ახ.წ. 1–58: დაპყრობა, ღალატი და „სამეფო კარის თამაშები“ ანტიკურ საქართველოში

თუ ფიქრობთ, რომ შუა საუკუნეების პოლიტიკა დაუნდობელი იყო, თქვენ არ იცნობთ ფარსმან I დიდს. ახ.წ. I საუკუნეში, თითქმის 60 წლის განმავლობაში ის მართავდა იბერიას და შეიძლება ითქვას, რომ ის იყო ყველაზე ძლიერი პოლიტიკოსი და მეომარი, რომელიც ანტიკურმა საქართველომ წარმოშვა. რომაელმა ისტორიკოსმა ტაციტუსმა მას „ანალებში“ მნიშვნელოვანი გვერდები მიუძღვნა, სადაც ის აღწერილია როგორც ცბიერი, ამბიციური და სენტიმენტებისგან სრულიად დაცლილი მეფე.

ფარსმანი უბრალოდ კი არ გადაურჩა რომისა და პართიის იმპერიების შეჯახებას; მან ის სათავისოდ გამოიყენა. მისი მმართველობის ქვეშ იბერიის სამეფომ საზღვრები გააფართოვა და სამხრეთ კავკასიაში დომინანტ ძალად იქცა, რომელიც წყვეტდა, ვინ უნდა მჯდარიყო სომხეთის ტახტზე.

სომხეთის დაპყრობა

ახ.წ. 35 წელს რომის იმპერატორი ტიბერიუსი კრიზისის წინაშე დადგა: პართია ცდილობდა სომხეთის ტახტზე თავისი მარიონეტი დაესვა. ტიბერიუსს რეგიონში ძლიერი მოკავშირე სჭირდებოდა. მან ფარსმანს მიმართა.

ფარსმანმა შანსი დაინახა. მან მოახდინა უზარმაზარი არმიის მობილიზება, რომელშიც შედიოდნენ ალბანელი მოკავშირეები და სასტიკი სარმატები კავკასიის მთებიდან. ის შეიჭრა სომხეთში, გაანადგურა პართიული ძალები და აიღო დედაქალაქი არტაშატი. მაგრამ მას სომხეთი რომისთვის არ გადაუცია. ნაცვლად ამისა, მან სომხეთის ტახტზე საკუთარი ძმა, მითრიდატე დასვა. წლების განმავლობაში ორი ძმა სამხრეთ კავკასიას ოჯახურ იმპერიად მართავდა: ფარსმანი მცხეთაში და მითრიდატე ერევანში.

ძმის ღალატი

მაგრამ ძალაუფლება საშიში ნარკოტიკია. წლების შემდეგ ფარსმანს ვაჟი, რადამისტი გაეზარდა. მაღალი, სიმპათიური და წარმოუდგენლად ამბიციური რადამისტი მოუთმენლად ელოდა მამის სიკვდილს. მან იბერიაში გადატრიალების დაგეგმვა დაიწყო.

ფარსმანმა საფრთხე იგრძნო და შვილის ამბიცია გამყინავი წინადადებით სხვა მიმართულებით წარმართა: „რად გინდა ჩემი პატარა ტახტი, როცა შენს ბიძას, მითრიდატეს, უფრო დიდი აქვს სომხეთში?“ მან უბიძგა შვილს, საკუთარი ბიძა დაემხო. რადამისტი სომხეთში შეიჭრა. მან ბიძამისი, მითრიდატე, მოტყუებით მიიწვია სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე, სადაც ვერაგულად დააპატიმრა. რადგან მას ფიცი ჰქონდა დადებული, რომ მითრიდატეს „არც მახვილით და არც საწამლავით“ მოკლავდა, რადამისტმა ბიძა მძიმე ხალიჩების ქვეშ გაგუდა. ეს იყო ნათესავის მკვლელობის სასტიკი აქტი, რომელიც ფარსმანმა საკუთარი ტახტის უსაფრთხოებისთვის დაუშვა.

ვიზიტი რომში

მიუხედავად მისი დაუნდობელი ბუნებისა, ან შესაძლოა სწორედ ამიტომ, ფარსმანს რომში დიდ პატივს სცემდნენ. ის არის ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან აღმოსავლელ მეფეთაგანი, რომელიც რომს საპატიო სტუმრის სტატუსით ეწვია (სავარაუდოდ იმპერატორ კლაუდიუსის დროს). ისტორიული ტრადიცია გვეუბნება, რომ ის დედაქალაქს ოჯახთან ერთად ეწვია და არენაზე საბრძოლო ოსტატობაც კი აჩვენა, რითაც რომაელები აღაფრთოვანა.

მისი მეფობა ახ.წ. 58 წელს დასრულდა და დატოვა სამეფო, რომლისაც ეშინოდათ და პატივს სცემდნენ. მან გააფართოვა იბერიის საზღვრები, მოახდინა ძალაუფლების ცენტრალიზაცია და დაამტკიცა, რომ ქართველი მეფეები იყვნენ არა პაიკები, არამედ მოთამაშეები.

ტურისტული გზამკვლევი: ფარსმანის ტახტი

ფარსმანის ძალაუფლების მასშტაბის გასაგებად, ეწვიეთ:

  1. არმაზციხე (სამეფო აკროპოლისი): მცხეთაში სამეფო სასახლის ნანგრევები დიდწილად ამ პერიოდით თარიღდება. შეგიძლიათ იხილოთ მარნის ნაშთები, რომაულ სტილში ნაგები აბანო (თერმები) და დიდებულთა სარკოფაგები. ეს მეტყველებს სამეფო კარზე, რომელიც იყო მდიდარი, დახვეწილი და მჭიდროდ დაკავშირებული რომაულ სამყაროსთან.
  2. დედოფლის მინდორი: თუმცა ხშირად რელიგიურ ფუნქციებთან ასოცირდება, შიდა ქართლში მდებარე ეს ძეგლი ახ.წ. I საუკუნეში ყვაოდა. მისი მასშტაბი ასახავს იმ ცენტრალიზებულ რესურსებს, რომლებსაც ფარსმანი განკარგავდა.
  3. რომაული მოზაიკა ძალისაში: მცხეთასთან ახლოს მდებარე ძალისის არქეოლოგიური ძეგლი შეიცავს ულამაზეს რომაულ მოზაიკებს (მათ შორის დიონისეს გამოსახულებით). თუმცა ის ოდნავ გვიანდელია, ის წარმოაჩენს იმ კულტურულ შემოდინებას, რომელიც ფარსმანის პრო-რომაული (მაგრამ ანგარებიანი) პოლიტიკით დაიწყო.