არჯულის დარანი

About this activity

არჯულის დარანი: კლდეში ნაკვეთი კომპლექსის საიდუმლო გასასვლელები

მიმოხილვა

საქართველოს კასპის მუნიციპალიტეტის კავთურას ხეობის კლდეებში გამოკვეთილ დამაინტრიგებელ არჯულის კლდეში ნაკვეთ კომპლექსში არსებობს ობიექტი, რომელსაც ხშირად „არჯულის დარანს“ უწოდებენ. ქართული სიტყვა „დარანი“ ნიშნავს საიდუმლო გასასვლელს, გვირაბს ან მიწისქვეშა კამერას, რომელიც ხშირად თავდაცვის ან თავშესაფრის მიზნით იქმნებოდა. ეს მიწისქვეშა ან კლდის შიდა სტრუქტურები საიდუმლოებისა და სტრატეგიული სიღრმის ფენას მატებს არჯულის ძეგლის მთავარ კლდეში ნაკვეთ ეკლესიასა და სენაკებს, და მიანიშნებს იმ გამოწვევებსა და საფრთხეებზე, რომლებსაც მისი შუა საუკუნეების მაცხოვრებლები აწყდებოდნენ.

ამ გვირაბებისა და კამერების შექმნა სავარაუდოდ იმავე შუა საუკუნეების პერიოდს განეკუთვნება, როდესაც მთავარი კლდეში ნაკვეთი ეკლესია შეიქმნა, სავარაუდოდ XII-XIII საუკუნეებს, თუმცა შესაძლოა დროთა განმავლობაში შეიცვალა ან გაფართოვდა. მათი ძირითადი დანიშნულება თითქმის უეჭველად თავდაცვითი ან ლოგისტიკური იყო. შემოსევების ან ალყის დროს – რაც ხშირი მოვლენა იყო საქართველოს ისტორიაში – ასეთი ფარული გასასვლელები შეიძლებოდა გამოეყენებინათ როგორც სამალავი, ძვირფასი ნივთების ან მოსახლეობის (ქალების, ბავშვების) დასამალი ადგილი, ან თუნდაც მოულოდნელი კონტრშეტევების წამოსაწყები წერტილები. ალტერნატიულად, ზოგიერთი კამერა შესაძლოა გამოყენებული ყოფილიყო სურსათის შესანახად ან წყლის რესურსების სამართავად კლდისპირა კომპლექსში.

ამ ხშირად ვიწრო და რთული გასასვლელების პირდაპირ კლდეში გამოკვეთა, მთავარ ეკლესიასა და საცხოვრებელ სენაკებთან ერთად, მშენებლების მნიშვნელოვან ოსტატობასა და წინდახედულობაზე მეტყველებს. მათ უნდა სცოდნოდათ კლდის გეოლოგია და შეექმნათ სტაბილური, გამოსაყენებელი მიწისქვეშა სივრცეები შეზღუდული იარაღებით. „დარანის“ არსებობა არჯულის კომპლექსის აღქმას ცვლის უბრალო სალოცავი ან სამონასტრო განმარტოების ადგილიდან ისეთ ადგილამდე, რომელიც შექმნილი იყო მედეგობისა და გადარჩენისთვის პოტენციურად მტრულ გარემოში.

ამ სტრუქტურების გამოკვლევა დღეს ხშირად რთული და პოტენციურად სახიფათოა. დრომ, ეროზიამ და სეისმურმა აქტივობამ შესაძლოა მრავალი გასასვლელი არასტაბილური ან ჩახერგილი გახადა. ისინი, როგორც წესი, ბნელი, ვიწრო სივრცეებია, რომლებიც საჭიროებენ სპეციალურ ცოდნასა და აღჭურვილობას უსაფრთხოდ ნავიგაციისთვის, თუ საერთოდ შესაძლებელია და უსაფრთხოა მათში შესვლა. არჯულის დარანი ძირითადად არქეოლოგებისა და სპელეოლოგების კვლევის სფეროდ რჩება, წარმოადგენს რა საქართველოს მომხიბლავი კლდეში ნაკვეთი მემკვიდრეობის შიგნით ჩადებულ ფარულ ინფრასტრუქტურასა და გადარჩენის სტრატეგიებს. ისინი დგანან როგორც მდუმარე მოწმობა იმ ადამიანების გამჭრიახობისა და შფოთვისა, რომლებმაც საუკუნეების წინ კავთურას ხეობის კლდეებში გამოკვეთეს თავიანთი არსებობა.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: არჯულის დარანი (კლდეში ნაკვეთი გვირაბებისა და კამერების ქსელი). არჯულის კლდეში ნაკვეთი კომპლექსის ნაწილი.
• ტიპი: კლდეში ნაკვეთი გვირაბები, გასასვლელები და ფარული კამერები (არქეოლოგიური ობიექტი ისტორიული კომპლექსის ფარგლებში).
• მდებარეობა: მდებარეობს არჯულის კლდეში ნაკვეთი კომპლექსის ფარგლებში, მდინარე კავთურას ხეობა, კასპის მუნიციპალიტეტი, შიდა ქართლის მხარე, საქართველო. გამოკვეთილია იმავე კლდის მასივებში, სადაც არჯულის კლდეში ნაკვეთი ეკლესია და სენაკებია.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: სავარაუდოდ გამოიკვეთა არჯულის მთავარ კლდეში ნაკვეთ კომპლექსთან ერთად, სავარაუდოდ განვითარებული შუა საუკუნეების პერიოდში (მაგ., XII-XIII საუკუნეები). შექმნილია ფუნქციური ელემენტების სახით თავშესაფრის, შენახვის ან გასასვლელისთვის.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• შუა საუკუნეები: სავარაუდო შექმნა და პოტენციური გამოყენება კონფლიქტების ან ალყის პერიოდებში, რომლებიც არჯულის კომპლექსსა და რეგიონს შეეხო.
• გვიანდელი პერიოდები: გამოვიდა ხმარებიდან და მიეცა დავიწყებას მთავარ კომპლექსთან ერთად; პოტენციურად დაექვემდებარა დროთა განმავლობაში ჩამონგრევას ან ჩახერგვას.
• თანამედროვე ეპოქა: იდენტიფიცირებულია არჯულის არქეოლოგიური ძეგლის ნაწილად; წარმოადგენს არქეოლოგიურ ინტერესს, მაგრამ ხშირად რთულია სრულად გამოკვლევა ან დოკუმენტირება მდგომარეობისა და წვდომის გამო.

• ისტორიული ფიგურები: შემქმნელები იყვნენ არჯულის კომპლექსის ანონიმური მშენებლები და მაცხოვრებლები.
• ლეგენდები: საიდუმლო გასასვლელები და ფარული კამერები ბუნებრივად იზიდავს ფოლკლორს, მაგრამ არჯულის დარანის შესახებ კონკრეტული დოკუმენტირებული ლეგენდები ფართოდ ცნობილი არ არის.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: უპირატესად ფუნქციური (თავდაცვითი/ლოგისტიკური) და არა პირდაპირ რელიგიური, თუმცა შეიძლებოდა გამოეყენებინათ სასულიერო პირების თავშესაფრად ან რელიგიური ნივთების შესანახად.
• კულტურული მნიშვნელობა: მნიშვნელოვანია როგორც შუა საუკუნეების ინჟინერიის, თავდაცვითი სტრატეგიებისა და საქართველოში კლდეში ნაკვეთ დასახლებებში/მონასტრებში ცხოვრების პირობების არქეოლოგიური მტკიცებულება. ეხმარება არჯულის კომპლექსის ფუნქციონალურობის გაგებაში.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: წარმოადგენს კლდეში ნაკვეთი სტრუქტურის სპეციფიკურ ტიპს (გვირაბის გაყვანა, კამერის გამოკვეთა). გამოყენებული ტექნიკა საინტერესოა არქიტექტურის ისტორიკოსებისა და არქეოლოგებისთვის, რომლებიც გამოქვაბულ ძეგლებს სწავლობენ.
• მიმდინარე სტატუსი: არქეოლოგიური ობიექტები არჯულის ისტორიული ძეგლის კომპლექსში. სავარაუდოდ დაზიანებულ, არასტაბილურ და ცუდად ხელმისაწვდომ მდგომარეობაში. არ არის შემთხვევითი დათვალიერებისთვის განკუთვნილი ადგილი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: „ექსტერიერი“ შედგება ხშირად შეუმჩნეველი შესასვლელებისგან ან ღიობებისგან კლდის ფერდობზე, პოტენციურად დამალული ან ინტეგრირებული სხვა კლდეში ნაკვეთ მახასიათებლებთან, როგორიცაა სენაკები ან ეკლესიის შესასვლელი ზონა.
• ინტერიერი: შედგება ვიწრო, კლდეში ნაკვეთი გასასვლელების, გვირაბებისა და მცირე და საშუალო ზომის კამერებისგან, რომლებიც პირდაპირ კლდის მასივიდანაა გამოკვეთილი. გასასვლელები შესაძლოა აკავშირებდეს კომპლექსის სხვადასხვა ნაწილს ან მიდიოდეს ფარულ გასასვლელებამდე ან ჩიხებამდე. ზედაპირები უხეშად დამუშავებული კლდეა. სექციები შეიძლება ჩამონგრეული ან ნაშალით სავსე იყოს. შესაძლოა არსებობდეს მრავალი დონე.
• მხატვრული ნამუშევრები: ამ ფუნქციურ გვირაბებსა და კამერებში დეკორატიული მხატვრული ნამუშევრები (ფრესკები, ჩუქურთმები) მოსალოდნელი არ არის. თავად კლდეში კვეთაა მთავარი მახასიათებელი.
• კომპლექსი: დარანი არის უფრო დიდი არჯულის კლდეში ნაკვეთი კომპლექსის განუყოფელი, თუმცა ხშირად დამალული, ნაწილი, რომელიც ასევე მოიცავს მთავარ კლდეში ნაკვეთ ეკლესიას, ბერების სენაკებსა და შესაძლოა სხვა სამეურნეო სივრცეებს, რომლებიც კლდეშია გამოკვეთილი.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• !!! განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო !!!: არქეოლოგიურ ნანგრევებში კლდეში ნაკვეთი გვირაბებისა და კამერების (დარანის) გამოკვლევა თავისთავად სახიფათოა ჩამონგრევის, ცუდი ვენტილაციის, სიბნელის, ვიწრო სივრცეების, პოტენციური ცხოველების ბინადრობისა და არასტაბილური საფეხურების რისკის გამო. მოუმზადებელმა ან შეუსაბამო აღჭურვილობის არმქონე პირებმა არ უნდა სცადონ შიგნით შესვლა.
• გახსნის საათები: ჩვეულებრივი გაგებით არ გამოიყენება. არჯულის კომპლექსამდე მისვლა ძალისხმევას მოითხოვს (იხილეთ წინა ინფორმაცია არჯულის ეკლესიაზე); უშუალოდ დარანში შესვლა მთლიანად დამოკიდებულია ფიზიკურ შესაძლებლობასა და უსაფრთხოებაზე, რაც ხშირად ძალიან დაბალია.
• შესვლის საფასური: არ გამოიყენება.
• ხელმისაწვდომობა: უკიდურესად შეზღუდული და სახიფათოა. მოითხოვს კავთურას ხეობის რთულ რელიეფზე ნავიგაციას არჯულის კომპლექსამდე მისასვლელად, რასაც მოჰყვება პოტენციურად საშიში შესვლა ვიწრო, არასტაბილურ კლდეში ნაკვეთ სივრცეებში. აბსოლუტურად შეუფერებელია მობილობის პრობლემების, კლაუსტროფობიის მქონე პირებისთვის ან შესაბამისი გამოცდილების/აღჭურვილობის არმქონეთათვის.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესი: არ გამოიყენება, გარდა რთული რელიეფისთვის შესაფერისი პრაქტიკული აღჭურვილობისა.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: დაშვებულია ექსტერიერის გადაღება. ინტერიერის გამოკვლევა/ფოტოგადაღება მკაცრად არ არის რეკომენდებული უსაფრთხოების მიზეზების გამო, თუ არ ხორციელდება პროფესიონალების მიერ.
• ქცევა: უპირველეს ყოვლისა იზრუნეთ უსაფრთხოებაზე. ნუ შეხვალთ არასტაბილურ ან ბნელ გასასვლელებში. პატივი ეცით არქეოლოგიურ ადგილს. ნუ დააზიანებთ და ნუ წაიღებთ არაფერს.

• ინფრასტრუქტურა: არ არსებობს. საჭიროა სრული თვითკმარობა და მზადყოფნა შორეული, პოტენციურად სახიფათო გარემოსთვის. ნებისმიერი სერიოზული კვლევისთვის აუცილებელია პროფესიული ხელმძღვანელობა (არქეოლოგიური ან სპელეოლოგიური).
• ღვთისმსახურების დრო: არ გამოიყენება.