წმინდა აბო თბილელის სახელობის ტაძარი (თბილისი)

About this activity

წმინდა აბო თბილელის სახელობის ტაძარი (თბილისი)

მიმოხილვა

თბილისში, მეტეხის შთამბეჭდავი კლდის ძირში, მდინარე მტკვრის ნაპირთან ახლოს მდებარეობს წმინდა აბო თბილელის სახელობის ეკლესია (ან სამლოცველო). ეს მცირე ზომის, შედარებით თანამედროვე ნაგებობა უდიდესი სულიერი მნიშვნელობის მატარებელია ქალაქისთვის, რადგან იგი აღნიშნავს VIII საუკუნეში თბილისის საყვარელი მფარველი წმინდანის წამების ტრადიციულ ადგილს. იგი დგას განცალკევებით, თუმცა ისტორიულად დაკავშირებულია მაღლა, კლდეზე აღმართულ მეტეხის ღვთისმშობლის შობის ცნობილ ტაძართან.

წმინდა აბო, წარმოშობით ბაღდადელი არაბი სურნელოვანი ზეთებით მოვაჭრე, სახელად ჰაბიბი, ქართლში VIII საუკუნის მეორე ნახევარში მმართველ ნერსე ერისთავის ამალაში ჩამოვიდა. მის მიერ ნანახმა ქრისტიანულმა სარწმუნოებამ მასზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა და მან ქრისტიანობა მიიღო, რითაც თბილისში არაბთა მმართველობის პერიოდში მნიშვნელოვანი საფრთხის წინაშე დადგა. გაფრთხილებებისა და მუქარის მიუხედავად, აბო მტკიცედ იდგა თავის სარწმუნოებაზე და ღიად ქადაგებდა ქრისტიანობას. იგი დააპატიმრეს, სავარაუდოდ იმ ციხესიმაგრის კომპლექსში, რომელიც იმ დროს მეტეხის კლდეზე არსებობდა, სანამ სიკვდილით დასჯიდნენ. 786 წლის 6 იანვარს იგი სიკვდილით დასაჯეს და იოანე საბანისძის თანამედროვე აღწერის თანახმად, მისი სხეული დაწვეს და ფერფლი ამ ადგილის მახლობლად მდინარე მტკვარში გადაყარეს. გადმოცემულია სასწაულები, როგორიცაა ამ ადგილას ნათლის სვეტის გამოჩენა.

მიუხედავად იმისა, რომ კლდეზე მდებარე მეტეხის ცნობილი ტაძარი საუკუნეებს ითვლის, კონკრეტულად წმინდა აბოსადმი მიძღვნილი ეს სტრუქტურა თბილისის საკრალურ ლანდშაფტს გაცილებით გვიან, სავარაუდოდ XX საუკუნის ბოლოს ან XXI საუკუნის დასაწყისში დაემატა. მისი დანიშნულება წმინდად სამახსოვრო და თაყვანისცემისაა – შექმნას ლოცვისა და ხსოვნის ადგილი სწორედ იმ წერტილში, რომელიც ქალაქის ზეციური მფარველის უკანასკნელ წუთებსა და წამებას უკავშირდება. იგი წარმოადგენს თბილისის ღრმა ქრისტიანული ფესვებისა და სარწმუნოების შესანარჩუნებლად გაღებული მსხვერპლის მტკივნეულ შეხსენებას. მისი მდებარეობა ხალხმრავალ მეტეხის ხიდთან და ავლაბრის რაიონთან ახლოს ამ წმინდა მემორიალს თანამედროვე ქალაქის ცხოვრების დინებაში აქცევს, თუმცა თბილისის ისტორიის კრიტიკულ პერიოდს გვახსენებს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: წმინდა აბო თბილელის სახელობის ტაძარი / სამლოცველო.
• ტიპი: ეკლესია ან სამლოცველო (ქართული მართლმადიდებლური).
• მდებარეობა: მდებარეობს მეტეხის კლდის ძირში, მდინარე მტკვრის მარცხენა სანაპიროსთან და მეტეხის ხიდთან ახლოს. მდებარეობს თბილისის ავლაბრის რაიონში, საქართველო, უშუალოდ მეტეხის მთავარი ტაძრის კომპლექსისა და ვახტანგ გორგასლის ძეგლის ქვემოთ.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: ამჟამინდელი ეკლესია/სამლოცველო თანამედროვე ნაგებობაა, სავარაუდოდ აგებულია XX საუკუნის ბოლოს ან XXI საუკუნის დასაწყისში, სპეციალურად წმინდა აბოს წამების ტრადიციული ადგილის აღსანიშნავად. იგი არ თარიღდება თავად წმინდანის ეპოქით.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• 786 წლის 6 იანვარი: წმინდა აბო თბილელის წამება ამ ადგილის მახლობლად, მეტეხის ციხის კომპლექსში დაპატიმრების შემდეგ.
• XX საუკუნის ბოლო / XXI საუკუნის დასაწყისი: დღევანდელი სამახსოვრო სამლოცველოს/ეკლესიის მშენებლობა.

• ისტორიული ფიგურები: წმინდა აბო თბილელი (VIII საუკუნის ქრისტიანი მოწამე, თბილისის მფარველი წმინდანი). იოანე საბანისძე (თანამედროვე ჰაგიოგრაფი, რომელმაც აღწერა წმინდა აბოს ცხოვრება და წამება).
• ლეგენდები: წმინდა აბოს ცხოვრების ისტორიული აღწერა მოიცავს ცნობებს მის წამების ადგილთან დაკავშირებული სასწაულების შესახებ, როგორიცაა ნათლის სვეტი, რაც აძლიერებს ამ ადგილის სიწმინდეს.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: უკიდურესად მნიშვნელოვანია, რადგან აღნიშნავს თბილისის მფარველი წმინდანის წამების ტრადიციულ ადგილს. იგი მართლმადიდებელი ქართველებისთვის ღრმა თაყვანისცემისა და ლოცვის ადგილია, განსაკუთრებით წმინდა აბოს ხსენების დღეს (ძვ. სტ. 8 იანვარი / ახ. სტ. 21 იანვარი).
• კულტურული მნიშვნელობა: განასახიერებს ქალაქის ერთგულებას თავისი მფარველი წმინდანისადმი და მის კავშირს ადრეულ ქრისტიანულ ისტორიასთან რთულ პოლიტიკურ გარემოებებში (არაბთა ბატონობა).
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: როგორც თანამედროვე ნაგებობის, მისი არქიტექტურული ღირებულება უპირატესად სიმბოლური და ფუნქციურია, ვიდრე ისტორიული, ძველ ქართულ ძეგლებთან შედარებით. იგი ასახავს თანამედროვე ქართულ საეკლესიო სამშენებლო პრაქტიკას.
• მიმდინარე სტატუსი: მოქმედი მართლმადიდებლური ეკლესია/სამლოცველო, რომელიც გამოიყენება ლოცვისა და სამახსოვრო მსახურებებისთვის.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: მცირე ზომის ეკლესია ან სამლოცველო, სავარაუდოდ აგებულია აგურით ან თლილი ქვით. მისი დიზაინი, სავარაუდოდ, მიჰყვება ტრადიციული ქართული საეკლესიო არქიტექტურის თანამედროვე ინტერპრეტაციებს, შესაძლოა გამორჩეული იყოს უბრალო ორქანობიანი სახურავით ან მცირე ცენტრალური გუმბათით/გუმბათოვანი გადახურვით. მისი მდებარეობა საყურადღებოა – მოქცეულია კლდის ძირსა და სანაპირო გზას შორის.
• ინტერიერი: კომპაქტური სივრცე, შექმნილი ინდივიდუალური ლოცვისთვის და შესაძლოა მცირე ლიტურგიკული შეკრებებისთვის ან პარაკლისებისთვის. იგი მოიცავს საკურთხევლის ზონას და, სავარაუდოდ, თანამედროვე ხატებს.
• მხატვრული ნამუშევრები: ინტერიერში მოსალოდნელია თანამედროვე ხატები, რომლებზეც თვალსაჩინოდ იქნება გამოსახული წმინდა აბო თბილელი, ღვთისმშობელი და ქრისტე. სივრცეს შესაძლოა ასევე ამშვენებდეს თანამედროვე ფრესკები ან კედლის მხატვრობა. ამ თანამედროვე სტრუქტურაში უძველესი მხატვრული ნამუშევრები არ არის.
• კომპლექსი: ტერიტორია არსებითად შედგება თავად სამლოცველოს/ეკლესიის შენობისგან, რომელიც მცირე ფართობს იკავებს მდინარესთან ახლოს.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• შენიშვნა: ეს ადგილი ცალკეა და განსხვავდება მაღლა, კლდეზე მდებარე მეტეხის მთავარი ტაძრისგან.
• გახსნის საათები: როგორც მცირე სამლოცველო, იგი შეიძლება ღია იყოს ყოველდღე პირადი ლოცვისთვის, მაგრამ გახსნის საათები შეიძლება ნაკლებად პროგნოზირებადი იყოს, ვიდრე დიდი ეკლესიებისა. წვდომა შეიძლება დამოკიდებული იყოს ადგილობრივი სამრევლოს მოწყობაზე ან მსახურების განრიგზე.
• შესვლის საფასური: უფასოა. შემოწირულობები სავარაუდოდ მისასალმებელია.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს ქუჩის დონეზე, მდინარის სანაპიროსა და მეტეხის ხიდთან ახლოს, რაც მასზე ფეხით მისვლას შედარებით აადვილებს კლდეზე მდებარე ტაძართან შედარებით. თუმცა, თავად შესასვლელს სავარაუდოდ ექნება საფეხურები.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესი: საჭიროა ქართული მართლმადიდებლური ჩაცმულობის წესების დაცვა: ქალებმა უნდა დაიფარონ თავი და ეცვათ მუხლს ქვემოთ კაბა/ქვედაბოლო, დაფარული მხრებით; მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი და დაფარული ჰქონდეთ მხრები.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: მცირე ზომისა და თაყვანისცემის დანიშნულების გათვალისწინებით, აუცილებელია იკითხოთ ნებართვა შიგნით ფოტოების გადაღებამდე. მოერიდეთ განათების გამოყენებას და პატივი ეცით მლოცველებს.
• ქცევა: შეინარჩუნეთ სიჩუმე და პატივისცემითი ქცევა, რომელიც შეეფერება ქალაქის მფარველი წმინდანისადმი მიძღვნილ წმინდა ადგილს.

• ინფრასტრუქტურა: არ არის მოსალოდნელი, რომ ამ მცირე სამლოცველოს ჰქონდეს სპეციალური ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა (საპირფარეშოები, მაღაზიები და ა.შ.). საზოგადოებრივი ობიექტები ხელმისაწვდომია მიმდებარე ძველი თბილისისა და ავლაბრის ტურისტულ ზონებში.

ღვთისმსახურების დრო: სავარაუდოდ, ტარდება წმინდა აბოსადმი მიძღვნილი პარაკლისები, განსაკუთრებით მისი ხსენების დღის გარშემო (8/21 იანვარი). საღმრთო ლიტურგიის რეგულარული განრიგი შეიძლება შეზღუდული იყოს მისი ზომის/სტატუსის გამო; დასადასტურებლად საჭიროა ადგილობრივად კითხვა.