ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალი

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ქობულეთის დაცულ ტერიტორიებზე, ძალიან განსაკუთრებულ ბუნებრივ ადგილას, რომელიც მდებარეობს შავი ზღვის სანაპირო ქალაქ ქობულეთის გვერდით, საქართველოს აჭარის რეგიონში. ეს ტერიტორია ცნობილია იმით, რომ იცავს იშვიათ და მომხიბლავ ჭარბტენიან ტერიტორიას, რომელსაც ფილტრაციული ტორფნარი ეწოდება, კონკრეტულად კი ისპანი II-ის ტორფნარს. წარმოიდგინეთ გიგანტური, ბრტყელი ღრუბელი, შექმნილი უძველესი მცენარეებისგან, მუდმივად სველი და სავსე უნიკალური სიცოცხლით – დაახლოებით ასეთ რამეს იპოვით აქ!

1998 წელს დაარსებული ეს დაცული ტერიტორიები შეიქმნა ამ უნიკალური ჭარბტენიანი გარემოს გადასარჩენად. ისპანი II-ის მსგავსი ტორფნარები ათასობით წლის განმავლობაში ყალიბდება. განსაკუთრებული სფაგნუმის ხავსები და სხვა მცენარეები იზრდებიან, კვდებიან და მხოლოდ ნაწილობრივ იშლებიან წყლით გაჯერებულ, მჟავე პირობებში, ნელ-ნელა აგროვებენ ტორფის სქელ ფენებს. ისპანი II-ის ტორფნარი “ფილტრაციული” ტიპისაა, რაც ნიშნავს, რომ წყლის უმეტეს ნაწილს წვიმისგან იღებს, რომელიც მასში იფილტრება. ეს მას განსაკუთრებით სუფთას, მაგრამ ასევე მგრძნობიარეს ხდის. ამ ტიპის ტორფნარი ძალიან იშვიათია, განსაკუთრებით შავი ზღვის სანაპიროს მახლობლად.

იმის გამო, რომ ეს ეკოსისტემა ასეთი განსაკუთრებული და მყიფეა, მან საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა. ის შეტანილია საერთაშორისო მნიშვნელობის რამსარის ჭარბტენიანი ტერიტორიების სიაში და ასევე წარმოადგენს მნიშვნელოვან ორნითოლოგიურ ტერიტორიას (IBA). ეს ხაზს უსვამს მის გლობალურ ღირებულებას, განსაკუთრებით, როგორც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან შესაჩერებელ პუნქტს ევროპას, აზიასა და აფრიკას შორის მიგრირებადი უზარმაზარი რაოდენობის ფრინველებისთვის.

ქობულეთის დაცული ტერიტორიები რეალურად ორი ნაწილისგან შედგება, დაცვის სხვადასხვა დონით:

1. ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალი: ეს არის ძირითადი ტერიტორია, ტორფნარის გული. მას აქვს ყველაზე მკაცრი დაცვის რეჟიმი (IUCN კატეგორია Ia), რათა ეკოსისტემა მაქსიმალურად ხელშეუხებელი დარჩეს. აქ ფართო საზოგადოების წვდომა დაუშვებელია.
2. ქობულეთის აღკვეთილი: ეს ტერიტორია გარს აკრავს სახელმწიფო ნაკრძალს და ბუფერულ ზონას წარმოადგენს. ის საშუალებას აძლევს ვიზიტორებს კონტროლირებადი გზით განიცადონ და შეისწავლონ ჭარბტენიანი ტერიტორია (IUCN კატეგორია IV). სწორედ აქ მდებარეობს სავიზიტორო ინფრასტრუქტურა.

როდესაც ქობულეთის დაცულ ტერიტორიებს ეწვევით (კონკრეტულად, აღკვეთილს), შეგიძლიათ გაისეირნოთ კარგად მოწყობილ ხის ბილიკებზე, რომლებიც უსაფრთხოდ გატარებენ სველ მიწაზე. ეს მარტივი ბილიკები მიდის სადამკვირვებლო კოშკურებთან, რომლებიც იდეალური ადგილებია ფრინველებზე დასაკვირვებლად. გაზაფხულისა და შემოდგომის მიგრაციის სეზონების დროს, შეგიძლიათ იხილოთ ათასობით ფრინველი, რომლებიც აქ ისვენებენ და იკვებებიან – დიდებული არწივებითა და ყარყატებით დაწყებული, სხვადასხვა იხვებით, ყანჩებითა და პატარა მგალობელი ფრინველებით დამთავრებული. მიგრაციის პერიოდების გარეთაც კი, ტერიტორია სავსეა ბუნებით. კარგად დააკვირდით და შეიძლება შენიშნოთ უნიკალური მცენარეები, როგორიცაა მწერიჭამია დროზერა ან ულამაზესი სამეფო გვიმრები.

ქობულეთის დაცული ტერიტორიები გთავაზობთ შესანიშნავ შესაძლებლობას, ახლოდან იხილოთ იშვიათი ეკოსისტემა, გაიგოთ მეტი ჭარბტენიანი ტერიტორიების კონსერვაციის შესახებ და დატკბეთ ფანტასტიკური ფრინველებზე დაკვირვებით, ეს ყველაფერი პოპულარულ სანაპირო კურორტებთან ძალიან ახლოს.

1. ძირითადი იდენტიფიკაცია

• ოფიციალური სახელი: ქობულეთის დაცული ტერიტორიები (მოიცავს ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალს და ქობულეთის აღკვეთილს).
• დაცული ტერიტორიის ტიპი:
  • ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალი: მკაცრი დაცვის ნაკრძალი (IUCN კატეგორია Ia).
  • ქობულეთის აღკვეთილი: მართვადი დაცვის ტერიტორია (აღკვეთილი – IUCN კატეგორია IV).
• დაარსების თარიღი: 1998 წელი (ამჟამინდელი სტრუქტურა). აღიარებულია რამსარის ტერიტორიად 1997 წელს.
• მმართველი ორგანო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA).

2. მდებარეობა და ხელმისაწვდომობა

• გეოგრაფიული მდებარეობა: საქართველო, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, ქობულეთის მუნიციპალიტეტი. მდებარეობს შავი ზღვის სანაპირო დაბლობზე.
• რუკა/კოორდინატები: დაახლოებით 41∘51′ ჩრდილოეთ განედი, 41∘48′ აღმოსავლეთ გრძედი. ორივე ტერიტორიის ამსახველი რუკები ხელმისაწვდომია APA-ს ვებგვერდზე ან ვიზიტორთა ცენტრში.
• უახლოესი ქალაქები/დასახლებები: საკურორტო ქალაქი ქობულეთი უშუალოდ ესაზღვრება. ქალაქი ბათუმი დაახლოებით 30 კმ-ით სამხრეთით მდებარეობს.
• როგორ მივიდეთ: ძალიან ხელმისაწვდომი. მდებარეობს მთავარი E70 მაგისტრალის პირდაპირ, ქალაქ ქობულეთთან ახლოს. მისვლა შესაძლებელია მანქანით, ტაქსით ან ადგილობრივი ავტობუსით (მარშრუტკით) ქობულეთიდან ან ბათუმიდან. ბათუმის საერთაშორისო აეროპორტი (BUS) უახლოესი აეროპორტია.

3. ზომა და ფიზიკური აღწერა

• ფართობი: ქობულეთის დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი 770 ჰექტარია (7.7 კმ²).
  • სახელმწიფო ნაკრძალი (მკაცრი): 331 ჰა.
  • აღკვეთილი: 439 ჰა.
• ტოპოგრაფია: ბრტყელი სანაპირო დაბლობი. დომინანტური მახასიათებელია ისპანი II-ის ტორფნარი (ჭაობი). სიმაღლე ზღვის დონიდან ძალიან დაბალია, სულ რამდენიმე მეტრი.
• გეოლოგია და ძირითადი მახასიათებლები: უნიკალური ფილტრაციული ტორფნარი, რომელიც ათასობით წლის განმავლობაში ჩამოყალიბდა წყლით გაჯერებულ პირობებში მცენარეული მასალის (განსაკუთრებით სფაგნუმის ხავსის) ნაწილობრივი დაშლის შედეგად დაგროვებით. ტორფის ფენა რამდენიმე მეტრის სისქისაა.
• ჰიდროლოგია: დომინირებს ჭარბტენიანი სისტემა. ტორფნარი ღრუბელივით მოქმედებს და დიდი რაოდენობით წვიმის წყალს ინახავს. წყლის დონეები გადამწყვეტია ეკოსისტემის სიჯანსაღისთვის. დაცული ტერიტორიის გარეთ წარსულში განხორციელებულმა სადრენაჟო სამუშაოებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს მის ჰიდროლოგიაზე.
• კლიმატი: ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატი. ხასიათდება რბილი, ძალიან ნალექიანი ზამთრით და ცხელი, ნოტიო ზაფხულით. მაღალი ნალექიანობა მთელი წლის განმავლობაში.

4. მიზანი და მნიშვნელობა

• დაარსების მიზეზი: უნიკალური ისპანი II-ის ფილტრაციული ტორფნარის, გლობალურად იშვიათი ეკოსისტემის და მასთან დაკავშირებული ბიომრავალფეროვნების დაცვა, განსაკუთრებით იმ გადამფრენი ფრინველების დიდი რაოდენობისა, რომლებიც ამ ადგილზე არიან დამოკიდებულნი. ასევე მნიშვნელოვანია სამეცნიერო კვლევისა და გარემოსდაცვითი განათლებისთვის.
• ძირითადი ღირებულებები:
  • ეკოლოგიური: უნიკალური ფილტრაციული ტორფნარის ეკოსისტემა, ჭარბტენიანი სახეობების სასიცოცხლო ჰაბიტატი, ბუნებრივი წყლის ფილტრი.
  • ორნითოლოგიური: კრიტიკულად მნიშვნელოვანი შესაჩერებელი ადგილი მილიონობით გადამფრენი ფრინველისთვის შავი ზღვის სამიგრაციო გზაზე.
  • სამეცნიერო: ღირებული ადგილი ტორფნარის ეკოლოგიის, ჰიდროლოგიისა და წარსული კლიმატის შესასწავლად (ტორფის ანალიზის გზით).
  • საგანმანათლებლო: იძლევა შესაძლებლობას გაეცნოთ იშვიათ ჭარბტენიან ჰაბიტატებსა და ფრინველთა კონსერვაციას.
• საერთაშორისო აღიარება:
  • საერთაშორისო მნიშვნელობის რამსარის ჭარბტენიანი ტერიტორია (“ცენტრალური კოლხეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიების” ნაწილი).
  • მნიშვნელოვანი ორნითოლოგიური ტერიტორია (IBA).
  • ზურმუხტის ქსელის (Emerald Network) წევრი.

5. ბიომრავალფეროვნება (ფლორა და ფაუნა)

• ეკოსისტემები/ჰაბიტატები: ფილტრაციული ტორფნარი (ჭაობი), დომინირებული სფაგნუმის ხავსებით. მიმდებარე ტერიტორიები მოიცავს სველ მდელოებსა და მურყნის კორომებს აღკვეთილის ფარგლებში.
• ძირითადი მცენარეული სახეობები: სფაგნუმის ხავსები (სხვადასხვა სახეობა), თეთრი ისლი (Rhynchospora alba), წყლის სამყურა (Menyanthes trifoliata), სამეფო გვიმრა (Osmunda regalis), ყვითელი ზამბახი (Iris pseudacorus), მწერიჭამია მრგვალფოთოლა დროზერა (Drosera rotundifolia), თეთრი დუმფარა (Nymphaea alba). მურყანი (Alnus barbata) პერიფერიულ ზონებში.
• ძირითადი ცხოველური სახეობები:
  • ფრინველები: უკიდურესად მნიშვნელოვანია ფრინველებისთვის, განსაკუთრებით მიგრაციის დროს (გაზაფხული და შემოდგომა). დაფიქსირებულ სახეობებს შორისაა თეთრი ყარყატი, დიდი თეთრი ყანჩა, რუხი ყანჩა, თეთრი კოლხი (იბისი), სხვადასხვა იხვები, ბატები, გედები, მექვიშიები (როგორიცაა ჩიბუხები და ქათამურები), მტაცებლები (როგორიცაა არწივები, ძერები, კაკაჩები), წეროები და მრავალი ბეღურასნაირი. მობუდარი ფრინველები მოიცავს ლაინებს, ღალღებსა და მეჭვავიებს.
  • ამფიბიები/რეპტილიები: ჩვეულებრივი ვასაკა, ტბის ბაყაყი, ჩვეულებრივი ტრიტონი, წყლის ანკარა.
  • ძუძუმწოვრები: ნაკლებად შესამჩნევი, მაგრამ შეიძლება მოიცავდეს წავს, ტურას, მელას, სხვადასხვა მცირე მღრღნელს.
• საფრთხის ქვეშ მყოფი/იშვიათი სახეობები: გლობალური ან ევროპული კონსერვაციის სტატუსის მქონე მრავალი ფრინველის სახეობა იყენებს ამ ადგილს მიგრაციის დროს. თავად ტორფნარის ჰაბიტატი ითვლება იშვიათად და საფრთხის ქვეშ მყოფად რეგიონში.

6. ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (ძირითადად აღკვეთილისთვის)

• ვიზიტორთა ცენტრ(ებ)ი: დიახ, აღკვეთილის ბილიკების შესასვლელთან არის ადმინისტრაციული შენობა და ვიზიტორთა ცენტრი. ის გთავაზობთ ინფორმაციას, ბილეთებსა და საგანმანათლებლო მასალებს. საკონტაქტო დეტალებისა და კონკრეტული სერვისებისთვის შეამოწმეთ APA ვებგვერდი.
• სამუშაო საათები და სეზონები: აღკვეთილის ბილიკები ზოგადად ხელმისაწვდომია მთელი წლის განმავლობაში დღის საათებში. ვიზიტორთა ცენტრი სავარაუდოდ მუშაობს სტანდარტული სამუშაო საათებით (უმჯობესია შეამოწმოთ APA ვებგვერდი). ფრინველებზე დაკვირვება ყველაზე სანახაობრივია გაზაფხულის (მარტი-მაისი) და შემოდგომის (სექტემბერი-ნოემბერი) მიგრაციების დროს.
• შესვლის საფასური და ნებართვები: დიახ, ჩვეულებრივ საჭიროა შესვლის საფასური აღკვეთილის ფარგლებში ხის ბილიკებსა და სადამკვირვებლო კოშკურებზე შესასვლელად. მიმდინარე ფასები შეგიძლიათ იხილოთ APA ვებგვერდზე.
• ბილიკები და მარშრუტები: აღკვეთილი გთავაზობთ ადვილად სავალ ხის ფიცარნაგ ბილიკებს (რამდენიმე ასეული მეტრიდან კილომეტრზე მეტამდე), რომლებიც ვიზიტორებს საშუალებას აძლევს დაათვალიერონ ჭარბტენიანი ტერიტორიის ნაწილები მყიფე ნიადაგის შეწუხების გარეშე. ეს ბილიკები მიდის ფრინველებზე სადამკვირვებლო კოშკურებთან, საიდანაც კარგი ხედები იშლება.
• აქტივობები: ფრინველებზე დაკვირვება (მთავარი აქტივობა). საგანმანათლებლო გასეირნებები, ბუნების ფოტოგრაფია.
• განთავსება: დაცული ტერიტორიების შიგნით განთავსების საშუალება არ არის. სასტუმროების, საოჯახო სასტუმროებისა და აპარტამენტების ძალიან ფართო არჩევანი ხელმისაწვდომია მოსაზღვრე ქალაქ ქობულეთსა და ახლომდებარე ბათუმში.
• ინფრასტრუქტურა: ვიზიტორთა ცენტრი/ადმინისტრაციული შენობა პოტენციური საბაზისო სერვისებით (ტუალეტები, ინფორმაცია). კარგად მოვლილი ხის ბილიკები, ფრინველებზე სადამკვირვებლო კოშკურები, საინფორმაციო პანელები ბილიკების გასწვრივ.
• უსაფრთხოების რჩევები: ატარეთ კომფორტული, შესაძლოა წყალგაუმტარი ფეხსაცმელი. მუდმივად დარჩით ხის ბილიკებზე. ფრინველებზე დაკვირვებისთვის წაიღეთ ბინოკლი და ფრინველების საველე ცნობარი. მწერების საწინააღმდეგო საშუალება რეკომენდებულია თბილ თვეებში. იყავით ჩუმად, რათა არ შეაწუხოთ ველური ბუნება. გაითვალისწინეთ ამინდის პირობები; ბილიკები შეიძლება სრიალა იყოს სველ ამინდში.

7. წესები და რეგულაციები

• ქცევის კოდექსი: მკაცრად დაიცავით ხის ბილიკები და მონიშნული მარშრუტები. არ შეაწუხოთ ფრინველები ან სხვა ველური ბუნება – შეინარჩუნეთ სიჩუმე, განსაკუთრებით კოშკურებთან ახლოს. წაიღეთ მთელი ნაგავი თქვენთან ერთად.
• აკრძალვები: ქობულეთის სახელმწიფო ნაკრძალში (ტორფნარის ძირითადი ტერიტორია) შესვლა მკაცრად აკრძალულია სპეციალური სამეცნიერო ნებართვის გარეშე. ისეთი აქტივობები, როგორიცაა ნადირობა, თევზაობა, ცეცხლის დანთება, მცენარეების ან ნიმუშების შეგროვება, ცურვა ან ნავით სეირნობა, აკრძალულია მთელ დაცულ ტერიტორიაზე. შინაური ცხოველები შეიძლება შეიზღუდოს. დრონების გამოყენება სავარაუდოდ მოითხოვს ნებართვას.
• ზონირება: ტერიტორია მკაფიოდ დაყოფილია მიუწვდომელ სახელმწიფო ნაკრძალად და ვიზიტორებისთვის ხელმისაწვდომ აღკვეთილად ბილიკებითა და კოშკურებით.

8. კონსერვაცია და მართვა

• მმართველი ორგანო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA), იმართება ადგილობრივად აჭარის დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაციის ან მსგავსი ორგანოს მიერ. პერსონალი მოიცავს რეინჯერებსა და ადმინისტრატორებს.
• კონსერვაციის ძალისხმევა: ძირითადი ძალისხმევა ფოკუსირებულია ტორფნარის ბუნებრივი წყლის რეჟიმის (ჰიდროლოგიის) შენარჩუნებაზე, რაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მისი გადარჩენისთვის. ეს მოიცავს წყლის დონისა და ხარისხის მონიტორინგს და მიმდებარე სადრენაჟო ზემოქმედების მართვას. ხდება ფრინველთა პოპულაციების მონიტორინგი. შეიძლება განხორციელდეს ინვაზიური სახეობების კონტროლი. ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა (ხის ბილიკები, კოშკურები) საჭიროებს რეგულარულ მოვლას. ტარდება საგანმანათლებლო პროგრამები.
• საფრთხეები/გამოწვევები: ძირითადი საფრთხეები დაკავშირებულია დაცული ტერიტორიის საზღვრებს გარეთ სადრენაჟო საქმიანობით გამოწვეულ ჰიდროლოგიის ცვლილებებთან. წყლის დაბინძურება სოფლის მეურნეობის ან ურბანული ჩამონადენით ასევე შეშფოთების საგანია. დამატებით გამოწვევებს ქმნის ახლომდებარე ქობულეთის კურორტის განვითარების ზემოქმედება, კლიმატის ცვლილების პოტენციური გავლენა ნალექების რეჟიმსა და ტემპერატურაზე და ინვაზიური მცენარეული სახეობები.

9. ისტორია და კულტურა

• მოკლე ისტორია: ისპანი II-ის ტორფნარი ჩამოყალიბდა ბოლო 5,000-10,000 წლის განმავლობაში. ტერიტორია მისი ეკოლოგიური მნიშვნელობის გამო აღიარებულ იქნა მე-20 საუკუნის ბოლოს, რასაც მოჰყვა მისი რამსარის ტერიტორიად (1997) და დაცულ ტერიტორიებად (1998) გამოცხადება. დაცვამდე მიმდებარე ტერიტორიები შესაძლოა გამოიყენებოდა შეზღუდული ძოვებისთვის ან ტორფის მოპოვებისთვის.
• კულტურული მნიშვნელობა: ადგილი უპირატესად ეკოლოგიური და სამეცნიერო ღირებულებისაა. ის მდებარეობს ისტორიული კოლხეთის რეგიონში, რომელიც ცნობილია ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში. დღეს მისი კულტურული ღირებულება ძირითადად დაკავშირებულია გარემოსდაცვით განათლებასა და ბუნების დაფასებასთან.

10. უნიკალური მახასიათებლები/საინტერესო ფაქტები

• იცავს ისპანი II-ის ტორფნარს, სანაპირო ფილტრაციული ტორფნარის იშვიათ მაგალითს.
• საერთაშორისოდ აღიარებულია როგორც რამსარის ტერიტორია და მნიშვნელოვანი ორნითოლოგიური ტერიტორია.
• წარმოადგენს კრიტიკულად მნიშვნელოვან “სერვის სადგურს” მილიონობით გადამფრენი ფრინველისთვის, რომლებიც შავი ზღვის სამიგრაციო გზაზე მოგზაურობენ.
• ტორფის ფენები შეიცავს შენახულ მტვრის მარცვლებსა და მცენარეულ ნაშთებს, რაც ათასობით წლით დათარიღებულ წარსულ კლიმატებსა და მცენარეულობაზე ღირებულ ინფორმაციას გვაწვდის.
• გთავაზობთ ადვილად ხელმისაწვდომ ფრინველებზე დაკვირვების შესაძლებლობებს მთავარ ტურისტულ ზონებთან ძალიან ახლოს.
• აქ გვხვდება მწერიჭამია დროზერას მცენარეები (Drosera).