ყელის ტბა

ყელის ტბა: საქართველოს მაღალმთიანი მარგალიტი

ყელის ტბა, რომელიც საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ და მიუვალ რეგიონში, ყელის ვულკანურ ზეგანზე მდებარეობს, ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობაა. ზღვის დონიდან დაახლოებით 2,914 მეტრზე განლაგებული ეს ღრმა, ვულკანურ-მყინვარული წარმოშობის ტბა, გამოირჩევა თავისი კამკამა, ცივი წყლითა და დრამატული ლანდშაფტით. რეგიონის მკაცრი კლიმატის გამო, ტბა წლის უმეტეს ნაწილს, დაახლოებით 8-9 თვეს, ყინულის სქელი ფენითაა დაფარული, რაც მას უნიკალურ სანახაობად აქცევს. ყელის ტბა საზრდოობს თოვლის ნადნობი და მიწისქვეშა წყლებით და წარმოადგენს მდინარე ქსნის სათავეს. ეკოლოგიურად, ტბა და მისი შემოგარენი ალპური ზონის ნაწილია, სადაც მცენარეულობა მეჩხერია, თუმცა ფაუნა მოიცავს მაღალმთიანი რეგიონისთვის დამახასიათებელ სახეობებს. ტბის იზოლირებული მდებარეობა და რთული მისასვლელი გზა მას ექსტრემალური ტურიზმისა და თავგადასავლების მოყვარულთათვის მიმზიდველ ადგილად აქცევს. მიუხედავად იმისა, რომ ტბაზე თევზის პოპულაცია მწირია, მისი ბუნებრივი სილამაზე და ხელუხლებელი გარემო მას საქართველოს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ბუნებრივ ძეგლად წარმოაჩენს, რომელიც განსაკუთრებულ დაცვასა და ყურადღებას იმსახურებს.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• სახელწოდება: ყელის ტბა.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: მცხეთა-მთიანეთი / შიდა ქართლი (მდებარეობს სადავო ტერიტორიაზე)
  • მუნიციპალიტეტი: ახალგორი
• უახლოესი ძირითადი ღირსშესანიშნაობა/არეალი: მდებარეობს ყელის ვულკანურ ზეგანზე, მთავარი კავკასიონის ქედის სამხრეთით.
• კოორდინატები: დაახლოებით 42°28′ ჩ.გ., 44°15′ ა.გ.
• კავშირები: საზრდოობს თოვლის, მყინვარებისა და მიწისქვეშა წყლებით. ტბიდან გამოედინება მდინარე ქსანი.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: დაახლოებით 1.28 კვადრატული კილომეტრი.
• მაქსიმალური სიღრმე: მნიშვნელოვანი, დაახლოებით 63 მეტრი.
• საშუალო სიღრმე: დაახლოებით 25 მეტრი.
• მოცულობა: შეფასებულია დაახლოებით 32 მილიონ კუბურ მეტრად.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: ძალიან მაღალი, დაახლოებით 2914 მეტრი.
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: დაახლოებით 5.5 კილომეტრი.
• წყლის წყარო(ებ)ი: თოვლის ნადნობი, მიწისქვეშა წყლები, მცირე მყინვარები.
• გამომდინარე ნაკადული(ებ)ი: მდინარე ქსანი.
• წყლის ტიპი: მტკნარი, ოლიგოტროფული (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი).
• აუზის გეოლოგია: ვულკანურ-მყინვარული წარმოშობის, ლავურ ნაკადებში ჩამოყალიბებული ქვაბული.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა: ტბის ირგვლივ ალპური და სუბალპური მდელოებია, მცენარეულობა მეჩხერია მკაცრი კლიმატური პირობების გამო. წყლის მცენარეულობა თითქმის არ არის.
• ფაუნა: ტბაში თევზი პრაქტიკულად არ გვხვდება დაბალი ტემპერატურისა და საკვები ბაზის სიმცირის გამო. მიმდებარე ტერიტორიაზე ბინადრობენ კავკასიური ჯიხვი, არჩვი და სხვა მაღალმთიანი სახეობები.
• ტროფული დონე: ოლიგოტროფული (ძალიან დაბალი საკვები ნივთიერებების შემცველობა).
• წყლის გამჭვირვალობა: ძალიან მაღალი.
• წყლის ტემპერატურა: ძალიან დაბალი წლის უმეტეს ნაწილში. ზაფხულში ზედაპირზე მაქსიმუმ 10-12°C-ს აღწევს.
• pH დონე: სავარაუდოდ ნეიტრალური.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: საქართველოს ერთ-ერთი უმაღლესი და უღრმესი ტბა; იყინება 8-9 თვის განმავლობაში; წარმოადგენს ხელუხლებელ ალპურ ეკოსისტემას.
• კონსერვაციული სტატუსი: არ შედის დაცული ტერიტორიების სისტემაში, თუმცა მისი უნიკალურობიდან გამომდინარე, საჭიროებს დაცვას. მდებარეობს პოლიტიკურად მგრძნობიარე ზონაში.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: ისტორიულად, მიუვალობის გამო, ტბასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი მოვლენები ცნობილი არ არის. იგი ყოველთვის წარმოადგენდა ბუნების საოცრებას ადგილობრივი მოსახლეობისთვის.
• მიმდინარე გამოყენება: შეზღუდული ტურიზმი (ექსტრემალური ლაშქრობები, ალპინიზმი) გამოცდილი მოგზაურებისთვის. სამეცნიერო კვლევების პოტენციური ობიექტი (გეოლოგია, გლაციოლოგია, ლიმნოლოგია).
• გარემოსდაცვითი საკითხები: მთავარი გამოწვევაა მისი ხელუხლებელი ბუნების შენარჩუნება და კლიმატის ცვლილების პოტენციური გავლენა მყინვარებსა და წყლის რეჟიმზე.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: ამჟამად, რეგიონში არსებული პოლიტიკური ვითარების გამო, მართვისა და კონსერვაციის აქტიური ძალისხმევა შეზღუდულია.
• ადგილობრივი თემები: ტბა დაშორებულია მუდმივი დასახლებებისგან.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• ის საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე მაღლა მდებარე ტბაა.
• წლის 8-9 თვის განმავლობაში ყინულითაა დაფარული.
• მისგან სათავეს იღებს მდინარე ქსანი.
• გამოირჩევა კრისტალურად სუფთა და ძალიან ცივი წყლით.