ფარავნის ტბა

ფარავნის ტბა, რომელიც საქართველოს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში, ვრცელ ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანზე მდებარეობს, ქვეყნის უდიდესი ტბის სტატუსს ატარებს ზედაპირის ფართობის მიხედვით. ზღვის დონიდან 2000 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე განლაგებული ეს ვრცელი, მაგრამ საყურადღებოდ płytი (მცირე სიღრმის) ტბა, ვულკანური და ტექტონიკური პროცესებით ჩამოყალიბებულ ქვაბულში მდებარეობს. რეგიონი მკაცრი კლიმატით ხასიათდება, რის გამოც ტბა ხანგრძლივი ზამთრის განმავლობაში მთლიანად იყინება, რაც მას ყინულჭერის პოპულარულ ადგილად აქცევს. ფარავნის ტბა რამდენიმე მცირე მდინარითა და მიწისქვეშა წყაროებით საზრდოობს და წარმოადგენს მდინარე ფარავნის სათავეს, რომელიც მტკვრის მნიშვნელოვანი შენაკადია. ეკოლოგიურად, ის ჯავახეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიების სასიცოცხლო ნაწილია, ცნობილი როგორც მრავალი სახეობის ფრინველის, განსაკუთრებით წყალმცურავების, მნიშვნელოვანი ჰაბიტატი. ტბა ასევე მდიდარია თევზის მნიშვნელოვანი პოპულაციებით, რაც გადამწყვეტია ადგილობრივი თემებისთვის, რომლებიც კომერციულ და სამოყვარულო თევზჭერას ეწევიან. მის იდუმალებას მატებს წყალქვეშა არქეოლოგიური კვლევები, რომლებმაც გამოავლინეს უძველესი ნამოსახლარების კვალი მის ფსკერზე, რომელიც სავარაუდოდ ბრინჯაოს ხანით თარიღდება. როგორც ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების ნაწილი, ფარავნის ტბა აღიარებულია როგორც თავისი ბუნებრივი ბიომრავალფეროვნებით, ასევე კულტურული მნიშვნელობით.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• სახელწოდება: ფარავნის ტბა.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: სამცხე-ჯავახეთი
  • მუნიციპალიტეტი: ნინოწმინდა
  • უახლოესი ძირითადი ღირსშესანიშნაობა/არეალი: მდებარეობს ჯავახეთის პლატოზე. მის ნაპირებზე განლაგებულია სოფლები: ფოკა, ვლადიმიროვკა (ყოფილი ტამბოვკა), ასპარა და სხვა.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 41∘26′ ჩ.გ., 43∘47′ ა.გ.
• კავშირები: საზრდოობს მდინარეებით შაორი, საბადოსწყალი და როდიონოვკისწყალი, ასევე გრუნტის წყლებითა და ნალექებით. მისგან სათავეს იღებს მდინარე ფარავანი, რომელიც ტბის სამხრეთი ნაწილიდან გამოედინება.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: დაახლოებით 37.5 კვადრატული კილომეტრი, რაც მას საქართველოს უდიდეს ტბად აქცევს ფართობის მიხედვით.
• მაქსიმალური სიღრმე: płytი, დაახლოებით 3.3 მეტრი.
• საშუალო სიღრმე: ძალიან płytი, საშუალოდ დაახლოებით 2.2 მეტრი.
• მოცულობა: მნიშვნელოვანია დიდი ფართობის გამო, შეფასებულია დაახლოებით 91 მილიონ კუბურ მეტრად.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: მაღალი, დაახლოებით 2073 მეტრი.
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: დაახლოებით 23.4 კილომეტრი.
• წყლის წყარო(ებ)ი: მდინარეები (შაორი, საბადოსწყალი, როდიონოვკისწყალი), თოვლის ნადნობი, ნალექები, გრუნტის წყლები.
• გამომდინარე ნაკადული(ებ)ი: მდინარე ფარავანი.
• წყლის ტიპი: მტკნარი.
• აუზის გეოლოგია: ვულკანურ-ტექტონიკური ღრმული, რომელიც ჯავახეთის პლატოს ლავურ ნაკადებზე ჩამოყალიბდა.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა: შეიცავს płytი ტბებისთვის დამახასიათებელ სხვადასხვა წყლის მაკროფიტებს. მიმდებარე ლანდშაფტი ძირითადად შედგება მაღალმთიანი მდელოებისა და სტეპებისგან, მდინარეების შესართავებთან ახლოს ზოგიერთი ჭარბტენიანი უბნით.
• ფაუნა: მდიდარია თევზის მნიშვნელოვანი პოპულაციებით, რაც მნიშვნელოვანია ადგილობრივი თევზჭერისთვის (სახეობები მოიცავს კობრს, კარჩხანას, ხრამულს, რიპუსს, კალმახს – ზოგიერთი სავარაუდოდ ინტროდუცირებულია). წარმოადგენს საკვანძო ადგილს ჯავახეთის ჭარბტენიანი კომპლექსის ფარგლებში მრავალი მობუდარი და გადამფრენი ფრინველის სახეობისთვის, განსაკუთრებით წყალმცურავებისთვის.
• ტროფული დონე: ზოგადად განიხილება მეზოტროფულიდან ევტროფულამდე (საკვები ნივთიერებების ზომიერიდან მაღალ დონემდე), რაზეც გავლენას ახდენს მისი სი płytლე და წყალშემკრები აუზის მახასიათებლები.
• წყლის გამჭვირვალობა: ხშირად დაბალი ან ამღვრეული, ძირითადად სი płytობის გამო, რაც ქარს საშუალებას აძლევს აამღვრიოს ფსკერის ნალექები, და პოტენციურად ფიტოპლანქტონის გამო.
• წყლის ტემპერატურა: განიცდის უკიდურეს სეზონურ ცვალებადობას. ზამთარში მთლიანად იყინება (ყინულის სისქემ შეიძლება მიაღწიოს ათეულობით სანტიმეტრს) და ზაფხულის თვეებში მნიშვნელოვნად თბება.
• pH დონე: სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ან ოდნავ ტუტესთან ახლოს.
• გახსნილი ჟანგბადის დონე: შეიძლება იყოს ცვალებადი, პოტენციურად შემცირდეს ყინულის საფარის ქვეშ ან წყნარ, თბილ პერიოდებში.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: საქართველოს უდიდესი ტბა ფართობით; მნიშვნელოვანი თევზის რესურსი, რომელიც ზამთრის ყინულჭერას უზრუნველყოფს; სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ფრინველთა ჰაბიტატი ჯავახეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიების ფარგლებში.
• კონსერვაციული სტატუსი: ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების სისტემის ნაწილია (სავარაუდოდ ჯავახეთის ეროვნული პარკი ან დაკავშირებული აღკვეთილი), რეგულაციებით, რომლებიც პოტენციურად მართავს თევზჭერასა და სხვა საქმიანობებს.
• ინვაზიური სახეობები: ზოგიერთი თევზის სახეობა შესაძლოა ისტორიულად იყოს შემოყვანილი (ინტროდუცირებული).

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: მნიშვნელოვანი წყალქვეშა არქეოლოგიური აღმოჩენების ადგილი, მათ შორის სტრუქტურებისა და არტეფაქტების ნაშთები, რომლებიც მიუთითებს ტბის ქვეშ ჩაძირულ მნიშვნელოვან ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარზე. მიმდებარე ტერიტორიას აქვს ადამიანთა დასახლების ხანგრძლივი ისტორია, მათ შორის მრავალფეროვანი ეთნიკური თემები და ისტორიული ძეგლები, როგორიცაა ფოკის დედათა მონასტერი.
• მიმდინარე გამოყენება: გადამწყვეტია ადგილობრივი თევზჭერისთვის (კომერციული, სამოყვარულო, საარსებო), განსაკუთრებით ცნობილია ზამთრის ყინულჭერით. მდინარე ფარავნის სათავე. მიმდებარე მიწები გამოიყენება სოფლის მეურნეობისთვის (განსაკუთრებით კარტოფილის მოყვანა) და პირუტყვის საძოვრად. მზარდი პოტენციალი აქვს ეკოტურიზმს, განსაკუთრებით ფრინველებზე დაკვირვებას.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: მოწყვლადია წყლის დონის მერყეობის მიმართ (კლიმატისა და პოტენციურად წყლის გამოყენების გავლენით). არსებობს ევტროფიკაციისა და დაბინძურების რისკი მიმდებარე სოფლის მეურნეობისა და დასახლებებისგან. დანალექება (სედიმენტაცია) შეიძლება გავლენას ახდენდეს płyt აუზზე. თევზჭერის წნეხისა და კონსერვაციის დაბალანსება მუდმივი განხილვის საგანია.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: იმართება საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების ჩარჩოში. არსებობს თევზჭერის რეგულაციები. ძალისხმევა მიმართულია ბიომრავალფეროვნების დაცვისკენ ადგილობრივი საარსებო წყაროების მდგრადობის მხარდაჭერით. არქეოლოგიური ინტერესი გრძელდება.
• ადგილობრივი თემები: ტბა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მიმდებარე სოფლების ეკონომიკისა და ცხოვრების წესისთვის, რომლებიც დიდად არიან დამოკიდებული თევზჭერასა და სოფლის მეურნეობაზე. ეს თემები ხშირად წარმოადგენენ მრავალფეროვან ეთნიკურ ჯგუფებს (სომხები, ქართველები, ისტორიულად დუხობორები).

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• ის საქართველოს უდიდესი ტბაა ზედაპირის ფართობით.
• მის წყალქვეშ მნიშვნელოვანი ბრინჯაოს ხანის არქეოლოგიური ძეგლები მდებარეობს.
• ტბა ზამთარში მთლიანად იყინება, რაც ყინულჭერის უნიკალურ ტრადიციას ქმნის.
• ის მდებარეობს მაღალ სიმაღლეზე ვულკანურ პლატოზე, საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე ცივ რეგიონში.
• მისგან სათავეს იღებს მდინარე ფარავანი.