ძვ.წ. 78–63: პომპეუს დიდი, მცხეთის დამწვარი ხიდები და იბერიის იზოლაციის დასასრული
ისტორიაში დგება მომენტები, როდესაც პატარა ერი მოულოდნელად მსოფლიო ასპარეზზე აღმოჩნდება. იბერიის (საქართველოს) სამეფოსთვის ეს მომენტი ძვ.წ. 65 წელს, მეფე არტაგის მმართველობისას დადგა. მანამდე იბერია რეგიონული მოთამაშე იყო, რომელიც სომხებსა და სპარსელებს ებრძოდა. მაგრამ არტაგს ერგო ბედი, ემეფა მაშინ, როცა რომის რესპუბლიკამ აღმოსავლეთის დაპყრობა გადაწყვიტა.
გნეუს პომპეუს მაგნუსის (პომპეუს დიდის) გამოჩენამ ყველაფერი შეცვალა. არტაგის ისტორია დრამატული თრილერია, სავსე დიპლომატიური კატა-თაგვობანით, პარტიზანული ბრძოლებით უძველეს ტყეებში და გადარჩენისთვის სასოწარკვეთილი ბრძოლით მსოფლიოს უდიდესი სამხედრო მანქანის წინააღმდეგ.
რომაული მანქანის გამოჩენა
ძვ.წ. I საუკუნეში რომი მითრიდატულ ომებში იყო ჩართული პონტოს მეფის, მითრიდატე VI-ის წინააღმდეგ. მითრიდატეს დამარცხების შემდეგ, პომპეუსმა მზერა კავკასიისკენ მიაპყრო. ის აცხადებდა, რომ რეგიონის უსაფრთხოება სურდა, მაგრამ ისტორიკოსები თვლიან, რომ მას დიდების წყურვილი და აბრეშუმის გზის ლეგენდარული სიმდიდრე იზიდავდა.
მეფე არტაგმა იცოდა, რომ ღია ბრძოლაში რომს ვერ დაამარცხებდა. მან დიპლომატია სცადა. მან პომპეუსს ელჩები გაუგზავნა მეგობრობისა და მორჩილების შეთავაზებით. მაგრამ პომპეუსი, გამოცდილი გენერალი, ეჭვიანი იყო. დაზვერვა იტყობინებოდა, რომ არტაგი ფარულად დიდ არმიას კრებდა რომაელებისთვის ჩასაფრების მოსაწყობად. პომპეუსმა ლოდინი არ ისურვა. შუაგულ ზამთარში მან ლეგიონები მცხეთისკენ დაძრა.
ხიდის დაწვა
რომაელთა შეტევა ელვისებური იყო. მათ მიაღწიეს ჰარმოზიკას (არმაზციხის) ციხეს, არტაგის დედაქალაქს. გააცნობიერა რა, რომ რომაელები კარის ზღურბლზე იყვნენ, არტაგმა მძიმე გადაწყვეტილება მიიღო. ქალაქისა და მტკვრის მარცხენა ნაპირზე მყოფი მოსახლეობის დასაცავად, მან ცეცხლი წაუკიდა ხიდს, რომელიც ციხესიმაგრეს დანარჩენ ქვეყანასთან აკავშირებდა. როცა ხიდი მდინარეში ჩაინგრა, არტაგი არაგვის ხეობის ველურ ტყეებში (დღევანდელი ყაზბეგის მიმართულებით) გაიხიზნა.
ეს უკანდახევა სტრატეგიული იყო. იბერიული არმია ცნობილი იყო ჩასაფრების ტაქტიკით. არტაგს იმედი ჰქონდა, რომ რომაულ მძიმე ქვეითებს რთულ რელიეფზე შეიტყუებდა, სადაც მათი დისციპლინა უსარგებლო იქნებოდა.
ბრძოლა ტყეში
ომის კულმინაცია არაგვის მდინარესთან შედგა. ანტიკური რომაელი ისტორიკოსები, პლუტარქე და დიონ კასიუსი, სცენას მკაფიოდ აღწერენ. არტაგი 40,000-კაციან არმიას სარდლობდა (რიცხვი შესაძლოა გადაჭარბებულია რომაელების მიერ, მაგრამ მასობრივ მობილიზაციაზე მიუთითებს). ქართველები მედგრად იბრძოდნენ, იყენებდნენ ხეებს საფარად და ისრებს უშენდნენ ლეგიონებს.
თუმცა, რომაელები შეუპოვრები იყვნენ. მათ ტყეების გაჩეხვა დაიწყეს ხედვის არეალის გასასუფთავებლად და ფალანგების წინ წასაწევად. ლეგიონების დისციპლინამ იბერიული ხაზები გაარღვია. პლუტარქეს მიხედვით, 9,000 ქართველი დაიღუპა და 10,000 ტყვედ ჩავარდა. ეს გამანადგურებელი მარცხი იყო.
ოქროს ტახტი და მშვიდობის ფასი
დამარცხებულმა, მაგრამ არა განადგურებულმა არტაგმა მთებიდან ზავი ითხოვა. პირობები მძიმე იყო, მაგრამ აუცილებელი სამეფოს სრული ანექსიისგან გადასარჩენად. მორჩილების ნიშნად, არტაგმა პომპეუსს სუფთა ოქროსგან დამზადებული საჩუქრები გაუგზავნა: საწოლი, მაგიდა და ტახტი.
რაც უფრო მტკივნეული იყო, მას შვილების მძევლად გაგზავნა მოუწია რომში. ამან უზრუნველყო, რომ იბერია დარჩენილიყო „რომაელი ხალხის მეგობრად და მოკავშირედ“ — რაც კლიენტი სახელმწიფოს თავაზიანი სახელი იყო. ეს მომენტი საქართველოს იზოლაციის დასასრულს აღნიშნავდა. არტაგის მეფობის შემდეგ, საქართველო რომაული სამყაროს სასიცოცხლო საზღვრად და პართიის წინააღმდეგ ბუფერულ ზონად იქცა.
ტურისტული გზამკვლევი: პომპეუსის ხიდის კვალდაკვალ
არტაგის ომის კვალი მცხეთაში დღესაც ჩანს:
- პომპეუსის ხიდი: 2000 წლის განმავლობაში მცხეთაში, მტკვარზე იდგა ქვის ხიდი, რომელიც პომპეუსმა ააგო (ან არტაგის დამწვარი ხიდის ადგილას აღადგინა) ჯარების გადასაყვანად. ამ ხიდის ნაშთები ბოლო დრომდე ჩანდა, სანამ ჰესმა წყლის დონე არ აწია. თუმცა, როცა წყლის დონე იკლებს, ჯერ კიდევ შეიძლება „პომპეუსის ხიდის“ უძველესი ქვის წყობის დანახვა — ფიზიკური კავშირი არტაგის მარცხთან.
- არმაზის ციხე: ადით არმაზის ციტადელის ნანგრევებზე. იქიდან შეგიძლიათ გადმოხედოთ მდინარის ხეობას, სადაც რომაული ლეგიონები დაბანაკდნენ. ადვილი წარმოსადგენია დამწვარი ხიდის კვამლი და პანიკა ძველ დედაქალაქში.
- არაგვის ხეობა: გაემგზავრეთ მცხეთიდან ჩრდილოეთით, ანანურისკენ. ეს ლამაზი მწვანე ხეობა იყო ბრძოლის ველი, სადაც არტაგმა უკანასკნელი წინააღმდეგობა გაწია. დღეს ეს მშვიდი გზაა მთებისკენ მიმავალი ტურისტებისთვის.
არტაგის მეფობა მწარე გაკვეთილს გვასწავლის: ზოგჯერ გამბედაობა საკმარისი არ არის ზესახელმწიფოს წინააღმდეგ. მაგრამ მუხლის მოდრეკით, მან უზრუნველყო, რომ იბერიის სამეფო გადარჩენილიყო და მომავალშიც ებრძოლა.
0 Comment