ტაბაწყურის ტბა

About this activity

ტაბაწყურის ტბა მნიშვნელოვანი, მაღალმთიანი ვულკანური ტბაა, რომელიც მდებარეობს სამხრეთ საქართველოს სამცხე-ჯავახეთის მხარეში, ბორჯომისა და ახალქალაქის მუნიციპალიტეტებს შორის, ჯავახეთის პლატოზე. ზღვის დონიდან დაახლოებით $1991$ მეტრ სიმაღლეზე მდებარე, ის ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მთის ტბაა. დაახლოებით 14.2 კმ2 ზედაპირის ფართობითა და $40.2$ მეტრამდე მაქსიმალური სიღრმით, ტბა შეიცავს მტკნარი წყლის მნიშვნელოვან მოცულობას, რომელიც 220 მილიონ კუბურ მეტრზე მეტად არის შეფასებული.

ტბა ვულკანური წარმოშობისაა, წარმოქმნილი პლატოს ვულკანურ დეპრესიაში. მრავალი ტბისგან განსხვავებით, რომლებიც ზედაპირული მდინარეებით საზრდოობენ, ტაბაწყური წყალს ძირითადად მიწისქვეშა წყაროებიდან, ატმოსფერული ნალექებიდან და თოვლის ნადნობი წყლებიდან იღებს. ანალოგიურად, მას არ გააჩნია მნიშვნელოვანი ზედაპირული გადინება და დრენაჟი ძირითადად მიწისქვეშა არხებით ხორციელდება. ეს უნიკალური ჰიდროლოგია ხელს უწყობს წყლის დონის შედარებით სტაბილურობასა და სიწმინდეს.

ეკოლოგიურად, ტაბაწყური გამორჩეულია. ის ბინადრობს სხვადასხვა სახეობის თევზით, მათ შორის კალმახით (პოტენციურად ენდემური ქვესახეობები), კობრითა და წვერათი, რაც მას პოპულარულს ხდის სამოყვარულო თევზჭერისთვის. ტბა და მისი შემოგარენი წარმოადგენს მნიშვნელოვან ჰაბიტატს მრავალი ადგილობრივი და გადამფრენი ფრინველისთვის, განსაკუთრებით წყალმცურავებისთვის, მათ შორის გადაშენების პირას მყოფი გარიელისთვის. მისი სიმაღლის, დაბალი ტემპერატურისა და სიღრმის გამო, ტბას, სავარაუდოდ, ოლიგოტროფულიდან მეზოტროფულამდე (საკვები ნივთიერებებით ღარიბიდან ზომიერამდე) მახასიათებლები აქვს. ტბა სრულად იყინება ზამთრის თვეებში, როგორც წესი, დეკემბრიდან აპრილის ბოლომდე ან მაისის დასაწყისამდე. დღევანდელი თარიღის (2025 წლის 26 აპრილი) გათვალისწინებით, ტბა სავარაუდოდ ყინულის დნობის პროცესშია ან ცოტა ხნის წინ გათავისუფლდა ყინულისგან.

ტბა ქცია-ტაბაწყურის აღკვეთილის ნაწილია, რაც მას დაცულ სტატუსს ანიჭებს. ადამიანთან ურთიერთქმედება მოიცავს მის ნაპირებზე ორი სოფლის, ტაბაწყურისა და მოლითის არსებობას, რომლებიც ძირითადად ეთნიკური სომხებით არის დასახლებული. თევზჭერის გარდა, ტერიტორია იზიდავს ტურისტებს თავისი ბუნებრივი სილამაზით, ფრინველებზე დაკვირვებითა და ლაშქრობით. კონსერვაციის მცდელობები მიზნად ისახავს ამ გამოყენების დაბალანსებას მისი უნიკალური ეკოსისტემის დაცვასთან ისეთი ზეწოლებისგან, როგორიცაა არარეგულირებული თევზჭერა და ტურიზმის ზეგავლენა.

იდენტიფიკაცია და ადგილმდებარეობა:

• სახელწოდება: ტაბაწყურის ტბა
• ადგილმდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • მხარე: სამცხე-ჯავახეთი
  • ახლომდებარე მუნიციპალიტეტები/ორიენტირები: ბორჯომი, ახალქალაქი; მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანურ პლატოზე, თრიალეთისა და სამსრის ქედებს შორის. ქცია-ტაბაწყურის აღკვეთილის ნაწილი.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 41.64∘ ჩ.გ., 43.64∘ ა.გ.
• კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: ძირითადად ზედაპირულად გაუდინარი; საზრდოობს უმეტესად მიწისქვეშა წყლებით/წყაროებით და ატმოსფერული ნალექებით, დრენირდება მიწისქვეშა გაჟონვით. ზედაპირულად არ უკავშირდება მნიშვნელოვან სამდინარო სისტემას.

ფიზიკური მახასიათებლები:

• ზედაპირის ფართობი: ≈14.2 კმ2
• მაქსიმალური სიღრმე: $\approx 40.2\text{ მ}$
• საშუალო სიღრმე: $\approx 15.5\text{ მ}$
• მოცულობა: შეფასებული ≈0.22 კმ3 (221 მილიონი კუბური მეტრი)
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: $\approx 1991\text{ მ}$
• ** სანაპირო ზოლის სიგრძე:** $\approx 26\text{ კმ}$
• წყლის წყარო(ები): მიწისქვეშა წყლები (მიწისქვეშა ნაკადები/წყაროები), ატმოსფერული ნალექები, თოვლის ნადნობი წყლები.
• გადინება: ძირითადად მიწისქვეშა დრენაჟი.
• წყლის ტიპი: მტკნარი.
• აუზის გეოლოგია: ვულკანური წარმოშობის (წარმოქმნილი ვულკანურ დეპრესიაში/კალდერაში).

ეკოლოგიური ინფორმაცია:

• ფლორა: მიმდებარე ლანდშაფტში დომინირებს სუბალპური/ალპური მდელოები. წყლის მცენარეულობა არსებობს, მაგრამ შეიძლება შეზღუდული იყოს სიღრმისა და ტემპერატურის გამო.
• ფაუნა:
  • თევზები: კალმახის, კობრის, წვერას მნიშვნელოვანი პოპულაციები. კალმახის ენდემური ქვესახეობების პოტენციალი.
  • ფრინველები: მნიშვნელოვანი ადგილი წყალმცურავი და გადამფრენი ფრინველებისთვის (მაგ., გარიელი, წერო, ყარყატი, არწივი) მაღალმთიანი ჭარბტენიანი მახასიათებლების გამო.
  • ძუძუმწოვრები: გვხვდება მიმდებარე აღკვეთილის ტერიტორიაზე (მაგ., წავი, მგელი, მელა, ფოცხვერი).
• ტროფიკული დონე: ზოგადად განიხილება ოლიგოტროფულად ან მეზოტროფულად (საკვები ნივთიერებებით ღარიბიდან ზომიერამდე).
• წყლის გამჭვირვალობა: როგორც წესი, მაღალია შეზღუდული შემოდინებისა და საკვები ნივთიერებების დაბალი დატვირთვის გამო.
• წყლის ტემპერატურა: ცივი; სრულად იყინება ზამთარში (დეკ.-აპრ./მაი.). ზედაპირული ფენები ზომიერად თბება ზაფხულში (იშვიათად აღემატება $15^{\circ}$C-ს).
• pH დონეები: სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ახლოს, რაც დამახასიათებელია რეგიონის მტკნარი წყლის სისტემებისთვის.
• გახსნილი ჟანგბადის დონეები: ზოგადად კარგად გაჯერებულია ჟანგბადით, რაც ხელს უწყობს ცივი წყლის თევზების, როგორიცაა კალმახის არსებობას.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: მაღალმთიანი ვულკანური ტბის ეკოსისტემა; ფრინველებზე დაკვირვების მნიშვნელოვანი ტერიტორია (კავკასიაში გარიელის ბოლო საბუდარი პოპულაცია); მნიშვნელოვანი კალმახის სამრეწველო პოტენციალი; ტბაში კუნძულების არსებობა.
• კონსერვაციის სტატუსი: მდებარეობს ქცია-ტაბაწყურის აღკვეთილის ტერიტორიაზე (IUCN IV კატეგორია), რაც უზრუნველყოფს სამართლებრივ დაცვას. გარიელის პოპულაცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და საფრთხეში მყოფია.
• ინვაზიური სახეობები: ფართოდ გავრცელებული ინვაზიური სახეობების შესახებ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია არ არსებობს, მაგრამ მონიტორინგი გადამწყვეტია დაცული ტერიტორიებისთვის.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა:

• ისტორიული მნიშვნელობა: ტბისპირა სოფლებს (ტაბაწყური, მოლითი) აქვთ ისტორიული წარსული; ჯავახეთის რეგიონს ღრმა ისტორიული და კულტურული ფესვები აქვს, მათ შორის სომხური მემკვიდრეობა. აღკვეთილის ფართო ტერიტორიაზე არსებობს არქეოლოგიური ძეგლები (პალეოლითი, ბრინჯაოს ხანა). X საუკუნის წითელი ეკლესია მდებარეობს სოფელ ტაბაწყურის მახლობლად.
• მიმდინარე გამოყენება: სამოყვარულო თევზჭერა, ტურიზმი (ლაშქრობა, ფრინველებზე დაკვირვება, პეიზაჟებით ტკბობა, კემპინგი, ცხენით ჯირითი, პოტენციური თოვლმავლებით ტურები ზამთარში), ადგილობრივი სათევზაო რეწვა (საკუთარი მოხმარებისთვის), სეზონური საქონლის ძოვება მიმდებარე ტერიტორიებზე.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: პოტენციური საფრთხეები მოიცავს არარეგულირებულ თევზჭერას, ტურიზმის ზეწოლას (ნარჩენები, შეწუხება), სანაპირო ზოლზე ძოვების ზეგავლენას, ახლომდებარე ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენის პოტენციურ ზეგავლენას და კლიმატის ცვლილების ეფექტებს (წყლის ტემპერატურა, ყინულის რეჟიმი, წყლის დონეები).
• მართვა და კონსერვაციის მცდელობები: იმართება საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ ქცია-ტაბაწყურის აღკვეთილის ჩარჩოებში. მოქმედებს რეგულაციები თევზჭერასა და ვიზიტორთა აქტივობებზე. ბოლოდროინდელი მცდელობები მოიცავს ეკოტურიზმის ინფრასტრუქტურის განვითარებას, როგორიცაა მარკირებული ბილიკები (მაგ., „გარიელის ბილიკი“).
• ადგილობრივი თემები: ტბა ცენტრალურია სოფლების ტაბაწყურისა და მოლითის ლანდშაფტისა და იდენტობისთვის. ის სთავაზობს პოტენციურ საარსებო წყაროს ტურიზმის, თევზჭერისა და სოფლის მეურნეობის (კარტოფილი, რძის პროდუქტები) მეშვეობით.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები:

• საქართველოს ერთ-ერთი უდიდესი და ღრმა ტბა.
• მისი ვულკანური წარმოშობა აყალიბებს მის უნიკალურ ხასიათს.
• მოიცავს რამდენიმე პატარა კუნძულს, რომლებიც მნიშვნელოვანია მობუდარი ფრინველებისთვის, როგორიცაა გარიელი.
• ზამთარში სრულად იყინება, რასაც ზოგჯერ ადგილობრივები გადაადგილებისთვის იყენებენ (სიფრთხილით).
• მის ნაპირებზე, თითქმის 2000 მეტრ სიმაღლეზე, მდებარეობს სოფლები, რომლებიც ძირითადად ეთნიკური სომხებით არის დასახლებული.
• გახდა დოკუმენტური ფილმის „მისტერ გარიელი“ (2023) თემა, რომელიც ხაზს უსვამს იხვის გადაშენების პირას მყოფ პოპულაციას.