ახ.წ. 58–106: რომაულ-ქართული მეგობრობის ოქროს ხანა

არქეოლოგია ხშირად მატიანეებზე უფრო ხმამაღლა საუბრობს. 1867 წელს მცხეთაში აღმოაჩინეს ქვის სტელა, რომელმაც ახ.წ. I საუკუნის ისტორია გადაწერა. მასზე ამოტვიფრული იყო ბერძნული წარწერა, რომელიც რომის იმპერატორმა ვესპასიანემ მეფე მირდატ I-ს (მითრიდატეს) მიუძღვნა. წარწერა მას მოიხსენიებს როგორც „კეისრის მეგობარს“ და „რომაელთა მოყვარული იბერიელების მეფეს“.

ფარსმან დიდის ძე, მირდატ I, მძლავრ სამეფოს 50 წლის განმავლობაში სიბრძნით მართავდა. მისი მეფობა რომთან ალიანსის ინსტიტუციონალიზაციას წარმოადგენს. ის არ იყო უბრალოდ კლიენტი; ის იყო დაფასებული პარტნიორი, რომელიც ცივილიზაციის ჩრდილოეთ კარიბჭეს იცავდა.

ვესპასიანეს კედელი

მისი მეფობის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო რომის მიერ დაფინანსებული და დაპროექტებული მასიური სამშენებლო პროექტი. ალანები, მომთაბარე მეომარი ხალხი ჩრდილოეთ კავკასიიდან (ოსების წინაპრები), მუდმივ საფრთხეს წარმოადგენდნენ როგორც იბერიისთვის, ისე სამხრეთით მდებარე რომის პროვინციებისთვის. რომს ძლიერი კარისკაცი სჭირდებოდა.

იმპერატორმა ვესპასიანემ მცხეთაში რომაელი ინჟინრები და ფული გაგზავნა, რათა მირდატს ქალაქის გამაგრებაში დახმარებოდნენ. ცნობილ წარწერაში ვკითხულობთ: „იმპერატორმა კეისარმა ვესპასიანე ავგუსტუსმა… გაუმაგრა კედლები მითრიდატეს, იბერთა მეფეს, მეფე ფარსმანის ძეს და ჯამასპს, მეფის ძეს, კეისრის მეგობარსა და რომაელთა მეგობარს“. ამ ფიზიკურმა კედელმა მცხეთა ჩრდილოეთის შემოსევების წინააღმდეგ აუღებელ ბასტიონად აქცია.

კულტურული რენესანსი

მირდატის მეფობამ საქართველოში დასავლური კულტურის გაღრმავება მოიტანა. თუმცა რელიგია წარმართული (ზოროასტრული და ადგილობრივი ღმერთები) დარჩა, დიდებულთა ცხოვრების წესი სულ უფრო რომანიზებული გახდა. აბანოები ჰიპოკაუსტური გათბობის სისტემით, არამეული დამწერლობის გამოყენება ადმინისტრაციისთვის („არმაზული“ დამწერლობა) და რომაული სტილის სამკაულები ნორმად იქცა. მცხეთა კოსმოპოლიტური ქალაქი იყო, სადაც რომის, სპარსეთისა და ინდოეთის ვაჭრები იკრიბებოდნენ.

ტურისტული გზამკვლევი: მცხეთის სტელა

მირდატის მეფობის ხელშესახები მტკიცებულებების ნახვა დღესაც შეგიძლიათ:

  1. საქართველოს ეროვნული მუზეუმი (თბილისი): ვესპასიანეს წარწერიანი ორიგინალი ქვის სტელა აქ ინახება. ეს არის საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი არტეფაქტი, რომელიც იბერიის მეფესა და რომის იმპერატორს შორის არსებულ მჭიდრო პერსონალურ კავშირს ადასტურებს.
  2. არმაზციხის სიმაგრეები: კედლები, რომლებსაც დღეს ბაგინეთში ხედავთ, დიდწილად მირდატის დროს გამაგრებული ნაგებობებია. ამ ქვებთან შეხება ნიშნავს 2000 წლის წინანდელ ერთობლივ რომაულ-ქართულ საინჟინრო პროექტთან შეხებას.