ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებზე, საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს და გამორჩეულ ბუნებრივ სავანეში! ქვეყნის უკიდურეს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, აზერბაიჯანის საზღვართან მდებარე ეს ტერიტორია ხელუხლებელი ტყეების, ცად აზიდული მთების, ლამაზი ჩანჩქერებისა და უნიკალური ველური ბუნების საგანძურია. ის ჯერ კიდევ 1912 წელს დაარსდა, რითაც კავკასიის რეგიონში ერთ-ერთი პირველი ნაკრძალი გახდა. მისი მთავარი მიზანი ყოველთვის იყო აქ არსებული წარმოუდგენლად მრავალფეროვანი და მეტწილად ხელუხლებელი ბუნების დაცვა. წარმოიდგინეთ, რომ სეირნობთ ტყეებში, რომლებიც ასობით, შესაძლოა ათასობით წლის განმავლობაში უცვლელი სახით არსებობს!

ტერიტორია კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს. ეს ნიშნავს, რომ ლანდშაფტი დრამატულია, ღრმა მდინარის ხეობებით, რომლებიც ციცაბო მთის ფერდობებს კვეთს. სიმაღლე ზღვის დონიდან დაახლოებით 400 მეტრიდან (ქალაქ ლაგოდეხთან ახლოს) 3500 მეტრზე მეტს აღწევს უმაღლეს მწვერვალებზე. სიმაღლის ეს მრავალფეროვნება ქმნის მრავალ სხვადასხვა საცხოვრებელ გარემოს მცენარეებისა და ცხოველებისთვის. დაბლობებში შეხვდებით ხშირ, მწვანე ტყეებს, რომლებიც სავსეა ისეთი ხეებით, როგორიცაა წიფელი, რცხილა და ნეკერჩხალი. სიმაღლეზე ასვლისას ტყე იცვლება და საბოლოოდ ადგილს უთმობს ზაფხულობით ფერადი ყვავილებით დაფარულ გაშლილ მდელოებს, ბოლოს კი – კლდოვან მწვერვალებს, რომლებიც ხშირად თოვლითაა დაფარული.

ლაგოდეხს განსაკუთრებულს მისი ხელუხლებლობა ხდის. ტერიტორიის დიდი ნაწილი სახელმწიფო ნაკრძალია, რაც ნიშნავს, რომ ბუნებრივი პროცესების დასაცავად ადამიანის საქმიანობა უკიდურესად შეზღუდულია. ეს მეცნიერებს საშუალებას აძლევს შეისწავლონ ბუნება მისი პირველქმნილი სახით. თუმცა, ასევე არსებობს აღკვეთილი, სადაც ვიზიტორებს შეუძლიათ მონიშნული ბილიკების დათვალიერება და სილამაზის უშუალოდ შეგრძნება.

ლაგოდეხი ცნობილია თავისი მდიდარი ბიომრავალფეროვნებით. ის მნიშვნელოვანი სახლია ისეთი ცხოველებისთვის, როგორიცაა აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვი (მხოლოდ კავკასიაში გავრცელებული გარეული თხა), ნიამორი, კეთილშობილი ირემი, შველი, გარეული ღორი, მურა დათვი და ფოცხვერი. ფრინველებზე დამკვირვებლებსაც უყვართ ეს ადგილი, რადგან აქ შესაძლებელია არწივების, სვავების და იშვიათი კავკასიური როჭოს და კავკასიური შურთხის ნახვა. ტყეები სავსეა უძველესი ხეებით, მდელოებზე კი უნიკალური ყვავილები ხარობს, ზოგიერთი მათგანი სხვაგან არსად გვხვდება.

ვიზიტორებისთვის ყველაზე პოპულარული აქტივობა ლაშქრობაა. არსებობს სხვადასხვა სირთულის ბილიკები, დაწყებული მოკლე გასვლებით ულამაზეს ჩანჩქერებამდე, როგორიცაა ნინოსხევის (დიდი) ჩანჩქერი და გურგენიანის (როჭოს) ჩანჩქერი, დამთავრებული რთული მრავალდღიანი ლაშქრობებით, როგორიცაა ცნობილი მარშრუტი შავი კლდეების ტბისკენ. ეს ულამაზესი მყინვარული ტბა მთებში მაღლა, საზღვართან ახლოს მდებარეობს და თვალწარმტაც ხედებს გთავაზობთ. ლაგოდეხში ვიზიტი არის შესაძლებლობა, დაბრუნდეთ წარსულში, იხილოთ ბუნება მისი ყველაზე ველური სახით და გაიგოთ, რატომ არის ასეთი ტერიტორიების დაცვა ასე მნიშვნელოვანი საქართველოსა და მსოფლიოსთვის. ეს არის სიმშვიდის, თავგადასავლებისა და წარმოუდგენელი ბუნებრივი სილამაზის ადგილი.

1. ძირითადი იდენტიფიკაცია

• ოფიციალური სახელი: ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები (მოიცავს ორ ნაწილს: ლაგოდეხის სახელმწიფო ნაკრძალს და ლაგოდეხის აღკვეთილს).
• დაცული ტერიტორიის ტიპი:
  • სახელმწიფო ნაკრძალი (IUCN კატეგორია Ia): დაცვის უმაღლესი დონე, ძირითადად სამეცნიერო კვლევებისთვის, ვიზიტორთა შესვლა ზოგადად აკრძალულია.
  • აღკვეთილი (IUCN კატეგორია IV): დასაშვებია მდგრადი სავიზიტორო აქტივობები, როგორიცაა ლაშქრობა მონიშნულ ბილიკებზე და გარემოსდაცვითი განათლება.
• დაარსების თარიღი: 1912 წელი (თავდაპირველი დაარსება, რაც მას კავკასიასა და ევროპაში ერთ-ერთ უძველეს ნაკრძალად აქცევს). მოგვიანებით რეორგანიზდა ამჟამინდელი სტრუქტურით.
• მმართველი ორგანო: საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA).

2. მდებარეობა და ხელმისაწვდომობა

• გეოგრაფიული მდებარეობა: საქართველო, კახეთის მხარე, ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტი. მდებარეობს საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე, ესაზღვრება აზერბაიჯანსა და დაღესტანს (რუსეთი).
• რუკა/კოორდინატები: ცენტრალური კოორდინატები დაახლოებით 41∘52′ ჩრდილოეთ განედი, 46∘18′ აღმოსავლეთ გრძედი. რუკები ხელმისაწვდომია ვიზიტორთა ცენტრში და დაცული ტერიტორიების სააგენტოს ვებგვერდზე.
• უახლოესი ქალაქები/დასახლებები: ქალაქი ლაგოდეხი მდებარეობს დაცული ტერიტორიების შესასვლელთან და წარმოადგენს მთავარ ცენტრს.
• როგორ მივიდეთ:
  • მანქანით: ქალაქი ლაგოდეხი თბილისიდან დაახლოებით 160 კმ-ით არის დაშორებული (მგზავრობას დაახლოებით 2.5 – 3 საათი სჭირდება). გზა ძირითადად კარგია (ასფალტირებული). ქალაქამდე და ვიზიტორთა ცენტრამდე მისასვლელად ჩვეულებრივი ავტომობილი საკმარისია.
  • საზოგადოებრივი ტრანსპორტი: მიკროავტობუსები (მარშრუტკები) რეგულარულად მოძრაობენ თბილისსა (ძირითადად სამგორის ან ისნის სადგურებიდან) და ლაგოდეხს შორის.
  • უახლოესი აეროპორტი: თბილისის საერთაშორისო აეროპორტი (TBS).

3. ზომა და ფიზიკური აღწერა

• ფართობი: საერთო ფართობი დაახლოებით 24,451 ჰექტარია (244.51 კმ²).
  • სახელმწიფო ნაკრძალი: ~19,952 ჰა
  • აღკვეთილი: ~4,499 ჰა
• ტოპოგრაფია: მთიანი ლანდშაფტი კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთებზე. ხასიათდება ციცაბო ფერდობებით, ღრმა მდინარის ხეობებით და მაღალი ქედებით. სიმაღლე ზღვის დონიდან მერყეობს დაახლოებით 400 მეტრიდან 3500 მეტრზე მეტამდე.
• გეოლოგია და ძირითადი მახასიათებლები: მოიცავს მაღალ მწვერვალებს, კლდოვან შიშველ ქანებს და ეროზიის შედეგად წარმოქმნილ მდინარის ხეობებს. აღსანიშნავი მახასიათებლებია შავი კლდეების ტბა (მყინვარული ტბა) და რამდენიმე შთამბეჭდავი ჩანჩქერი.
• ჰიდროლოგია: მთებიდან ჩამომავალი მდინარეებისა და ნაკადულების ხშირი ქსელი, მათ შორის ნინოსხევი, შრომისხევი, ლაგოდეხისწყალი და მაწიმისწყალი. მოიცავს რამდენიმე ჩანჩქერს, როგორიცაა ნინოსხევის (დიდი) ჩანჩქერი და გურგენიანის (როჭოს) ჩანჩქერი.
• კლიმატი: მნიშვნელოვნად იცვლება სიმაღლის მიხედვით. დაბალ ზონებში ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატია რბილი ზამთრით და ცხელი ზაფხულით. მაღალ ზონებში გაცილებით ცივი ზამთარია მნიშვნელოვანი თოვლის საფარით (ხშირად ნოემბრიდან მაისის/ივნისის ბოლომდე) და გრილი ზაფხული. წვიმა ხშირია მთელი წლის განმავლობაში, განსაკუთრებით გაზაფხულზე და შემოდგომაზე.

4. მიზანი და მნიშვნელობა

• დაარსების მიზეზი: კავკასიონის სამხრეთ კალთების უნიკალური, მეტწილად ხელუხლებელი ტყისა და ალპური ეკოსისტემების დაცვა, მისი მაღალი ბიომრავალფეროვნების, მათ შორის მრავალი ენდემური (მხოლოდ აქ გავრცელებული) და იშვიათი სახეობის შენარჩუნება და სამეცნიერო კვლევების ხელშეწყობა.
• ძირითადი ღირებულებები: წარმოადგენს ზომიერი სარტყლის მრავალფეროვანი, პირველყოფილი ტყეების ერთ-ერთ საუკეთესოდ შემონახულ ნიმუშს. მნიშვნელოვანია ბუნებრივი პროცესების სამეცნიერო კვლევისთვის. მდიდარია მცენარეული და ცხოველური სამყაროთი. იცავს მნიშვნელოვან წყლის რესურსებს. გვთავაზობს ეკოტურიზმისა და განათლების შესაძლებლობებს.
• საერთაშორისო აღიარება:
  • ზურმუხტის ქსელის (Emerald Network) წევრი (ბერნის კონვენციის ფარგლებში).
  • მნიშვნელოვანი ორნითოლოგიური ტერიტორია (IBA).
  • შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის წინასწარულ ნუსხაში, როგორც კოლხეთის ტროპიკული ტყეებისა და ჭარბტენიანი ტერიტორიების ნომინაციის ნაწილი (თუმცა ნომინაცია ძირითადად დასავლეთ საქართველოზეა ფოკუსირებული, ლაგოდეხის პირველყოფილ ტყეებს მსგავსი მახასიათებლები გააჩნია).

5. ბიომრავალფეროვნება (ფლორა და ფაუნა)

• ეკოსისტემები/ჰაბიტატები: ფართოფოთლოვანი ტყეები (დომინანტური, განსაკუთრებით წიფელი და რცხილა), შერეული ტყეები, სუბალპური ტყეები (არყი, მაღალმთის მუხა), სუბალპური და ალპური მდელოები, ღორღიანი ფერდობები, კლდოვანი ჰაბიტატები, მდინარისპირა ეკოსისტემები.
• ძირითადი მცენარეული სახეობები: აღმოსავლური წიფელი, კავკასიური რცხილა, მუხის სახეობები, ნეკერჩხლის სახეობები (მაგ., ხავერდოვანი ნეკერჩხალი), ცაცხვი, იფანი, წაბლი (დაბალ ზონებში), კავკასიური როდოდენდრონი, მდელოების მრავალფეროვანი ველური ყვავილები. მრავალი ენდემური და რელიქტური მცენარეული სახეობა.
• ძირითადი ცხოველური სახეობები:
  • ძუძუმწოვრები: აღმოსავლეთ კავკასიური (დაღესტნური) ჯიხვი, ნიამორი, კეთილშობილი (კასპიური) ირემი, შველი, გარეული ღორი, მურა დათვი, მგელი, ფოცხვერი, მაჩვი, ტყის კვერნა, მელა, ტყის კატა.
  • ფრინველები: კავკასიური შურთხი, კავკასიური როჭო, მთის არწივი, ორბი, ბატკანძერი, შავარდენი, სხვადასხვა სახეობის კოდალა და ტყის ფრინველები.
  • რეპტილიები/ამფიბიები: კავკასიური სალამანდრა (იშვიათი), კავკასიური გველგესლა.
• საფრთხის ქვეშ მყოფი/იშვიათი სახეობები: აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვი (საფრთხესთან ახლოს მყოფი – IUCN), მურა დათვი (დაცულია საქართველოში), ფოცხვერი, მთის არწივი, კავკასიური შურთხი, კავკასიური სალამანდრა წარმოადგენენ ეროვნული ან საერთაშორისო დონეზე კონსერვაციისთვის მნიშვნელოვან სახეობებს.

6. ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• ვიზიტორთა ცენტრ(ებ)ი: მდებარეობს ქალაქ ლაგოდეხში, ვაშლოვანის ქ. 17. საკონტაქტო ინფორმაცია (ტელეფონი, ელ.ფოსტა) ხელმისაწვდომია დაცული ტერიტორიების სააგენტოს ვებგვერდზე. გთავაზობთ ინფორმაციას, რუკებს, გიდებს, სუვენირებს, მცირე გამოფენას. ლაშქრობის დაწყებამდე აქ რეგისტრაცია ჩვეულებრივ აუცილებელია.
• სამუშაო საათები და სეზონები: ვიზიტორთა ცენტრს აქვს სტანდარტული სამუშაო საათები (შეამოწმეთ სააგენტოს ვებგვერდზე). პარკის ბილიკები ზოგადად ხელმისაწვდომია მთელი წლის განმავლობაში, მაგრამ მაღალმთიანი ბილიკები (როგორიცაა შავი კლდეების ტბისკენ მიმავალი) ჩვეულებრივ თოვლითაა დაფარული გვიანი შემოდგომიდან (ოქტომბერი/ნოემბერი) გვიან გაზაფხულამდე/ადრე ზაფხულამდე (მაისი/ივნისი). მაღალი ბილიკებისთვის საუკეთესო პერიოდია ზაფხული და ადრეული შემოდგომა (ივნისი-ოქტომბერი). დაბალი ბილიკები (მაგ., ჩანჩქერებისკენ) ხელმისაწვდომია წლის უმეტეს დროს.
• შესვლის საფასური და ნებართვები: დიახ, დაწესებულია შესვლის საფასური ერთ ადამიანზე, დღეში. დამატებითი საფასური ვრცელდება კემპინგზე, ცხენის დაქირავებაზე, გიდის მომსახურებაზე და ა.შ. მიმდინარე ფასები შეამოწმეთ სააგენტოს ვებგვერდზე. აუცილებელია ვიზიტორთა ცენტრში ნებართვის აღება/რეგისტრაცია.
• ბილიკები და მარშრუტები: აღკვეთილში ხელმისაწვდომია რამდენიმე მონიშნული ბილიკი:
  • ნინოსხევის (დიდი) ჩანჩქერის ბილიკი: საშუალო სირთულის, ~8.5 კმ ორივე გზა, ~4-5 საათი. მიდის დიდ, ლამაზ ჩანჩქერთან ტყის გავლით.
  • გურგენიანის (როჭოს) ჩანჩქერის ბილიკი: უფრო მოკლე, მარტივი სასიარულო, ~4 კმ ორივე გზა, ~2-3 საათი. მიდის სხვა ლამაზ ჩანჩქერთან. (შენიშვნა: ზოგჯერ წვდომა შეიძლება შეზღუდული იყოს, გადაამოწმეთ ვიზიტორთა ცენტრში).
  • შავი კლდეების ტბის ბილიკი: რთული, მრავალდღიანი ლაშქრობა (ჩვეულებრივ 3 დღე), ~48 კმ ორივე გზა. მოითხოვს კარგ ფიზიკურ მომზადებას, სათანადო აღჭურვილობას და თავშესაფრების/საკემპინგე ადგილების წინასწარ დაჯავშნას. გთავაზობთ განსაცვიფრებელ მთის პეიზაჟებს და მყინვარულ ტბას. ამ ბილიკზე ცხენით გადაადგილებაც შესაძლებელია.
  • მაჭის ციხის ბილიკი: საშუალო სირთულის, აერთიანებს ბუნებაში სეირნობას ძველი ციხის ნანგრევების მონახულებასთან. ~10 კმ ორივე გზა, ~4-6 საათი.
• აქტივობები: ლაშქრობა/ტრეკინგი, კემპინგი (მხოლოდ გამოყოფილ ადგილებში), ცხენით ჯირითი (ხელმისაწვდომია ორგანიზებული ტურები), ფრინველებზე დაკვირვება, ბუნების ფოტოგრაფია, საგანმანათლებლო ტურები (შესაძლებელია ვიზიტორთა ცენტრის მეშვეობით მოწყობა).
• განთავსება:
  • პარკის შიგნით: გამოყოფილი საკემპინგე ადგილები და ტურისტული თავშესაფრები შავი კლდეების ტბის ბილიკის გასწვრივ (აუცილებელია წინასწარ დაჯავშნა). საბაზისო პირობები.
  • ახლომახლო: მრავალი საოჯახო სასტუმრო და პატარა სასტუმრო ქალაქ ლაგოდეხში გთავაზობთ კომფორტულ განთავსებას.
• ინფრასტრუქტურა: ვიზიტორთა ცენტრი ტუალეტებითა და ინფორმაციით. მონიშნული ბილიკები. საბაზისო თავშესაფრები და საკემპინგე ადგილები გრძელ ბილიკებზე (შეიძლება ჰქონდეს გარე ტუალეტები, ახლომდებარე წყლის წყაროები – შეამოწმეთ სასმელად ვარგისიანობა). საპიკნიკე ადგილები ზოგიერთი ბილიკის დასაწყისთან. საინფორმაციო დაფები ბილიკების გასწვრივ.
• უსაფრთხოების რჩევები:
  • მთებში ამინდი შეიძლება სწრაფად შეიცვალოს; მოემზადეთ წვიმისა და სიცივისთვის მაღალ სიმაღლეზე ზაფხულშიც კი.
  • თან იქონიეთ შესაფერისი ტანსაცმელი (ფენებად, წყალგაუმტარი), მყარი სალაშქრო ფეხსაცმელი.
  • თან იქონიეთ საკმარისი წყალი და საკვები, განსაკუთრებით გრძელი ლაშქრობებისთვის. შეამოწმეთ წყლის წყაროები რუკაზე/რეინჯერებთან.
  • შეატყობინეთ ვიზიტორთა ცენტრს თქვენი ლაშქრობის გეგმებისა და დაბრუნების მოსალოდნელი დროის შესახებ.
  • გაითვალისწინეთ ველური ბუნება (განსაკუთრებით დათვები – იხმაურეთ სიარულისას). არ დააპუროთ ცხოველები.
  • იარეთ მხოლოდ მონიშნულ ბილიკებზე. რელიეფი შეიძლება იყოს ციცაბო და მოლიპული.
  • თან იქონიეთ პირველადი დახმარების ძირითადი ნაკრები.
  • საქართველოს საგანგებო სიტუაციების ნომერია 112. მობილური კავშირი შეიძლება შეზღუდული იყოს შორეულ ადგილებში.

7. წესები და რეგულაციები

• ქცევის კოდექსი: დაიცავით “არ დატოვო კვალი” პრინციპები (წაიღეთ მთელი ნაგავი უკან). იარეთ მონიშნულ ბილიკებზე მცენარეული საფარის დასაცავად და ეროზიის თავიდან ასაცილებლად. მოერიდეთ ხმაურს. პატივი ეცით ველურ ბუნებას – დააკვირდით შორიდან.
• აკრძალვები:
  • სახელმწიფო ნაკრძალში შესვლა აკრძალულია სპეციალური სამეცნიერო ნებართვის გარეშე.
  • ცეცხლის დანთება დასაშვებია მხოლოდ გამოყოფილ ადგილებში საკემპინგეებსა და თავშესაფრებში.
  • ნადირობა და თევზაობა აკრძალულია.
  • აკრძალულია მცენარეების, ქვების ან ისტორიული არტეფაქტების შეგროვება.
  • აკრძალულია გარეული ცხოველების კვება.
  • დრონების გამოყენება ჩვეულებრივ შეზღუდულია; გადაამოწმეთ ადმინისტრაციასთან.
  • შინაური ცხოველების (მაგ., ძაღლების) შეყვანა შეიძლება შეზღუდული იყოს, განსაკუთრებით ბილიკებზე, ველური ბუნების შეწუხების გამო; გადაამოწმეთ პოლიტიკა.
• ზონირება: ტერიტორია მკაფიოდ დაყოფილია მკაცრად დაცულ სახელმწიფო ნაკრძალად (ვიზიტორთა შესვლა აკრძალულია) და აღკვეთილად, სადაც დაშვებულია ტურისტული ბილიკები და აქტივობები.

8. კონსერვაცია და მართვა

• მმართველი ორგანო: ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაცია, რომელიც მოქმედებს საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს დაქვემდებარებაში. ტერიტორიას პატრულირებენ რეინჯერები.
• კონსერვაციის ძალისხმევა: ძირითადი სახეობების (როგორიცაა ჯიხვი, ირემი, დიდი მტაცებლები) მონიტორინგი, ჰაბიტატების დაცვა, ანტი-ბრაკონიერული პატრულირება, ბილიკების მოვლა, ვიზიტორთა განათლება და მართვა, სამეცნიერო კვლევების მხარდაჭერა.
• საფრთხეები/გამოწვევები: მზარდი ტურისტული ზეწოლის მდგრადი მართვა, კლიმატის ცვლილების პოტენციური ზეგავლენა მგრძნობიარე ეკოსისტემებზე, საზღვრის მთლიანობის უზრუნველყოფა, მშრალ პერიოდებში ტყის ხანძრების პოტენციალი.

9. ისტორია და კულტურა

• მოკლე ისტორია: დაარსდა 1912 წელს პოლონელი ნატურალისტის, ლუდვიკ მლოკოსევიჩის ინიციატივით, რომელიც იკვლევდა ამ ტერიტორიის უნიკალურ ბუნებას. ის რეგიონის ერთ-ერთი უძველესი ოფიციალური დაცული ტერიტორიაა.
• კულტურული მნიშვნელობა: შუა საუკუნეების მაჭის ციხის (სავარაუდოდ IX-X საუკუნეები ან უფრო ადრე) ნანგრევები მდებარეობს აღკვეთილის ტერიტორიაზე და მისასვლელია ბილიკით. ახლომდებარე ქალაქ ლაგოდეხს აქვს თავისი ადგილობრივი კულტურა და ისტორია.

10. უნიკალური მახასიათებლები/საინტერესო ფაქტები

• კავკასიის რეგიონისა და ყოფილი რუსეთის იმპერიის/საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთი უძველესი ნაკრძალი.
• შეიცავს განსაკუთრებულად კარგად შემონახულ, მრავალფეროვან ტყეებს, რომლებიც ‘პირველყოფილად’ ან პირველყოფილთან მიახლოებულად ითვლება.
• ენდემიზმის მაღალი დონე – აქ ბინადრობს მრავალი მცენარე და ცხოველი, რომლებიც მხოლოდ კავკასიის რეგიონში გვხვდება.
• რთული ლაშქრობა შავი კლდეების ტბისკენ იძლევა იშვიათ შესაძლებლობას ნახოთ მაღალმთიანი მყინვარული ტბა და შესაძლოა კავკასიური ჯიხვი სასაზღვრო ქედთან ახლოს.
• ტერიტორია საუკუნეზე მეტია მნიშვნელოვანი სამეცნიერო კვლევების ადგილია.