მიმოხილვა
სამტრედია არის ქალაქი და სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი დასავლეთ საქართველოს იმერეთის მხარეში. მას საქართველოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო კვანძის სტატუსი აქვს, სადაც თავს იყრის გადამწყვეტი საავტომობილო გზები და სარკინიგზო ხაზები. მისი განვითარება მჭიდროდ არის დაკავშირებული XIX საუკუნის ბოლოს რკინიგზის ქსელის გაფართოებასთან. მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიულად ნაკლებად დასახლებული და ჭაობიანი ტერიტორია იყო, სამტრედია მნიშვნელოვან ქალაქად ჩამოყალიბდა დივერსიფიცირებული ეკონომიკით, რომელიც თავის დროზე კვების მრეწველობასა და ხე-ტყის წარმოებას მოიცავდა, მის მთავარ სატრანსპორტო როლთან ერთად. მიმდებარე მუნიციპალიტეტი მდიდარია რამდენიმე ისტორიული და კულტურული ძეგლით.
გეოგრაფიული მდებარეობა
სამტრედია მდებარეობს იმერეთის მხარეში, კოლხეთის დაბლობზე. თავად ქალაქი გაშლილია მდინარე რიონსა და მის შენაკად ცხენისწყალს შორის არსებულ ვაკეზე. იგი ზღვის დონიდან დაახლოებით 25 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს.
მუნიციპალიტეტი სტრატეგიულად მდებარეობს იმერეთის, გურიისა და სამეგრელოს რეგიონების გზაჯვარედინზე. ძირითადი სატრანსპორტო მარშრუტები, რომლებიც შავი ზღვის სანაპიროსკენ, მათ შორის აჭარისა და აფხაზეთის (ამჟამად სადავო ტერიტორია) მიმართულებით მიემართება, სამტრედიაზე ან მის მახლობლად გადის. კოპიტნარის აეროპორტი (ამჟამად დავით აღმაშენებლის სახელობის ქუთაისის საერთაშორისო აეროპორტი) ქალაქიდან დაახლოებით 10 კილომეტრში მდებარეობს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს მის, როგორც სატრანსპორტო კვანძის, როლს. სამტრედიაში ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატია, რომელიც რბილი, თბილი ზამთრითა და ცხელი ზაფხულით ხასიათდება. მუნიციპალიტეტის მთავარი მდინარეა რიონი, რომელიც მის ტერიტორიას თითქმის ორ თანაბარ ნაწილად ყოფს.
ისტორია
საქართველოს ბევრ უძველეს დასახლებასთან შედარებით, სამტრედია შედარებით ახალგაზრდა ქალაქია. ისტორიული წყაროები მას პირველად XVIII საუკუნის მეორე ნახევარში მოიხსენიებენ, როგორც სოფელს. იმ დროს ეს ტერიტორია ძირითადად ჭაობიანი ტყე იყო, დასახლებისთვის არახელსაყრელი კლიმატით.
სამტრედიის განვითარებაში გადამწყვეტი მომენტი XIX საუკუნის 70-იან წლებში ფოთი-თბილისის სარკინიგზო ხაზის მშენებლობა გახდა. სამტრედიაში მნიშვნელოვანი სარკინიგზო კვანძის დაარსებამ მისი ზრდა განაპირობა. ხალხმა ამ ტერიტორიაზე დასახლება დაიწყო, ჭაობები დააშრეს, ტყეები გაიჩეხა სოფლის მეურნეობისთვის და კლიმატი თანდათან გაუმჯობესდა. 1872 წლისთვის, როდესაც რკინიგზამ ფუნქციონირება დაიწყო, მას უკვე დაბა სამტრედიას უწოდებდნენ.
სამტრედიამ ქალაქის სტატუსი ოფიციალურად 1921 წელს მიიღო. მთელი საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში მისი ადგილობრივი ეკონომიკა დივერსიფიცირდა და ტრანსპორტის გარდა კვების მრეწველობისა და ხე-ტყის წარმოების დარგებიც მოიცვა. ქალაქში პირველი სკოლა 1895 წელს აშენდა.
სტრატეგიული მდებარეობის გამო, როგორც მთავარი სატრანსპორტო კვანძი, სამტრედიამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოში სამოქალაქო არეულობების პერიოდში. 1990-იანი წლების დასაწყისში, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, სამტრედიის სარკინიგზო კვანძი რამდენჯერმე გადაიკეტა სხვადასხვა პოლიტიკური ფრაქციების მიერ, რაც ხაზს უსვამდა მის კრიტიკულ მნიშვნელობას ქვეყნის ტრანსპორტისა და ეკონომიკისთვის, ისევე როგორც მეზობელი ქვეყნებისთვის, როგორიცაა სომხეთი, რომელიც ქართულ რკინიგზაზე იყო დამოკიდებული. ქალაქი ასევე 1993 წლის საქართველოს სამოქალაქო ომის ერთ-ერთი ბრძოლის ველი იყო. მას შემდეგ სამტრედიაში სტაბილური ვითარებაა, თუმცა პოსტსაბჭოთა პერიოდში მან ეკონომიკური ვარდნა განიცადა, საიდანაც თანდათანობით გამოდის.
მოსახლეობა
2014 წლის სრულიად საქართველოს მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით, ქალაქ სამტრედიის მოსახლეობა 25,318 ადამიანს შეადგენდა. უახლესი შეფასებით, 2024 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, მოსახლეობა დაახლოებით 21,063 კაცია.
სამტრედიის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 2014 წლის აღწერით 48,562 კაცი იყო. 2020 წლის შეფასებით მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა დაახლოებით 44,048 იყო. მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უმრავლესობას ეთნიკური ქართველები შეადგენენ (დაახლოებით 98.4% 2014 წელს), მცირე სომხური თემით (დაახლოებით 0.8%).
პოლიტიკა (ისტორიული კონტექსტი)
სარკინიგზო კვანძად ჩამოყალიბებამდე, დღევანდელი სამტრედიის ტერიტორია იმერეთის სამეფოს ისტორიული მიწების ნაწილი იყო. მისი, როგორც მნიშვნელოვანი დასახლებისა და ადმინისტრაციული ცენტრის, აღზევება პირდაპირ კავშირშია XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისის ინფრასტრუქტურულ განვითარებასთან რუსეთის იმპერიის მმართველობის ქვეშ.
საბჭოთა პერიოდში სამტრედია სამტრედიის რაიონის ცენტრად დაარსდა, შესაბამისი საბჭოთა ადმინისტრაციული სტრუქტურებით. მისი სტრატეგიული მნიშვნელობა ხშირად აყენებდა მას პოლიტიკური მოვლენების ცენტრში, განსაკუთრებით 1990-იანი წლების დასაწყისის გარდამავალ პერიოდში. თანამედროვე საქართველოში სამტრედია სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრია, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის სისტემით იმართება, მათ შორის არჩეული მუნიციპალური კრებით (საკრებულოთი) და მერით.
ადმინისტრაციული დაყოფა
სამტრედიის მუნიციპალიტეტი არის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული საქართველოს იმერეთის მხარეში. მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი სამტრედია. მუნიციპალიტეტი მოიცავს ქალაქ სამტრედიასა და მის გარშემო მდებარე რამდენიმე სოფელსა და თემს. სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ ერთეულებში შედის:
მუნიციპალიტეტი მდიდარია რამდენიმე ისტორიული და კულტურული ძეგლით, მათ შორის ტელეფისის ციხის ნანგრევებითა და მის სოფლებში მდებარე სხვადასხვა შუა საუკუნეების ეკლესიებით.
