მანგლისის სიონი (ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის)

About this activity

მანგლისის სიონი (ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის)

მიმოხილვა

მანგლისის სიონის საკათედრო ტაძარი, რომელიც ღვთისმშობლის მიძინებას ეძღვნება, საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი და ისტორიულად უმნიშვნელოვანესი ქრისტიანული ძეგლია. ქვემო ქართლის რეგიონში, მაღალმთიან დაბა მანგლისში მდებარე ეს ტაძარი ქვეყანაში ქრისტიანობის გავრცელების საწყისებიდან იღებს სათავეს, თუმცა დღეს ხილული ნაგებობა წარმოადგენს თითქმის ჩვიდმეტი საუკუნის განმავლობაში მშენებლობისა და აღდგენის მრავალ ფენას. მისი ხანგრძლივი ისტორია, როგორც მთავარი საეპისკოპოსო ცენტრისა და მისი კავშირი ადრექრისტიანულ სიწმინდეებთან, მას უდიდეს რელიგიურ და კულტურულ მნიშვნელობას ანიჭებს.

ტრადიციული ცნობების თანახმად, მანგლისი ერთ-ერთი პირველი ადგილი იყო საქართველოში, სადაც ქრისტიანული ეკლესია აშენდა მეფე მირიან III-ის მიერ ქრისტიანობის მიღების შემდეგ, ახ. წ. IV საუკუნეში. გადმოცემით, ქართლის ეპისკოპოს იოანეს, რომელიც კონსტანტინოპოლიდან იმპერატორ კონსტანტინე დიდის მიერ ნაბოძები სიწმინდეებით ბრუნდებოდა, თავდაპირველად განზრახული ჰქონდა პატიოსანი ჯვრის სამსჭვალი მცხეთაში დაებრძანებინა, მაგრამ ღვთიური მინიშნებით მისთვის ეკლესია მანგლისში ააგო. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველი IV საუკუნის ეკლესია სავარაუდოდ ხის ნაგებობა იყო, ქვის ტაძარი მოგვიანებით, შესაძლოა V-VII საუკუნეებში აშენდა.

თუმცა, დღევანდელი დიდი ტაძრის ძირითადი ნაწილი უმეტესწილად XI საუკუნის დასაწყისის (ხშირად დაახლოებით 1002 წლით თარიღდება) ძირითადი გადაკეთების ფაზას განეკუთვნება. ამ რეკონსტრუქციამ მანგლისი იმ პერიოდის განვითარებადი არქიტექტურული სტილისთვის დამახასიათებელ მნიშვნელოვან ჯვარ-გუმბათოვან ტაძრად აქცია. შუა საუკუნეების განმავლობაში მანგლისი თვალსაჩინო საეპისკოპოსო კათედრას წარმოადგენდა და მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა რეგიონის რელიგიურ ცხოვრებაში.

მრავალი ქართული ძეგლის მსგავსად, მანგლისის სიონმაც საუკუნეების განმავლობაში დაზიანება განიცადა. ის სავარაუდოდ დააზიანა თემურლენგის შემოსევებმა XV საუკუნის დასაწყისში და შესაძლოა სხვა კონფლიქტებმაც. განხორციელდა მნიშვნელოვანი აღდგენითი სამუშაოები, განსაკუთრებით აღსანიშნავია 1852 წლის ძირითადი რეკონსტრუქცია რუსეთის იმპერიის მმართველობის პერიოდში. ამ XIX საუკუნის ჩარევამ მნიშვნელოვნად შეცვალა გუმბათის გარეგნობა, ჩაანაცვლა რა თავდაპირველი კონუსური ქართული გუმბათი მომრგვალებული, რუსული სტილის გუმბათით, და ასევე მოიცვა ნაგებობის სხვა ნაწილების შეკეთება. ამ დროს ასევე მოიხატა ან გადაიხატა ფრესკები.

ამ ცვლილებების მიუხედავად, მანგლისის სიონი ინარჩუნებს თავის უძველეს აურასა და ისტორიულ მნიშვნელობას. ის დღეს მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი საკათედრო ტაძარია, საქართველოს ქრისტიანობის ღრმა ფესვებისა და უწყვეტი ისტორიის მოწმობა, რომელიც იზიდავს როგორც მორწმუნეებს, ისე მის მრავალშრიან წარსულსა და არქიტექტურულ ევოლუციით დაინტერესებულ მნახველებს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელი: მანგლისის ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის სიონი. ხშირად მოიხსენიებენ როგორც მანგლისის სიონს.
• ტიპი: საქართველოს მართლმადიდებელი კათედრალი. ისტორიულად მთავარი საეპისკოპოსო კათედრა.
• მდებარეობა: მდებარეობს დაბა მანგლისის ცენტრში, თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში, ქვემო ქართლის მხარეში, საქართველოში. მდებარეობს შედარებით მაღალ სიმაღლეზე (დაახლოებით 1200 მ).

ისტორიული ფონი

• დაარსება: ტრადიცია პირველ ეკლესიას ახ. წ. IV საუკუნეს მიაწერს, აგებულს მეფე მირიან III-ის დროს სიწმინდეების დასაბრძანებლად. ამჟამინდელი ძირითადი სტრუქტურა დიდწილად XI საუკუნის დასაწყისის (დაახლ. 1002 წ.) რეკონსტრუქციით თარიღდება. სავარაუდოდ არსებობდა ადრინდელი ქვის ფაზები (შესაძლოა V-VII სს.).
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• IV საუკუნე: პირველი ეკლესიის ტრადიციული დაარსება.
• V-VII საუკუნეები: ადრინდელი ქვის ეკლესიის მშენებლობის შესაძლო პერიოდი.
• XI საუკუნის დასაწყისი (დაახლ. 1002 წ.): ძირითადი რეკონსტრუქცია და ამჟამინდელი ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძრის ფორმის მიღება. მდიდრულად მორთული დასავლეთის კარიბჭის დამატება.
• შუა საუკუნეები: ფუნქციონირებდა როგორც მნიშვნელოვანი საეპისკოპოსო კათედრა.
• XV საუკუნის დასაწყისი: სავარაუდოდ დაზიანდა თემურლენგის შემოსევების დროს.
• შემდგომი საუკუნეები: შეკეთებისა და პოტენციური დაცემის პერიოდები.
• 1852 წ.: ძირითადი რეკონსტრუქცია რუსეთის მმართველობის ქვეშ, რამაც მნიშვნელოვნად შეცვალა გუმბათის გარეგნობა და მოიცვა სხვა სარემონტო/განახლებითი სამუშაოები.
• საბჭოთა პერიოდი: სავარაუდოდ დაიხურა ან ფუნქციონირებდა შეზღუდვებით; აღიარებული იყო როგორც ძეგლი.
• პოსტსაბჭოთა ეპოქა: მოქმედი კათედრალი; მიმდინარე რელიგიური ფუნქცია და მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი.

• ისტორიული პირები: მეფე მირიან III (დაკავშირებულია პირველ ეკლესიასთან), იმპერატორი კონსტანტინე დიდი (დაკავშირებულია სიწმინდეებთან), ეპისკოპოსი იოანე ქართლისა (სიწმინდეების ჩამომტანი), მანგლისის სხვადასხვა ეპისკოპოსები.
• ლეგენდები: ძირითადი ლეგენდა ეხება პირველი ეკლესიის დაარსებას კონსტანტინოპოლიდან ჩამოტანილი პატიოსანი ჯვრის სამსჭვალის დასაბრძანებლად.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ეძღვნება ღვთისმშობლის მიძინებას. საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული ადგილი, ისტორიულად მთავარი საეპისკოპოსო ცენტრი. მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი კათედრალი. დაკავშირებულია პოტენციურად მნიშვნელოვანი ადრექრისტიანული სიწმინდეების (ისტორიულად) დაბრძანებასთან.
• კულტურული მნიშვნელობა: წარმოადგენს ქართული ქრისტიანობის ხანგრძლივ უწყვეტობას ანტიკურობიდან. მისი მრავალშრიანი ისტორია ასახავს საქართველოს პოლიტიკური და კულტურული ცხოვრების სხვადასხვა პერიოდს.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: რთული ძეგლი, რომელიც მრავალ სამშენებლო პერიოდს აჩვენებს. XI საუკუნის ძირითადი ნაწილი წარმოადგენს ქართულ ჯვარ-გუმბათოვან არქიტექტურას, ხოლო XIX საუკუნის ცვლილებები (განსაკუთრებით გუმბათი) ასახავს გვიანდელ სარესტავრაციო პრაქტიკას უცხოური გავლენის ქვეშ. მდიდრულად მორთული დასავლეთის კარიბჭეც არქიტექტურულად მნიშვნელოვანია.
• ამჟამინდელი სტატუსი: მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი კათედრალი და დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: ძირითადი ნაგებობა არის დიდი ჯვარ-გუმბათოვანი ტაძარი, თუმცა მისი თავდაპირველი XI საუკუნის ფორმა შეცვლილია. ნაგებია თლილი ქვით. ძირითადი მახასიათებლები მოიცავს:

• გეგმა: ცენტრალურ-გეგმარებიანი, სავარაუდოდ თავდაპირველად ტეტრაკონქზე (ოთხაფსიდიანი დიზაინი) დაფუძნებული.
• გუმბათი: ამჟამინდელი გუმბათი ვიზუალურად განსხვავებულია – მომრგვალებული და შედარებით დაბალი, თარიღდება 1852 წლის რუსული რეკონსტრუქციით, რომელმაც შეცვალა თავდაპირველი კონუსური ქართული გუმბათი.
• ფასადები: აჩვენებს სხვადასხვა სამშენებლო პერიოდის კვალს. სავარაუდოდ შემორჩენილია გარკვეული შუა საუკუნეების ჩუქურთმები, მაგრამ შესაძლოა განხორციელებული იყოს ცვლილებები.
• დასავლეთის კარიბჭე: მდიდრულად მორთული კარიბჭე, რომელიც მიდგმულია დასავლეთის შესასვლელთან და გამოირჩევა XI საუკუნისთვის დამახასიათებელი დახვეწილი ქვის ჩუქურთმებით.
• სამრეკლო: ცალკე მდგომი სამრეკლო დგას კომპლექსის გალავნის შიგნით, სავარაუდოდ თარიღდება გვიანდელი პერიოდით.

• ინტერიერი: ინტერიერი ასახავს ჯვარ-გუმბათოვან გეგმას, ცენტრალური სივრცით გუმბათის ქვეშ და შვერილი მკლავებით. აღმოსავლეთით აფსიდი ქმნის საკურთხეველს. შემორჩენილია კედლის მხატვრობის (ფრესკების) ფრაგმენტები სხვადასხვა პერიოდიდან, მათ შორის ორნამენტული მოტივები შესაძლოა XI საუკუნიდან (გუმბათის არეში) და გვიანდელი ფიგურული სცენები (პოტენციურად XIX საუკუნის ან უფრო ადრეული შრეები). კანკელი გამოყოფს საკურთხეველს.
• ხელოვნების ნიმუშები: მნიშვნელოვანია ფრესკების შემორჩენილი ფრაგმენტები სხვადასხვა პერიოდიდან (პოტენციურად XI ს. ორნამენტული, გვიანდელი ფიგურული). დასავლეთის კარიბჭის დახვეწილი ქვის ჩუქურთმები XI საუკუნის ქართული ხელოვნების მნიშვნელოვანი ნიმუშებია. ცვლილებების გამო ისტორიული მნიშვნელობა აღემატება ამჟამინდელ მხატვრულ მთლიანობას.
• კომპლექსი: ტაძარი დგას გალავნით შემოსაზღვრულ ტერიტორიაზე, რომელიც ასევე შეიცავს სამრეკლოს, შესაძლოა სხვა სამონასტრო ან საეპისკოპოსო შენობების ნაშთებს და სასაფლაოს.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• სამუშაო საათები: როგორც მოქმედი ტაძარი დაბაში, სავარაუდოდ ღიაა ყოველდღე დღის საათებში (მაგ., 9:00-დან 18:00 საათამდე). შესვლა ზოგადად უპრობლემო უნდა იყოს ამ დროს, გარდა შესაძლოა მსახურების პერიოდებისა.
• შესვლის საფასური: შესვლა უფასოა. შემოწირულობები მისასალმებელია.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს დაბა მანგლისში, სადაც მისვლა შესაძლებელია თბილისიდან ასფალტირებული გზით. ტაძრის მიმდებარე ტერიტორია შედარებით მოსახერხებელია შორეულ მთიან ადგილებთან შედარებით. შესასვლელთან სავარაუდოდ არის რამდენიმე საფეხური. საკმაოდ ხელმისაწვდომია, მაგრამ დახმარება შეიძლება დასჭირდეთ ეტლით მოსარგებლეებს.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესები: სავალდებულოა სტანდარტული ქართული მართლმადიდებლური ჩაცმულობის კოდექსის დაცვა: ქალებს უნდა ეცვათ მუხლს ქვემოთ ქვედაბოლოები და თავზე დაიფარონ მანდილი; მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი; მხრები დაფარული უნდა იყოს ყველასთვის.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ჩვეულებრივ ნებადართულია გარეთ. შიგნით, შეზღუდვები (განსაკუთრებით ელვაშუქით) სავარაუდოდ მოქმედებს აქტიური ღვთისმსახურებისა და პოტენციური ფრესკების გამო. ყოველთვის შეამოწმეთ და გამოიჩინეთ პატივისცემა.
• ქცევა: შეინარჩუნეთ სიჩუმე და პატივისცემითი ქცევა. ეს მოქმედი სალოცავია.

• კეთილმოწყობა: რადგან მდებარეობს დაბა მანგლისში (საკურორტო დანიშნულების ადგილი), საბაზისო კეთილმოწყობა, როგორიცაა საპირფარეშოები, მაღაზიები და კაფეები, ხელმისაწვდომია ახლოს, დაბაში, თუ უშუალოდ ტაძრის კარიბჭესთან არა.
• მსახურების დრო: რეგულარული მართლმადიდებლური მსახურებები (წირვა და ა.შ.) ტარდება, განსაკუთრებით კვირაობით და დიდ დღესასწაულებზე (როგორიცაა მარიამობა, 28 აგვისტო).