სიდერძალის ტბა

სიდერძალის ტბა (Siderdzalis Tba) არის მაღალმთიანი ალპური ტბა, რომელიც მდებარეობს საქართველოს რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის მხარის ონის მუნიციპალიტეტის შორეულ მთიან ლანდშაფტში. კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთებზე, სავარაუდოდ შოდა-კედელას ქედის მიდამოებში განლაგებული ეს მცირე ტბა მყინვარული წარმოშობისაა. როგორც წარსული გამყინვარების შედეგად წარმოქმნილი მთის ტბორისთვისაა დამახასიათებელი, იგი მდებარეობს მაღალ სიმაღლეზე, 2800 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე, ალპური მდელოებისა და კლდოვანი მწვერვალების გარემოცვაში. სიდერძალის ტბა ხასიათდება სუფთა, ცივი მტკნარი წყლით და წლის მნიშვნელოვანი ნაწილი გაყინულია. მისი სიშორისა და მხოლოდ ზაფხულის ხანმოკლე სეზონზე რთული სალაშქრო ბილიკებით ხელმისაწვდომობის გამო, იგი ინარჩუნებს ხელუხლებელ ბუნებრივ მდგომარეობას. იგი ძირითადად ცნობილია მოლაშქრეებისა და ალპინისტებისთვის, რომლებიც რაჭის მაღალ მთებს იკვლევენ და აფასებენ მის სცენურ სილამაზეს ველურ, ხელუხლებელ ლანდშაფტში.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა:

• ტბის სახელი: სიდერძალის ტბა (Siderdzalis Tba).
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა/რეგიონი: საქართველო, რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის მხარე, ონის მუნიციპალიტეტი.
  • კონკრეტული მდებარეობა: კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთები, შესაძლოა შოდა-კედელას ქედის ან მასთან დაკავშირებული უღელტეხილების სიახლოვეს.
  • უახლოესი მთავარი ღირსშესანიშნაობა/არეალი: რაჭის კავკასიონის მაღალი მწვერვალები და უღელტეხილები (მაგ., შოდა-კედელას ქედის არეალი), ქალაქი ონი (მდებარეობს გაცილებით დაბლა ხეობაში). ხშირად გვხვდება სალაშქრო მარშრუტებზე სხვა ალპური დანიშნულების ადგილებისკენ, როგორიცაა უძირო ტბა.
  • კოორდინატები: ზუსტი კოორდინატები ფართოდ არ არის გამოქვეყნებული, მაგრამ მდებარეობს ონის მუნიციპალიტეტის მაღალმთიან ზონაში (ზოგადი მიდამოები დაახლოებით 42.7∘ ჩ.გ., 43.5∘ ა.გ.).
  • კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: მყინვარული ტბორი, რომელიც სავარაუდოდ კვებავს მცირე სათავე ნაკადულს, რომელიც ეშვება კალთებზე და უერთდება მდინარე რიონის სისტემის შენაკადებს.

ფიზიკური მახასიათებლები:

• ზედაპირის ფართობი: მცირე, დამახასიათებელი ალპური ტბორისთვის, 0.05 კმ²-ზე ნაკლები.
• მაქსიმალური სიღრმე: ზომიერად ღრმა მისი მცირე ზომის შესაბამისად, ტიპური ცირკული ტბისთვის.
• საშუალო სიღრმე: წყალმარჩხიდან ზომიერამდე.
• მოცულობა: მცირე.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: მაღალი, მდებარეობს 2800-დან 3000 მეტრამდე სიმაღლეზე.
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: მოკლე.
• წყლის წყარო(ები): უპირატესად თოვლის ნადნობი მიმდებარე კალთებიდან და პირდაპირი ნალექები. შესაძლოა საზრდოობდეს მცირე წყაროებითაც.
• გამდინარე(ები) (ასეთის არსებობის შემთხვევაში): გააჩნია მცირე ზედაპირული გამდინარე ნაკადული, განსაკუთრებით თოვლის დნობის პიკის სეზონზე.
• წყლის ტიპი: მტკნარი.
• აუზის გეოლოგია: მყინვარული წარმოშობის; იკავებს მყინვარული მოქმედებით გამოკვეთილ ცირკს ან ღრმულს მაღალ კავკასიონზე.

ეკოლოგიური ინფორმაცია:

• ფლორა (მცენარეულობა): მდებარეობს ტყის ზონის ზემოთ, გარშემორტყმულია ალპური მდელოებით, რომლებიც ხასიათდება ბალახეულით, ისლით, ალპური ყვავილებით და კლდოვანი გამონაყოფებითა და ჩამონაშალით. ტბაში წყლის მცენარეულობა ძალიან მწირია ან არ არსებობს სიცივის, ხანმოკლე სავეგეტაციო პერიოდისა და საკვები ნივთიერებებით ღარიბი პირობების გამო.
• ფაუნა (ცხოველთა სამყარო): ბუნებრივად უთევზოა მაღალი სიმაღლისა და იზოლაციის გამო. ბინადრობენ სიცივესთან ადაპტირებული წყლის უხერხემლოები. მაღალმთიანი გარემო წარმოადგენს ველური ბუნების, როგორიცაა ჯიხვი, არჩვი და სხვადასხვა ალპური ფრინველის, საცხოვრებელ ადგილს.
• ტროფიკული დონე: ოლიგოტროფული (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი).
• წყლის გამჭვირვალობა: მაღალი გამჭვირვალობა, დამახასიათებელი ხელუხლებელი ალპური ტბებისთვის.
• წყლის ტემპერატურა: ძალიან ცივია მთელი წლის განმავლობაში. ტბის ზედაპირი მინიმალურად თბება ხანმოკლე ზაფხულის პერიოდში და გაყინულია წლის უმეტესი ნაწილი (გვიანი შემოდგომიდან გვიან გაზაფხულამდე/ადრე ზაფხულამდე).
• pH დონე: ნეიტრალური ან ოდნავ მჟავე.
• გახსნილი ჟანგბადის დონე: მაღალი, დაბალი ტემპერატურისა და დაბალი ბიოლოგიური მოთხოვნილების გამო.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: წარმოადგენს დიდი კავკასიონისთვის დამახასიათებელ მაღალმთიან მყინვარული ტბის ეკოსისტემას.
• კონსერვაციული სტატუსი: მდებარეობს შორეულ, მაღალმთიან ველურ ტერიტორიაზე. კონკრეტული ფორმალური სტატუსის არქონის მიუხედავად, სარგებლობს დე ფაქტო დაცვით მისი მიუწვდომლობის გამო. წარმოადგენს ეკოლოგიურად მნიშვნელოვანი დიდი კავკასიონის მთათა სისტემის ნაწილს.
• ინვაზიური სახეობები: უკიდურესად ნაკლებად სავარაუდოა იზოლაციისა და მკაცრი პირობების გამო.

ადამიანის ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა:

• ისტორიული მნიშვნელობა: მაღალმთიანი საზაფხულო საძოვრების ნაწილი, რომლებიც შესაძლოა სეზონურად გამოიყენებოდა რაჭის სოფლების მწყემსების მიერ წარსულში. ტბასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი დოკუმენტირებული ისტორიული მოვლენები არ არის ცნობილი.
• მიმდინარე გამოყენება: უპირატესად ველურ ბუნებაში რეკრეაცია. ტბას სტუმრობენ მოლაშქრეები და ალპინისტები, როგორც სცენურ წერტილს მრავალდღიან მარშრუტებზე რაჭის მთებში. ფასდება მისი ხელუხლებელი მდგომარეობისა და შორეული ალპური გარემოს გამო. სხვა მნიშვნელოვანი გამოყენება არ გააჩნია.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: ამჟამად მინიმალური პირდაპირი ანთროპოგენური ზემოქმედება სიშორის გამო. პოტენციური ზემოქმედება შესაძლოა წარმოიშვას ლაშქრობის/ბანაკობის ზრდის შემთხვევაში არასათანადო მართვის პირობებში. კლიმატის ცვლილება წარმოადგენს გრძელვადიან საფრთხეს მგრძნობიარე ალპური გარემოსთვის, რაც გავლენას ახდენს თოვლის საფარსა და დნობის რეჟიმზე.
• მართვა და კონსერვაციული ძალისხმევა: კონკრეტული ფორმალური მართვა, როგორც წესი, არ არის ნახსენები. კონსერვაცია დამოკიდებულია ვიზიტორთა პასუხისმგებლიან ქცევაზე.
• ადგილობრივი თემები: ძირითადად დაკავშირებულია ონის ან ახლომდებარე სოფლების გიდებთან ან ტურისტული მომსახურების მიმწოდებლებთან, რომლებიც ემსახურებიან მთის მოლაშქრეებს.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები:

• სიდერძალის ტბა არის თვალწარმტაცი მყინვარული ტბორის მაგალითი რაჭის კავკასიონის მაღალ მთებში.
• იგი ერთ-ერთია მრავალრიცხოვან მცირე ალპურ ტბათაგან, რომლებიც ამ რეგიონში დიდი კავკასიონის სამხრეთ კალთებზეა მიმოფანტული.
• ხელმისაწვდომია მხოლოდ ხანმოკლე ზაფხულის სალაშქრო სეზონზე რთული სამთო ბილიკებით.