ჯვრის მამის ეკლესია

About this activity

ჯვრის მამის ეკლესია: წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის სალოცავი ძველ თბილისში

მიმოხილვა

ძველი თბილისის ატმოსფერულ ქუჩებს შორის, ცნობილი სიონის საკათედრო ტაძრის მახლობლად, დგას ჯვრის მამის ეკლესია, რომელიც ოფიციალურად წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობისაა. მისი გავრცელებული სახელი, „ჯვრის მამა“, ადგილობრივ ტრადიციებშია ფესვგადგმული და შესაძლოა ისტორიულად უკავშირდებოდეს აქ დაცულ პატივსაცემ ჯვრის ხატს ან რელიქვიას, ან შესაძლოა უბრალოდ სიონის ტაძართან სიახლოვეს, რომელიც წმინდა ნინოს ვაზის ჯვრის ტრადიციული საცავი იყო. ეს მოქმედი ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია, თუმცა შესაძლოა ნაკლებად შთამბეჭდავი ვიდრე თბილისის ზოგიერთი დიდი ტაძარი, ღრმა ისტორიულ მნიშვნელობას ატარებს და ძველი ქალაქის გულში ძვირფას სალოცავ ადგილს წარმოადგენს.

ამ ადგილას ეკლესიის წარმოშობა ტრადიციულად ქრისტიანული თბილისის დაარსებას უკავშირდება, ლეგენდის თანახმად, აქ პირველი ნაგებობა V საუკუნეში მეფე ვახტანგ გორგასალმა წარმართული ტაძრის ადგილას ააშენა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ადრეული საძირკვლის არქეოლოგიური მტკიცებულება მწირია, ტრადიცია მეტყველებს ამ ადგილის ხანგრძლივ სიწმინდეზე. თუმცა, დღეს ხილული ეკლესია ძირითადად ასახავს მშენებლობისა და რეკონსტრუქციის გვიანდელ პერიოდებს, რაც განპირობებული იყო თბილისის ისტორიისთვის დამახასიათებელი ხშირი შემოსევებითა და ნგრევით. ძირითადი სტრუქტურა მეტწილად XVI საუკუნით თარიღდება, აგებულია შედარებითი აღორძინების პერიოდში, მაგრამ მან მნიშვნელოვანი აღდგენა განიცადა, განსაკუთრებით XVIII საუკუნეში, სპარსელთა შემოსევების, სავარაუდოდ შაჰ-აბას I-ის დამანგრეველი ლაშქრობების ჩათვლით, მიყენებული ზიანის შემდეგ.

არქიტექტურულად, ჯვრის მამა გვიანი შუა საუკუნეების თბილისური ეკლესიის ტიპური ნიმუშია, ნაგებია ძირითადად დამახასიათებელი ქართული აგურით. ხშირად აღწერილია როგორც დარბაზული ეკლესია ან სახეცვლილი სამნავიანი ბაზილიკა, მისი დიზაინი ქმნის შინაურულ გარემოს ლოცვისა და ლიტურგიისთვის. გამორჩეული მახასიათებელია დასავლეთ შესასვლელის თავზე პირდაპირ დაშენებული ელეგანტური სამრეკლო, რომელიც XIX საუკუნეში დაემატა და მნიშვნელოვნად განაპირობებს მის ვიზუალურ იდენტობას ქუჩის პეიზაჟში. შიგნით, ეკლესია ინარჩუნებს XIX საუკუნის ფრესკებს, რაც იმ ეპოქის მხატვრული გემოვნებისა და თაყვანისცემის პრაქტიკის წარმოდგენის საშუალებას იძლევა.

დღეს ჯვრის მამა აგრძელებს თავის საუკუნოვან როლს, როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი საპატრიარქოს მოქმედი სამრევლო ეკლესია. იგი იზიდავს როგორც მლოცველებს, ისე ვიზიტორებს თავისი ისტორიული რეზონანსით, წმინდა იოანე ნათლისმცემელთან კავშირით, წმინდა ჯვართან დამაკავშირებელი ტრადიციული სახელითა და ძველი თბილისის ცოცხალი ქსოვილის შიგნით არსებული ცოცხალი სალოცავის ავთენტური ატმოსფეროთი.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესია. საყოველთაოდ ცნობილია როგორც ჯვრის მამის ეკლესია.
• ტიპი: ეკლესია (ქართული მართლმადიდებლური).
• მდებარეობა: მდებარეობს ძველი თბილისის გულში (კალა უბანი), საქართველო, კოტე აფხაზის (ყოფილი ლესელიძის) და შავთელის ქუჩების კუთხეში, სიონის საკათედრო ტაძართან ძალიან ახლოს.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: ტრადიცია ამ ადგილზე პირველ ეკლესიას მეფე ვახტანგ გორგასალს მიაწერს V საუკუნეში. ამჟამინდელი შენობა ძირითადად XVI საუკუნით თარიღდება, მნიშვნელოვანი რეკონსტრუქცია ჩატარდა XVIII საუკუნეში შემოსევების შედეგად მიყენებული ზიანის შემდეგ.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• V საუკუნე: ტრადიციული დაარსების თარიღი.
• XVI საუკუნე: დღეს ხილული ძირითადი სტრუქტურის მშენებლობა.
• XVII საუკუნე: დაზიანდა სპარსელთა შემოსევების დროს (მაგ., შაჰ-აბას I).
• XVIII საუკუნე: მნიშვნელოვანი აღდგენითი სამუშაოები.
• XIX საუკუნე: შესასვლელის თავზე სამრეკლოს დამატება; ინტერიერი მოიხატა ფრესკებით.
• საბჭოთა პერიოდი: დაიხურა ღვთისმსახურებისთვის, პოტენციურად გამოიყენებოდა სხვა მიზნებისთვის.
• პოსტსაბჭოთა პერიოდი: დაუბრუნდა საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას და აღდგა როგორც მოქმედი სამრევლო ეკლესია.

• ისტორიული ფიგურები: მეფე ვახტანგ გორგასალი (ტრადიციული დამაარსებელი). XVI და XVIII საუკუნეების რეკონსტრუქციების ქტიტორები ზოგად წყაროებში, როგორც წესი, არ არიან მითითებული როგორც ცნობილი პიროვნებები, მაგრამ იქნებოდნენ ადგილობრივი სასულიერო პირები ან მოქალაქეები.
• ლეგენდები: ძირითადი ლეგენდა ეხება V საუკუნეში ვახტანგ გორგასლის მიერ დაარსებას. სახელ „ჯვრის მამის“ წარმოშობა ტრადიციაშია ფესვგადგმული, პოტენციურად დაკავშირებულია კონკრეტულ ჯვართან.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: მოქმედი და მნიშვნელოვანი ქართული მართლმადიდებლური სამრევლო ეკლესია, მიძღვნილი წმინდა იოანე ნათლისმცემლისადმი. მისი გავრცელებული სახელი, ჯვრის მამა, ასევე სიმბოლურად აკავშირებს მას წმინდა ჯვართან. ინახავს პატივსაცემ ხატებს და ემსახურება თავის ადგილობრივ მრევლს.
• კულტურული მნიშვნელობა: წარმოადგენს საუკუნეების მართლმადიდებლურ ქრისტიანულ ტრადიციას თბილისის გულში. მისი არქიტექტურა და ისტორია ხელს უწყობს ძველი ქალაქის მდიდარი კულტურული ქსოვილის შექმნას.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: გვიანი შუა საუკუნეების/ადრეული თანამედროვე პერიოდის თბილისური საეკლესიო არქიტექტურის ნიმუში, ძირითადად აგურით ნაგები. მისი სახეცვლილი დარბაზული/ბაზილიკური ფორმა და ინტეგრირებული XIX საუკუნის სამრეკლო თვალსაჩინო მახასიათებელია ძველი თბილისის კონტექსტში.
• მიმდინარე სტატუსი: მოქმედი ქართული მართლმადიდებლური სამრევლო ეკლესია.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: ეკლესია ნაგებია ძირითადად ქართული აგურით. მისი გეგმა ხშირად აღწერილია როგორც სახეცვლილი სამნავიანი ბაზილიკა ან წაგრძელებული დარბაზული ეკლესია. დასავლეთ ფასადზე დომინირებს ინტეგრირებული სამრეკლო, რომელიც XIX საუკუნეში აშენდა პირდაპირ მთავარი შესასვლელის თავზე და გამოირჩევა თაღოვანი ღიობებით. ფასადები შედარებით სადაა, რაც ტიპურია თბილისის ამ პერიოდის აგურის ეკლესიებისთვის.
• ინტერიერი: შიდა გეგმარება ასახავს მის დარბაზულ/ბაზილიკურ ფორმას, მიემართება აღმოსავლეთ აფსიდისკენ, რომელიც შეიცავს საკურთხეველს და გამოყოფილია ნავისგან კანკელით. კედლები შემკულია XIX საუკუნის ფრესკებით.
• მხატვრული ნამუშევრები: ეკლესია შეიცავს XIX საუკუნით დათარიღებულ თვალსაჩინო ფრესკებს, რომლებიც ასახავს ბიბლიურ სცენებსა და წმინდანებს. იგი ასევე ინახავს სხვადასხვა პატივსაცემ ხატებს, რომლებიც დამახასიათებელია მოქმედი მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის. ინტეგრირებული სამრეკლო მნიშვნელოვანი არქიტექტურული მახასიათებელია.
• კომპლექსი: ტერიტორია ძირითადად შედგება ეკლესიის შენობისგან თავისი ინტეგრირებული სამრეკლოთი, რომელიც იკავებს კუთხის ნაკვეთს ძველი თბილისის მჭიდრო ურბანულ ქსოვილში.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• გახსნის საათები: როგორც მოქმედი სამრევლო ეკლესია, იგი ზოგადად ღიაა ყოველდღე, განსაკუთრებით დღის საათებში (მაგ., დაახლოებით დილის 9/10-დან საღამოს 6/7-მდე). წვდომა შეიძლება ხანმოკლედ შეიზღუდოს მსახურებების, მაგალითად, ლიტურგიის ან ნათლობის დროს.
• შესვლის საფასური: უფასოა. ეკლესიის შესანახად შემოწირულობები მადლიერებით მიიღება.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს ქუჩის დონეზე ძველ თბილისში, რაც შედარებით აადვილებს მისვლას. თუმცა, მისასვლელად საჭიროა ტერიტორიისთვის დამახასიათებელ ქვაფენილ ქუჩებზე ნავიგაცია. ეკლესიის შესასვლელთან არის საფეხურები. სრულად არ არის ადაპტირებული ეტლით მოსარგებლეთათვის.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესი: შესასვლელად სავალდებულოა ქართული მართლმადიდებლური ჩაცმულობის მკაცრი დაცვა: ქალებმა უნდა დაიფარონ თავი (თავსაბურავები ხშირად ხელმისაწვდომია), ეცვათ მუხლს ქვემოთ კაბა/ქვედაბოლო (მოსახვევები ხშირად ხელმისაწვდომია) და დაფარული ჰქონდეთ მხრები. მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი (არა შორტები) და დაფარული ჰქონდეთ მხრები.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ხშირად შეზღუდულია მოქმედ ეკლესიებში შიგნით, განსაკუთრებით მსახურების დროს ან განათებით. ყურადღება მიაქციეთ ნიშნებს ან პატივისცემით იკითხეთ ნებართვა სასულიერო პირებისგან ან ეკლესიის თანამშრომლებისგან ფოტოების გადაღებამდე.
• ქცევა: შეინარჩუნეთ სიჩუმე და მოწიწება. ეს არის აქტიური თაყვანისცემის ადგილი. გამორთეთ მობილური ტელეფონები და მოერიდეთ ხმამაღალ საუბრებს. პატივისცემით დააკვირდით მსახურებას დანიშნული ადგილებიდან, თუ ნებადართულია.

• ინფრასტრუქტურა: თავად ეკლესიას, როგორც წესი, არ გააჩნია სპეციალური ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა, როგორიცაა საპირფარეშოები ან მაღაზიები. მრავალი კაფე, რესტორანი, მაღაზია და საზოგადოებრივი ობიექტი ხელმისაწვდომია უშუალო სიახლოვეს ძველ თბილისში.
• ღვთისმსახურების დრო: რეგულარული მართლმადიდებლური მსახურებები (ლიტურგია, მწუხრი, ცისკარი, პარაკლისები) ტარდება. განრიგი, როგორც წესი, მოიცავს დილის ლიტურგიას კვირაობით და დღესასწაულებზე, და საღამოს მსახურებებს შაბათობით და დღესასწაულების წინა დღეებში. კონკრეტული დრო ცვალებადია და უმჯობესია დაადასტუროთ ეკლესიაში გამოკრული განრიგის ნახვით ან ადგილობრივად კითხვით.