ნორაშენის ღვთისმშობლის ეკლესია

About this activity

ნორაშენის ღვთისმშობლის ეკლესია: სადავო მარგალიტი ძველ თბილისში

მიმოხილვა

ძველი თბილისის გულში, სიონის საკათედრო ტაძრისა და ისტორიული კალა უბნის ხმაურიანი ქუჩების მახლობლად მდებარე ნორაშენის ღვთისმშობლის ეკლესია მნიშვნელოვან, თუმცა ამჟამად მდუმარე ძეგლს წარმოადგენს. ეს XV საუკუნის ეკლესია, თავისი გამორჩეული აგურის არქიტექტურითა და ცენტრალური გუმბათით, თბილისის მრავალეთნიკური და მრავალკონფესიური წარსულის მნიშვნელოვან ფენას ასახავს. მისი სახელი „ნორაშენი“ სომხურიდან ითარგმნება როგორც „ახლად აშენებული“, რაც სავარაუდოდ განასხვავებდა მას მშენებლობის დროს მიმდებარედ არსებული ძველი ეკლესიებისგან. ისტორიულად საუკუნეების განმავლობაში ფუნქციონირებდა როგორც თვალსაჩინო სომხური სამოციქულო ეკლესია, თუმცა ნორაშენის უახლესი ისტორია აღინიშნა მისი საკუთრებისა და წარმომავლობის შესახებ რთული და გადაუჭრელი დავით სომხურ სამოციქულო და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის.

ნორაშენის მშენებლობა ზოგადად XV საუკუნის შუა ხანებით, დაახლოებით 1467 წლით თარიღდება და ტრადიციულად უკავშირდება სომეხ ქტიტორებს, როგორიცაა სადათი. როგორც ძველი თბილისის მრავალი შენობა, მანაც განიცადა მნიშვნელოვანი რეკონსტრუქციები და გალამაზება შემდგომ საუკუნეებში, განსაკუთრებით XVII და XVIII საუკუნეებში, რაც ასახავს თბილისის გავლენიანი სომხური თემის შემდგომი ქტიტორების წვლილს. არქიტექტურულად, იგი განასახიერებს იმ პერიოდის სომხური საეკლესიო ხუროთმოძღვრებისთვის დამახასიათებელ ცენტრალურ-გუმბათოვან ჯვრის ტიპის გეგმას, რომელიც ძირითადად აგურითაა ნაგები – მასალით, რომელიც ფართოდ გამოიყენებოდა თბილისის გვიან შუა საუკუნეებსა და ადრეულ თანამედროვე პერიოდში.

ისტორიულად, ეკლესიის ინტერიერი შემკული იყო ფრესკებით, მათ შორის ცნობილი XVIII საუკუნის სომეხი მხატვრის, ჰოვნათან ჰოვნათანიანის ნამუშევრებით. ეს მხატვრული ელემენტები, ეკლესიის შიგნით არსებულ წარწერებთან ერთად, თანამედროვე დავის ცენტრალურ წერტილებად იქცა შენობის მემკვიდრეობასთან დაკავშირებით. ეკლესია საუკუნეების განმავლობაში ემსახურებოდა თავის სომხურ სამოციქულო მრევლს, სანამ საბჭოთა პერიოდში დაიხურებოდა, როდესაც რელიგიური საქმიანობა მთელ სსრკ-ში იკრძალებოდა.

საბჭოთა კავშირის დაშლისა და საქართველოში რელიგიური ცხოვრების აღორძინების შემდეგ, ნორაშენი ურთიერთგამომრიცხავი პრეტენზიების საგანი გახდა. სომხურმა სამოციქულო ეკლესიამ მოითხოვა მისი დაბრუნება, როგორც თბილისში მისი ერთ-ერთი ისტორიული ცენტრისა. პარალელურად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში გაჩნდა პერსპექტივები, რომლებიც პრეტენზიებს აცხადებდნენ ისტორიულ მდებარეობაზე, არქიტექტურული მახასიათებლების ან წარწერების ინტერპრეტაციებზე, ან წინარე ქართული საძირკვლების თეორიებზე დაყრდნობით. ამ გადაუჭრელმა დავამ განაპირობა ის, რომ მიუხედავად დაცული ისტორიული ძეგლის სტატუსისა, ნორაშენი ათწლეულებია არ გახსნილა რეგულარული რელიგიური მსახურებისთვის არც ერთი თემისთვის. იგი რჩება დახურული და ძირითადად მიუწვდომელი, თბილისში კულტურათა რთული შერწყმისა და პოსტსაბჭოთა ეპოქაში მემკვიდრეობის მგრძნობიარე ბუნების მტკივნეულ სიმბოლოდ.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: ნორაშენის ღვთისმშობლის ეკლესია (სომხ. Նորաշեն Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի, ნორაშენ სურბ ასტვაწაწინ იეხეგეცი; ქართ. ნორაშენის ღვთისმშობლის ეკლესია). „ნორაშენი“ სომხურად „ახლად აშენებულს“ ნიშნავს.
• ტიპი: ეკლესია (ისტორიულად სომხური სამოციქულო).
• მდებარეობა: მდებარეობს ძველ თბილისში (კალა უბანი), საქართველო, სიონის საკათედრო ტაძრისა და ჯვრის მამის ეკლესიის მახლობლად, კოტე აფხაზის ქუჩასთან (ყოფილი ლესელიძის ქ.) ახლოს.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: ზოგადად თარიღდება XV საუკუნის შუა ხანებით, ხშირად მოიხსენიება 1467 წელი, მიეწერება სომეხ ქტიტორებს, როგორიცაა სადათი.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• 1467 წელი: ტრადიციული დაარსების თარიღი.
• XVII-XVIII საუკუნეები: მნიშვნელოვანი რემონტები და დამატებები, მათ შორის ხოჯა ნაზარის მსგავსი ფიგურების მფარველობით. გუმბათი, გადმოცემით, აღადგინა უსტა პეტროსმა 1795 წელს. ინტერიერი მოიხატა (მათ შორის ჰოვნათან ჰოვნათანიანის მიერ).
• საბჭოთა პერიოდი: დაიხურა რელიგიური მსახურებისთვის, როგორც მრავალი სხვა ეკლესია. ინტერიერის ფრესკები სავარაუდოდ დაზიანდა ან შეათეთრეს.
• პოსტსაბჭოთა პერიოდი (1991 წლიდან): გახდა სომხურ სამოციქულო და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის საკუთრების დავის საგანი. რჩება დახურული რეგულარული ღვთისმსახურებისთვის გადაუჭრელი დავის გამო. პერიოდულად ფიქსირდება დაძაბულობა ობიექტის გარშემო.

• ისტორიული ფიგურები: სადათი (ტრადიციული XV ს. ქტიტორი), ხოჯა ნაზარი (XVII ს. ქტიტორი), უსტა პეტროსი (XVIII ს. მშენებელი), ჰოვნათან ჰოვნათანიანი (XVIII ს. მხატვარი). თავადი გივი ამილახვრის სიმამრმა დააფინანსა 1795 წლის გუმბათის რეკონსტრუქცია.
• ლეგენდები: კონკრეტული ლეგენდები მთავარი აქცენტი არ არის; ძირითადი ნარატივი მის მშენებლობას, მფარველობასა და თანამედროვე საკუთრების დავას ეხება.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ისტორიულად თბილისის სომხური სამოციქულო თემის მნიშვნელოვანი ცენტრი რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში. ამჟამად არააქტიურია რეგულარული რელიგიური მსახურებისთვის საკუთრების დავის გამო.
• კულტურული მნიშვნელობა: მნიშვნელოვანი არქიტექტურული ძეგლი, რომელიც წარმოადგენს თბილისის მრავალფეროვან ისტორიულ ქსოვილსა და სომხურ მემკვიდრეობას ქალაქში. მიმდინარე დავა ასევე ხაზს უსვამს კულტურული მემკვიდრეობისა და პოსტსაბჭოთა კავკასიაში ეკლესიათაშორისი ურთიერთობების რთულ საკითხებს.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: თბილისში XV-XVIII საუკუნეების სომხური გავლენის მქონე საეკლესიო არქიტექტურის თვალსაჩინო ნიმუში, რომელიც ხასიათდება აგურის კონსტრუქციითა და ცენტრალურ-გუმბათოვანი ჯვრის ტიპის გეგმით.
• მიმდინარე სტატუსი: არააქტიური საეკლესიო შენობა, ოფიციალურად დაცული ისტორიული ძეგლი. იგი დახურულია რეგულარული რელიგიური მსახურებისთვის სომხურ სამოციქულო და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის გადაუჭრელი საკუთრების დავის გამო. ინტერიერი ზოგადად მიუწვდომელია საზოგადოებისთვის.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: ეკლესია ცენტრალურ-გუმბათოვანი ჯვრისებრი სტრუქტურაა, უპირატესად ქართული აგურით ნაგები. მას აქვს მაღალი, წახნაგოვანი ყელი, რომელზეც გუმბათია აღმართული. ფასადები მოიცავს დეკორატიული აგურის წყობის ნიმუშებსა და ჯვრის მოტივებს. დასავლეთ შესასვლელს მიდგმული აქვს დიდი, თაღოვანი კარიბჭე ან ნართექსი (გავითი), ასევე აგურით ნაგები. ახლოს დგას ცალკე მცირე სამრეკლო, სავარაუდოდ მოგვიანო პერიოდის.
• ინტერიერი: გეგმა ჯვრისებრია, ცენტრალური სივრცის გარშემო ოთხი გამოწეული მკლავით გუმბათის ქვეშ. ისტორიულად კედლები დაფარული იყო ფრესკებით. საბჭოთა პერიოდში მისი დახურვისა და გამოუყენებლობის, და შესაძლოა მოგვიანებით ცვლილებების ან შეთეთრების გამო, ორიგინალური ფრესკები ძირითადად დაკარგული ან ძლიერ დაზიანებულია.
• მხატვრული ნამუშევრები: ძირითადი მხატვრული ნამუშევრები იყო ისტორიული ფრესკები (განსაკუთრებით ჰოვნათან ჰოვნათანიანის), რომლებიც თავდაპირველი სახით აღარ ჩანს. აგურის წყობის არქიტექტურული დეტალები და ქვის ჩუქურთმები (შესაძლოა მათ შორის სომხურ და/ან ქართულ ენაზე შესრულებული წარწერები, რომლებიც დავის ნაწილია) წარმოადგენს ექსტერიერიდან ხელმისაწვდომ მთავარ დარჩენილ მხატვრულ მახასიათებლებს.
• კომპლექსი: ტერიტორია ძირითადად შედგება მთავარი ეკლესიის შენობისგან თავისი მიდგმული დასავლეთი კარიბჭითა და ახლომდებარე მცირე სამრეკლოთი. იგი იკავებს შეზღუდულ ადგილს ძველი თბილისის მჭიდრო ურბანულ ქსოვილში.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• !!! მნიშვნელოვანი შენიშვნა წვდომასთან დაკავშირებით !!!: ნორაშენის ეკლესია ამჟამად დახურულია რეგულარული რელიგიური მსახურებისთვის და ზოგადად მიუწვდომელია საზოგადოებისთვის შიგნიდან სომხურ სამოციქულო და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის მიმდინარე საკუთრების დავის გამო. დათვალიერება, როგორც წესი, შემოიფარგლება ექსტერიერით.
• გახსნის საათები: არ გამოიყენება ინტერიერის ვიზიტებისთვის. ექსტერიერის დათვალიერება შესაძლებელია ქუჩიდან/მიმდებარე ტერიტორიიდან ნებისმიერ დროს.
• შესვლის საფასური: არ გამოიყენება.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს ძველ თბილისში, შედარებით სწორ ადგილზე, კოტე აფხაზის ქუჩასთან ახლოს. ექსტერიერი ადვილად ჩანს მიმდებარე ქუჩებიდან. მისასვლელად, როგორც წესი, საჭიროა ძველი თბილისისთვის დამახასიათებელ ქვაფენილ ქუჩებზე სიარული.
• წესები და ეტიკეტი: რადგან ეკლესია დახურულია ღვთისმსახურებისთვის, ექსტერიერის დათვალიერებისას მოქმედებს ისტორიული ძეგლების პატივისცემის სტანდარტული ეტიკეტი (მაგ., არ დააზიანოთ, პატივი ეცით ადგილის მგრძნობიარე სტატუსს). თუ ოდესმე რაიმე კონკრეტული ღონისძიება ან დროებითი წვდომა მოეწყობა, სავარაუდოდ მოსალოდნელი იქნება სტანდარტული საეკლესიო ჩაცმულობის წესების დაცვა.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ექსტერიერის ფოტოგადაღება დაშვებულია. ინტერიერის ფოტოგადაღება არ გამოიყენება დახურვის გამო.
• ქცევა: გაითვალისწინეთ ადგილის სადავო და მგრძნობიარე სტატუსი.
• ინფრასტრუქტურა: თავად ეკლესიასთან ინფრასტრუქტურა არ არის ხელმისაწვდომი. მრავალი კაფე, მაღაზია, საპირფარეშო და ა.შ. ხელმისაწვდომია მიმდებარე ძველი თბილისის ტურისტულ ზონაში.
• ღვთისმსახურების დრო: რეგულარული რელიგიური მსახურებები არ ტარდება არც სომხური სამოციქულო და არც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ მიმდინარე დავის გამო.