სამცხე-ჯავახეთის ისტორიულ რეგიონში, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის სოფელ ბურნაშეთში, დგას XI საუკუნის ქართული ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთი გამორჩეული ძეგლი – წმინდა იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესია, რომელიც ასევე ცნობილია ძველი სახელით, „ბოჟანო“. ეს არ არის უბრალოდ სალოცავი, არამედ ქვაში გამოკვეთილი ისტორიული დოკუმენტი, რომლის სამხრეთ ფასადზე დაცული ვრცელი წარწერა ზუსტად გვამცნობს მისი აგების თარიღს – 1025-1027 წლებს, და მოგვითხრობს მისი ქტიტორების – საქართველოს გაერთიანებული სამეფოს მეფის, ბაგრატ IV-ისა და დედა-დედოფალ მარიამის შესახებ.

თავისი დახვეწილი არქიტექტურით, უმაღლესი დონის ჩუქურთმებითა და ისტორიული მნიშვნელობით, ბურნაშეთის ეკლესია წარმოადგენს საქართველოს „ოქროს ხანის“ კულტურის თვალსაჩინო ნიმუშს. იგი არა მხოლოდ ჯავახეთის, არამედ მთელი საქართველოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლია, რომელიც მნახველს საშუალებას აძლევს, პირდაპირ შეეხოს XI საუკუნის საქართველოს სამეფო კარის ისტორიას.

ფუნდამენტური იდენტიფიკაცია

• ოფიციალური სახელი: ბურნაშეთის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია
• ასევე ცნობილია როგორც: ბოჟანოს ეკლესია
• ტიპი: დარბაზული ეკლესია
• მდებარეობა: სოფელი ბურნაშეთი, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი, სამცხე-ჯავახეთის მხარე, საქართველო.
• სტატუსი: საქართველოს ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის უძრავი კულტურის ძეგლი

ისტორიული კონტექსტი

• მშენებლობა: ეკლესიის სამხრეთ ფასადზე არსებული ასომთავრული წარწერის მიხედვით, იგი აგებულია 1025-1027 წლებში, მეფე ბაგრატ IV-ის (1027-1072) გამეფების პირველ წლებში, მისი დედის, დედოფალ მარიამის თაოსნობით.
• ისტორიული წარწერა: ეს არის ძეგლის ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი. წარწერა გვამცნობს, რომ ეკლესია აშენდა „ქორონიკონს სმვ (246)“, რაც 1026 წელს შეესაბამება. იგი მოიხსენიებს „ბაგრატ აფხაზთა და ქართველთა მეფესა და დედასა მათსა მარიამ დედოფალსა“, რაც მას უნიკალურ ისტორიულ წყაროდ აქცევს.
• გვიანი პერიოდი: XIX საუკუნეში ეკლესიას დასავლეთიდან მიაშენეს სამრეკლო, რაც დამახასიათებელია ამ პერიოდში განახლებული მრავალი ტაძრისთვის.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• ისტორიული მნიშვნელობა: უდიდესია, ვინაიდან ზუსტად დათარიღებული სამეფო კართან დაკავშირებული წარწერა მას საქართველოს XI საუკუნის ისტორიის პირველწყაროდ აქცევს. იგი ბაგრატ IV-ის ეპოქის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მატიანეა.
• ხელოვნებათმცოდნეობითი მნიშვნელობა: ეკლესიის ქვის პერანგი და დეკორატიული მორთულობა XI საუკუნის ქართული ჭედური ხელოვნების ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუშია. ჩუქურთმების მაღალი პროფესიული დონე და კომპოზიციური სრულყოფილება მას გამორჩეულ ძეგლად აქცევს.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: წარმოადგენს XI საუკუნის ქართული დარბაზული ეკლესიის კლასიკურ, მდიდრულად მორთულ მაგალითს.

არქიტექტურისა და ხელოვნების აღწერა

• გეგმარება: ეკლესია ერთნავიანი დარბაზული ნაგებობაა, რომელიც აღმოსავლეთით ნახევარწრიული აფსიდით სრულდება. მას სამი შესასვლელი აქვს – სამხრეთიდან, დასავლეთიდან და ჩრდილოეთიდან.
• ფასადები: ნაგებია სუფთად გათლილი, მოწითალო ფერის ქვის კვადრებით. ფასადებიდან ყველაზე მდიდრულად მორთულია სამხრეთის ფასადი, სადაც განთავსებულია მთავარი შესასვლელი და ისტორიული წარწერა. სარკმლები და შესასვლელები შემკულია უმაღლესი დონის მცენარეული და გეომეტრიული ჩუქურთმებით.
• ინტერიერი: შიდა სივრცე სადა და ამავდროულად მონუმენტურია. შემორჩენილია XI საუკუნის ქვით ნაკვეთი, ჩუქურთმებით მორთული კანკელის ფრაგმენტები.
• სამრეკლო: XIX საუკუნის სამრეკლო, რომელიც დასავლეთიდანაა მიშენებული, შედარებით მარტივი არქიტექტურით გამოირჩევა და ნაგებია იგივე ტიპის ქვით.

სასარგებლო ინფორმაცია ვიზიტორთათვის

• მდებარეობა და მისასვლელი გზა: ეკლესია მდებარეობს სოფელ ბურნაშეთში. სოფლამდე მისასვლელი გზა, როგორც წესი, ნებისმიერი ტიპის ავტომობილისთვის ხელმისაწვდომია.
• რას უნდა ელოდოთ: ეს არის კარგად შემონახული, არქიტექტურულად და ისტორიულად უმნიშვნელოვანესი ძეგლი და არა ნანგრევი. მისი მთავარი ხიბლია ფასადების დახვეწილი მორთულობა და ისტორიული წარწერის ნახვის შესაძლებლობა.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს სოფლის ტერიტორიაზე, ვაკე ადგილას, რაც მას ადვილად ხელმისაწვდომს ხდის.
• დაშვება და სამუშაო საათები: ეკლესიის გარედან დათვალიერება ნებისმიერ დროსაა შესაძლებელი. შიგნით შესასვლელად, თუ ის დაკეტილია, შესაძლოა დაგჭირდეთ ადგილობრივი მცველის ან მღვდლის მოძიება.
• რჩევები: აუცილებლად დაუთმეთ დრო სამხრეთ ფასადზე არსებული წარწერის დათვალიერებას. ეს ძეგლის ყველაზე ღირებული ნაწილია.