წალკის ხიდის წარწერიანი ქვა ბაგრატ IV-ის მოხსენიებით

About this activity

წალკის ხიდის წარწერიანი ქვა ბაგრატ IV-ის მოხსენიებით: სამეფო ისტორიის ფრაგმენტი

მიმოხილვა

საქართველოს შუა საუკუნეების წარსულის გამნათებელ ღირებულ ფრაგმენტებს შორის, XI საუკუნის ქვის წარწერა, რომელიც მეფე ბაგრატ IV-ს (მეფობდა 1027–1072 წწ.) მოიხსენიებს, თავდაპირველად წალკის მახლობლად მდებარე ეკლესიის ნაწილი იყო, მოგვიანებით კი ადგილობრივ ხიდში ჩააშენეს, გამორჩეულია როგორც მნიშვნელოვანი ისტორიული დოკუმენტი. ეს ლაპიდარული წარწერა, შესრულებული ძველი ქართული ასომთავრული დამწერლობით, წარმოადგენს პირდაპირ მტკიცებულებას სამეფო არსებობის ან საქმიანობის შესახებ ისტორიულ თრიალეთის რეგიონში (თანამედროვე წალკის მიდამოები) საქართველოს ისტორიის რთულ და გარდამტეხ პერიოდში. მისი გზა ნაკურთხი ეკლესიის კედლიდან საერო ინფრასტრუქტურის ნაწილად ქცევამდე ხაზს უსვამს დროის ცვალებადობასა და იმ გზებს, რომლითაც ისტორიული არტეფაქტები მოულოდნელ კონტექსტებში შეიძლება შემორჩეს.

წარწერა თარიღდება ბაგრატ IV-ის მეფობის ხანით, ხანგრძლივი და ხშირად მღელვარე პერიოდით, რომელიც აღინიშნებოდა ბიზანტიის ექსპანსიის, სელჩუკთა შემოსევებისა და ძლიერ შიდა ფეოდალებთან ბრძოლით. ბაგრატის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი მეტოქე იყო ლიპარიტ IV ბაღვაში, კლდეკარისა და თრიალეთის ერისთავი. ამ ეპოქის თრიალეთის რეგიონში აღმოჩენილი წარწერები, მათ შორის წალკის ხიდთან დაკავშირებულიც, ხშირად ასახავს ამ პოლიტიკურ დინამიკას, შესაძლოა უკვდავყოფს სამეფო შემოწირულობებს, სამშენებლო პროექტებს ან მნიშვნელოვან მოვლენებს მეფისა და ლიპარიტის მსგავსი ძლიერი ადგილობრივი ფიგურების მონაწილეობით. ამიტომ, წალკის წარწერა არ არის მხოლოდ მეფის ხსენება, არამედ XI საუკუნის საქართველოს პოლიტიკური და სოციალური რეალობის უშუალო მატერიალური მტკიცებულება.

ეკლესია, რომლიდანაც ქვა მომდინარეობს, ახლა ისტორიას შემორჩა. მისი ზუსტი მდებარეობა, ზომა ან კონკრეტული სახელი, ვის სახელზეც იყო ნაკურთხი, ზოგადად უცნობია, მაგრამ ასეთი წარწერის არსებობა მიუთითებს, რომ იგი გარკვეული მნიშვნელობის სტრუქტურა იყო, სავარაუდოდ სარგებლობდა სამეფო ან მაღალი თავადების მფარველობით. წარწერიანი ქვის მოგვიანებით, სავარაუდოდ საუკუნეების შემდეგ, წალკაში მდინარე ქციაზე (ან სხვა ახლომდებარე მდინარეზე) გადებული ხიდის სამშენებლო მასალად გამოყენება გავრცელებული პრაქტიკა იყო, როდესაც ძველი, დანგრეული ნაგებობებიდან გამოსაყენებელ ქვას იღებდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ სამწუხაროა თავდაპირველი ეკლესიის შენარჩუნების თვალსაზრისით, ამ ხელახალმა გამოყენებამ უნებლიედ დაიცვა თავად წარწერა და მისი გზავნილის გადარჩენის საშუალება მისცა.

მეცნიერების მიერ XIX ან XX საუკუნის დასაწყისში ხიდის ნაწილად ყოფნისას დოკუმენტირებული ქვის ამჟამინდელი ზუსტი ადგილსამყოფელი შესაძლოა დადასტურებას საჭიროებდეს – ასეთი ღირებული არტეფაქტები ზოგჯერ მუზეუმებში გადააქვთ უკეთესი შენარჩუნებისა და შესწავლის მიზნით. იგი შესაძლოა ინახებოდეს საქართველოს ეროვნულ მუზეუმში თბილისში ან პოტენციურად ადგილობრივ მუზეუმში. მიუხედავად მისი ზუსტი ამჟამინდელი მდებარეობისა, წალკის წარწერა რჩება უდიდესი ღირებულების პირველწყაროდ ისტორიკოსების, ეპიგრაფისტებისა და პალეოგრაფებისთვის, რომლებიც სწავლობენ ბაგრატ IV-ის მეფობას, თრიალეთის რეგიონის ისტორიასა და XI საუკუნეში ქართული დამწერლობისა და ლაპიდარული ხელოვნების განვითარებას.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: წალკის წარწერიანი ქვა ბაგრატ IV-ის (და ლიპარიტ ბაღვაშის) მოხსენიებით. თავდაპირველად XI საუკუნის ეკლესიის ნაწილი.
• ტიპი: ლაპიდარული წარწერა (ისტორიული არტეფაქტი). თავდაპირველად ეკლესიის ნაწილი (ამჟამად დაკარგული).
• მდებარეობა: ისტორიულად დოკუმენტირებულია, როგორც ჩაშენებული ხიდში წალკაში, წალკის მუნიციპალიტეტი, ქვემო ქართლის მხარე, საქართველო. ამჟამინდელი ადგილსამყოფელი შესაძლოა იყოს საქართველოს ეროვნული მუზეუმი თბილისში ან პოტენციურად კვლავ ხიდთან დაკავშირებული (საჭიროებს გადამოწმებას).

ისტორიული ფონი

• დაარსება (წარწერისა/თავდაპირველი ეკლესიისა): შეიქმნა მეფე ბაგრატ IV-ის (1027–1072) მეფობის დროს, სავარაუდოდ 1030-1040-იანი წლების გარშემო, შინაარსის მიხედვით, რომელიც ხშირად ლიპარიტ ბაღვაშს მოიხსენიებს. შეუკვეთეს ამჟამად დაკარგული ეკლესიისთვის წალკის მახლობლად.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• XI საუკუნე (დაახლ. 1030-1040-იანი წწ.): წარწერის გამოკვეთა და თავდაპირველ ეკლესიაში განთავსება. ასახავს ბაგრატ IV-ის მეფობის მოვლენებს და ლიპარიტ ბაღვაშთან კონფლიქტებს/ურთიერთობებს თრიალეთში.
• გვიანდელი საუკუნეები: თავდაპირველი ეკლესია ინგრევა; წარწერიანი ქვა ხელახლა გამოიყენეს წალკის ხიდის სამშენებლო მასალად.
• XIX/XX საუკუნეები: წარწერა დოკუმენტირებულ იქნა მეცნიერების მიერ ხიდში ყოფნისას.
• თანამედროვე ეპოქა: შესაძლოა ამოღებულ იქნა ხიდიდან კონსერვაციის მიზნით, პოტენციურად ახლა მუზეუმშია დაცული.

• ისტორიული ფიგურები: მეფე ბაგრატ IV, ლიპარიტ IV ბაღვაში (კლდეკარისა და თრიალეთის ერისთავი). მოხსენიებულნი პირდაპირ ან კონტექსტუალურად წარწერაში.
• ლეგენდები: კონკრეტული ლეგენდები ცნობილი არ არის, მაგრამ წარწერა ისტორიულ მოვლენებს აღწერს.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: წარმოადგენს მტკიცებულებას წალკის რეგიონში XI საუკუნეში სამეფო ან თავადური პატრონაჟით აგებული ეკლესიის არსებობის შესახებ.
• კულტურული მნიშვნელობა: პირველადი ისტორიული წყარო, რომელიც დოკუმენტურად ასახავს ბაგრატ IV-ის მეფობას, თრიალეთის პოლიტიკურ ვითარებასა და მთავარი ისტორიული ფიგურების საქმიანობას. მნიშვნელოვანი არტეფაქტი საქართველოს ისტორიისა და პალეოგრაფიისთვის (დამწერლობის შესწავლა).
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: დაკარგული არქიტექტურული ძეგლის (თავდაპირველი ეკლესიის) მტკიცებულება. თავად წარწერა XI საუკუნის ქართული ლაპიდარული ხელოვნების ნიმუშია.
• მიმდინარე სტატუსი: ისტორიული არტეფაქტი. მისი ფიზიკური სტატუსი დამოკიდებულია მის ამჟამინდელ ადგილსამყოფელზე (მუზეუმის ექსპონატი ან პოტენციურად კვლავ in situ, მაგრამ ნაკლებად ხელმისაწვდომი/ხილული). თავდაპირველი ეკლესია დაკარგულია.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი/ინტერიერი/კომპლექსი (თავდაპირველი ეკლესიისა): უცნობია, რადგან ეკლესია დაკარგულია.
• მხატვრული ნამუშევრები (წარწერიანი ქვა): საკვანძო „მხატვრული ნამუშევარი“ თავად წარწერაა. იგი ამოკვეთილია ქვის ბლოკზე XI საუკუნისთვის დამახასიათებელი ქართული ასომთავრული დამწერლობით. კვეთის სტილი ასახავს პერიოდის ლაპიდარულ სტანდარტებს. შინაარსი ისტორიულად მნიშვნელოვანია, როგორც წესი, მოიხსენიებს მეფე ბაგრატ IV-ს, ხშირად ლიპარიტ ბაღვაშთან და თრიალეთის მოვლენებთან დაკავშირებით. ზუსტი ტექსტი ღირებულ ისტორიულ დეტალებს გვაწვდის.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• შენიშვნა: ეს ინფორმაცია ეხება ისტორიული წარწერიანი ქვის პოტენციურ დათვალიერებას და არა მდგომ ეკლესიას. მისი ამჟამინდელი ადგილსამყოფელი და ხელმისაწვდომობა გაურკვეველია.
• გახსნის საათები: თუ ქვა საქართველოს ეროვნულ მუზეუმშია თბილისში, მოქმედებს მუზეუმის გახსნის საათები. თუ იგი კვლავ ხიდთანაა დაკავშირებული წალკაში, დათვალიერება შესაძლოა ნებისმიერ დროს იყოს შესაძლებელი, მაგრამ წარწერის გარკვევით დანახვა შეიძლება ძალიან რთული ან შეუძლებელი იყოს მისი განლაგებისა და მდგომარეობის მიხედვით.
• შესვლის საფასური: მოქმედებს მუზეუმის შესვლის საფასური, თუ იგი იქ არის გამოფენილი. ხიდის დათვალიერება უფასოა.
• ხელმისაწვდომობა: მუზეუმის ხელმისაწვდომობა ცვალებადია, მაგრამ, როგორც წესი, ითვალისწინებს მობილობის პრობლემების მქონე ვიზიტორებს. წალკაში კონკრეტულ ხიდამდე მისვლა და მასში ჩაშენებული წარწერის დათვალიერება სავარაუდოდ რთული იქნება და სპეციალურად არ არის ადაპტირებული ხელმისაწვდომობისთვის.
• წესები და ეტიკეტი: მოქმედებს მუზეუმის წესები, თუ გამოფენილია. თუ ხიდთან ადგილზეა, პატივი ეცით საზოგადოებრივ საკუთრებას. მოქმედებს მოგზაურობის სტანდარტული ეტიკეტი. ჩაცმულობის კოდექსი არ არის რელევანტური, თუ მუზეუმს არ სტუმრობთ.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: დაშვებულია მუზეუმის პოლიტიკის შესაბამისად, თუ გამოფენილია. ხიდის ფოტოგადაღება ზოგადად დაშვებულია.
• ქცევა: სტანდარტული პატივისცემითი ქცევა მუზეუმში ან საზოგადოებრივ სივრცეში.
• ინფრასტრუქტურა: მუზეუმის ინფრასტრუქტურა ხელმისაწვდომია, თუ იქ ინახება. ქალაქ წალკის ინფრასტრუქტურა ხელმისაწვდომია, თუ ხიდის ადგილს სტუმრობთ.
• ღვთისმსახურების დრო: არ გამოიყენება.