რკონის სამონასტრო კომპლექსი

About this activity

რკონის სამონასტრო კომპლექსი: საუკუნეების გამოძახილი თეძამის ხეობაში

მიმოხილვა

რკონის სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც საქართველოს შიდა ქართლის რეგიონში, თეძამის მდინარის ხეობის სიღრმეში, თვალწარმტაც ადგილას მდებარეობს, წარმოადგენს ისტორიულ ძეგლთა მომხიბვლელ ერთობლიობას, რომელიც ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრებისა და ისტორიის საუკუნეებში უნიკალურ მოგზაურობას გვთავაზობს. ერთი პერიოდის მონასტრებისგან განსხვავებით, რკონი ვრცელი კომპლექსია, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა დროს, ადრეული შუა საუკუნეებიდან (VII საუკუნე) მოყოლებული XVII-XVIII საუკუნეებამდე აგებულ ნაგებობებს. ისტორიის ეს შრეები, მის შედარებით შორეულ მდებარეობასა და შთამბეჭდავ ნანგრევებთან ერთად, რკონს განსაკუთრებით ატმოსფერულ და ღირებულ დანიშნულების ადგილად აქცევს მათთვის, ვინც უფრო ხშირად მონახულებული ღირსშესანიშნაობების მიღმა ეძებს აღმოჩენებს.

კომპლექსის ხანგრძლივი ისტორია ჯერ კიდევ VII საუკუნეში მთავარი ტაძრის – ღვთისმშობლის ეკლესიის – აგებით იწყება, რომელიც იმ ადრეული პერიოდის არქიტექტურულ სტილს ასახავს. მნიშვნელოვანი განვითარება მოხდა საქართველოს შუა საუკუნეების აყვავების ხანაში, განსაკუთრებით XII-XIV საუკუნეებში. ამ ეპოქას მიეკუთვნება ისეთი საკვანძო ნაგებობები, როგორიცაა კარიბჭის გამორჩეული სამლოცველო, დიდი და არქიტექტურულად საინტერესო სატრაპეზო და, ალბათ ყველაზე ცნობილი, მონასტრის მახლობლად მდინარე თეძამზე გადებული ბრწყინვალე ერთმალიანი ქვის ხიდი. მართალია, მას ხშირად პოპულარულად „თამარის ხიდს“ უწოდებენ, რითაც ლეგენდარულ თამარ მეფესა და საქართველოს ოქროს ხანას უკავშირებენ, მაგრამ მისი აგება სავარაუდოდ XII-XIII საუკუნეებს განეკუთვნება და შუა საუკუნეების ქართული საინჟინრო ხელოვნების მწვერვალს წარმოადგენს.

რეგიონის მრავალი ძეგლის მსგავსად, რკონიც, სავარაუდოდ, დაზარალდა შემოსევებისა და არასტაბილურობის პერიოდებში, მათ შორის თემურლენგის გამანადგურებელი ლაშქრობების დროს XV საუკუნის დასაწყისში. შემდგომი დამატებები, როგორიცაა სამრეკლო, XVII-XVIII საუკუნეებში განხორციელდა, რაც მიუთითებს უწყვეტ, თუმცა შესაძლოა შემცირებულ, აქტივობაზე. თუმცა, მომდევნო საუკუნეებში მონასტერი თანდათან დაცარიელდა და ძირითადად მიტოვებული იქნა, რის შედეგადაც ნაგებობები სხვადასხვა ხარისხით დაინგრა.

დღეს რკონი უპირატესად ისტორიული ძეგლების კომპლექსია და არა აქტიური, სრულად ფუნქციონირებადი მონასტერი, თუმცა შესაძლოა ეპიზოდურად ტარდებოდეს ღვთისმსახურება. მისი ხიბლი სხვადასხვა ისტორიული ეპოქის ხელშესახებ არსებობაშია ერთმანეთის გვერდიგვერდ: ადრეული ბაზილიკა, ოქროს ხანის არქიტექტურის ელემენტები, გვიანდელი შუა საუკუნეების დამატებები და შთამბეჭდავი ხიდი, ეს ყველაფერი ბუნებრივი სილამაზის ფონზე. რკონამდე მისასვლელად ხშირად საჭიროა საფეხმავლო ლაშქრობა ან რთულ გზებზე გადაადგილება, რაც ვიზიტს თავგადასავლის ელემენტს მატებს და მოგზაურებს ამ საოცრად შემონახულ, მრავალშრიან ისტორიულ ადგილზე აღმოჩენის გრძნობით აჯილდოებს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელი: რკონის სამონასტრო კომპლექსი. მთავარი ტაძარი ღვთისმშობლის სახელობისაა.
• საერთო ალტერნატიული სახელი: რკონის მონასტერი.
• ტიპი: საქართველოს მართლმადიდებლური სამონასტრო კომპლექსი (ისტორიული, ძირითადად ნანგრევების სახით, ამჟამად მინიმალური ან არარსებული რეგულარული სამონასტრო აქტივობით).
• მდებარეობა: მდებარეობს მდინარე თეძამის ხეობაში, ყოფილი სოფელ რკონის მიდამოებში, კასპის მუნიციპალიტეტში, შიდა ქართლის მხარეში, საქართველოში. როგორც წესი, მისასვლელია საფეხმავლო ბილიკებით ან რთული გზებით ახლომდებარე სოფლებიდან, როგორიცაა ჩაჩუბეთი ან ერთაწმინდა.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: კომპლექსი საუკუნეების განმავლობაში ვითარდებოდა. უძველესი ნაგებობა, ღვთისმშობლის ეკლესია, VII საუკუნით თარიღდება. მნიშვნელოვანი დამატებები განხორციელდა შუა საუკუნეების განმავლობაში, განსაკუთრებით XII-XIV საუკუნეებში და მოგვიანებით XVII-XVIII საუკუნეებში.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• VII საუკუნე: მთავარი ღვთისმშობლის ეკლესიის (ბაზილიკის) მშენებლობა.
• XII-XIII საუკუნეები: ერთმალიანი ქვის ხიდის („თამარის ხიდის“) მშენებლობის სავარაუდო პერიოდი.
• XIII-XIV საუკუნეები: კარიბჭის სამლოცველოსა და დიდი სატრაპეზოს მშენებლობა. აყვავების პერიოდი.
• XV საუკუნის დასაწყისი: სავარაუდოდ დაზიანდა თემურლენგის შემოსევების დროს.
• XVII-XVIII საუკუნეები: სამრეკლოს მშენებლობა და სხვა შესაძლო ცვლილებები/შეკეთებები.
• XIX-XX საუკუნეები: თანდათანობითი მიტოვება, რამაც ნგრევა გამოიწვია.
• თანამედროვე ეპოქა: დაცული ისტორიული ძეგლის სტატუსი. პოპულარული დანიშნულების ადგილი ლაშქრობებისა და კულტურული მემკვიდრეობის მოყვარულთათვის. შესაძლოა ჩატარდა გარკვეული შეზღუდული საკონსერვაციო სამუშაოები.

• ისტორიული პირები: თამარ მეფე (სახელი დაკავშირებულია ხიდთან). თითოეული ფაზის კონკრეტული დამაარსებლები ან მფარველები ძირითადად უცნობია.
• ლეგენდები: ხიდის პოპულარული სახელი „თამარის ხიდი“ მას ლეგენდარულად უკავშირებს თამარ მეფეს, რაც მის ოქროს ხანის წარმოშობაზე მიანიშნებს.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ისტორიულად საუკუნეების განმავლობაში მოქმედი მონასტერი, რომელიც ღვთისმშობელს ეძღვნებოდა. ამჟამად მისი რელიგიური ფუნქცია მინიმალურია, უპირატესად ემსახურება როგორც რელიგიური მემკვიდრეობის ისტორიულ ადგილს და არა როგორც აქტიურ სალოცავ ან მომლოცველობის ცენტრს.
• კულტურული მნიშვნელობა: კომპლექსი ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრების ათასწლეულზე მეტი ხნის ევოლუციის ღირებული ნიმუშია. ახლომდებარე ხიდი შუა საუკუნეების ქართული საინჟინრო ხელოვნებისა და ინფრასტრუქტურის ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლია.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: წარმოაჩენს სხვადასხვა არქიტექტურულ სტილს: ადრექრისტიანული ბაზილიკა (მთავარი ეკლესია), განვითარებული შუა საუკუნეების არქიტექტურა (სამლოცველო, სატრაპეზო), გვიანი შუა საუკუნეების ნაგებობები (სამრეკლო) და განსაკუთრებული საინჟინრო ნაგებობა (ხიდი). სხვადასხვა პერიოდის ნაგებობათა ანსამბლი ერთ კომპლექსში არქიტექტურულად მნიშვნელოვანია.
• ამჟამინდელი სტატუსი: ისტორიული ძეგლების კომპლექსი, ძირითადად შემონახული ნანგრევების სახით. არ არის აქტიური მონასტერი მუდმივი სამონასტრო თემით.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: კომპლექსი შედგება რამდენიმე განსხვავებული ნაგებობისგან სხვადასხვა ეპოქიდან, რომლებიც მდინარე თეძამის მახლობლადაა განლაგებული:

• ღვთისმშობლის ეკლესია (VII ს.): ქვით ნაგები სამნავიანი ბაზილიკა, დამახასიათებელი ადრეული ქართული საეკლესიო არქიტექტურისთვის. ნაწილობრივ დანგრეული.
• კარიბჭის სამლოცველო (XIII-XIV ს.): მცირე ზომის ნაგებობა შესასვლელთან ახლოს, შესაძლოა ჯვარ-გუმბათოვანი სტრუქტურული ელემენტით ან დეკორით. აქვს გარკვეული ქვის ჩუქურთმები.
• სატრაპეზო (XIII-XIV ს.): დიდი, წაგრძელებული მართკუთხა დარბაზული ტიპის შენობა, აღსანიშნავი თავისი ზომითა და შემორჩენილი არქიტექტურული დეტალებით (კამარები, ნიშები). ნაწილობრივ დანგრეული.
• სამრეკლო (XVII-XVIII ს.): გვიანდელი დამატება, როგორც წესი, კვადრატული გეგმის მქონე, ზედა დონეზე თაღოვანი ღიობებით. ნაგებია ქვით/აგურით.
• რკონის ხიდი („თამარის ხიდი“): მონასტრის კომპლექსის მახლობლად, მდინარე თეძამზე გადებული ერთმალიანი ქვის ხიდი. შთამბეჭდავია თავისი მაღალი თაღითა და მალით (დაახლ. 12.5 მ მალი, 22 მ სიგრძე). XII-XIII საუკუნეების საინჟინრო ხელოვნების შედევრი.

• ინტერიერი:

• ღვთისმშობლის ეკლესია: ბაზილიკური გეგმარება ბურჯებით გამოყოფილი ნავებით. აღმოსავლეთით აფსიდი აქვს. სავარაუდოდ, თავდაპირველად მოხატული იყო; შესაძლოა შემორჩენილია მკრთალი კვალი ან ფრაგმენტები, განსაკუთრებით აფსიდის არეში, მაგრამ ძლიერ დაზიანებულია ნგრევის გამო.
• კარიბჭის სამლოცველო: მცირე შიდა სივრცე, შესაძლოა ფრესკის ფრაგმენტებით.
• სატრაპეზო: დიდი დარბაზული ინტერიერი, ნაწილობრივ ჩამონგრეული კამარით. შეიძლება ჩანდეს ფუნქციური ელემენტების ნაშთები, როგორიცაა ბუხრის ადგილი.

• ხელოვნების ნიმუშები: ეკლესიაში ან სამლოცველოში შემორჩენილი ფრესკების ფრაგმენტები წარმოადგენს მთავარ ფერწერულ ხელოვნებას. მნიშვნელოვანია ქვის ჩუქურთმები სამლოცველოზე ან სხვა ნაგებობებზე და თავად არქიტექტურული დიზაინი, განსაკუთრებით ხიდისა და სატრაპეზოსი.
• კომპლექსი (მონასტრები): მოიცავს სხვადასხვა საეკლესიო ნაგებობას, სატრაპეზოს, სამრეკლოს, ბერების სენაკების ნანგრევებს და შესაძლოა შემომფარგლავი კედლების სხვა სტრუქტურებს, ეს ყველაფერი მდინარის ხეობაშია განლაგებული. ახლომდებარე ხიდი რკონის ისტორიული ლანდშაფტის განუყოფელი ნაწილია.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• სამუშაო საათები: დადგენილი საათები არ არსებობს. ადგილი წარმოადგენს ღია ნანგრევების კომპლექსს ბუნებრივ გარემოში, ზოგადად ხელმისაწვდომია ნებისმიერ დროს, თუმცა ვიზიტი პრაქტიკულია მხოლოდ დღის საათებში.
• შესვლის საფასური: უფასო.
• ხელმისაწვდომობა: რკონამდე მისვლა რთულია. როგორც წესი, საჭიროა რამდენიმესაათიანი საფეხმავლო ლაშქრობა თეძამის ხეობის ბილიკებზე, რაც ხშირად მოიცავს მდინარის გადაკვეთას (მარშრუტისა და წყლის დონის მიხედვით), ან ძალიან რთულ გზებზე მაღალი გამავლობის (4WD) ავტომობილით გადაადგილება (ხშირად გაუვალი). ხელმისაწვდომი არ არის მობილობის პრობლემების მქონე პირებისთვის. ხშირად სტუმრობენ მრავალდღიანი ლაშქრობის ფარგლებში.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესები: მიუხედავად იმისა, რომ აქტიური მონასტერი არ არის და მკაცრი კონტროლი არ ხორციელდება, რელიგიური ნანგრევების მონახულებისას რეკომენდებულია პატივისცემითი ჩაცმულობა (მაგ., საცურაო კოსტუმებისგან თავის შეკავება). თუ სასულიერო პირს ან მზრუნველს შეხვდებით, შესაფერისი იქნება სტანდარტული მოკრძალებული ჩაცმულობა.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: თავისუფლად ნებადართულია.
• ქცევა: პატივი ეცით ადგილის ისტორიულ და რელიგიურ ბუნებას. ნუ დააზიანებთ ნანგრევებს და ნუ დატოვებთ ნაგავს. მოემზადეთ შორეული გარემოსთვის (საჭიროა თვითკმარობა). ლაშქრობებისთვის ახლოს ბანაკის მოწყობა გავრცელებული პრაქტიკაა.

• კეთილმოწყობა: ადგილზე არანაირი კეთილმოწყობა (საპირფარეშოები, წყლის წყაროები – მდინარის წყალს გაწმენდა სჭირდება, მაღაზიები, კაფეები, გიდები) არ არსებობს. ვიზიტორები სრულად თვითკმარები უნდა იყვნენ. უახლოესი სოფლები რამდენიმე კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს ბილიკით/გზით.
• მსახურების დრო: ადგილზე რეგულარული ღვთისმსახურება არ ტარდება.