მიმოხილვა
საჩხერე არის ქალაქი და საჩხერის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი, რომელიც მდებარეობს დასავლეთ საქართველოს იმერეთის მხარეში. პროვინციის ჩრდილოეთ კიდეზე განლაგებული საჩხერე ცნობილია თავისი მდიდარი ისტორიით, გამოჩენილ წერეთელთა საგვარეულოსთან კავშირით, მნიშვნელოვანი კულტურული ძეგლებითა და თვალწარმტაც მაღალმთიან მხარეში მდებარეობით. ქალაქი და მისი მიმდებარე მუნიციპალიტეტი საქართველოს წარსულის უნიკალურ სურათს წარმოგვიდგენს, ათასწლეულებით დათარიღებული არქეოლოგიური ძეგლებითა და კარგად შემონახული შუა საუკუნეებისა და მოგვიანო პერიოდის არქიტექტურით. ტერიტორია ასევე აღიარებულია თავისი სასოფლო-სამეურნეო ტრადიციებითა და მდინარე ყვირილას ხეობისა და მიმდებარე მთების ბუნებრივი სილამაზით.
გეოგრაფიული მდებარეობა
საჩხერე მდებარეობს ზემო იმერეთის რეგიონში, მდინარე ყვირილას ნაპირებზე, ზღვის დონიდან დაახლოებით 500-550 მეტრ სიმაღლეზე. მუნიციპალიტეტის ტერიტორია ხასიათდება მრავალფეროვანი და ხშირად უსწორმასწორო ლანდშაფტით, რომელიც მოიცავს როგორც მთიან რაიონებს, ისე მდინარეთა ხეობებს. იგი მდებარეობს რაჭისა და დიდი კავკასიონის მთების მთისწინეთში ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით ესაზღვრება ლიხის ქედი, რომელიც ისტორიულად და გეოგრაფიულად ჰყოფს დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს.
საჩხერის მუნიციპალიტეტს ჩრდილოეთით ესაზღვრება ონისა და ამბროლაურის მუნიციპალიტეტები, აღმოსავლეთით – ჯავის (ამჟამად სადავო ტერიტორია) და ქარელის მუნიციპალიტეტები, სამხრეთით – ხაშურისა და ხარაგაულის მუნიციპალიტეტები, ხოლო დასავლეთით – ჭიათურის მუნიციპალიტეტი. მდინარე ყვირილა და მისი შენაკადები, როგორიცაა ჯრუჭულა და ჩიხურა, ამ ტერიტორიის მთავარი წყლის არტერიებია. რეგიონის გეოგრაფიას ისტორიულად გადამწყვეტი როლი ეკავა მის სტრატეგიულ მნიშვნელობასა და განვითარებაში.
ისტორია
საჩხერის რეგიონში ადამიანთა ცხოვრების ისტორია უძველესი დროიდან იწყება, არქეოლოგიური აღმოჩენები ძვ.წ. III ათასწლეულიდან დასახლებებზე მიუთითებს. ეს ტერიტორია ისტორიულად არგვეთის, საქართველოს მნიშვნელოვანი ისტორიული პროვინციის, ნაწილი იყო.
საჩხერემ განსაკუთრებული მნიშვნელობა XV საუკუნის ბოლოდან შეიძინა, როდესაც იგი წერეთელთა საგვარეულოს, საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული არისტოკრატიული საგვარეულოს, სამფლობელო გახდა. წერეთლებმა თავიანთი რეზიდენცია, მოდინახეს ციხე, XVIII საუკუნეში (კონკრეტულად პაპუნა წერეთელმა 1730-იან წლებში) დასახლების ზემოთ, ქედზე ააგეს. ეს ციხე მათი ფეოდალური სამფლობელოს მნიშვნელოვან სტრატეგიულ და ადმინისტრაციულ ცენტრს წარმოადგენდა. წერეთლებამდე ეს ტერიტორია ასევე ფალავანდიშვილთა საგვარეულოსთან იყო დაკავშირებული.
ისტორიული წყაროები, მათ შორის XVII საუკუნის ქართველი ისტორიკოსი ვახუშტი ბატონიშვილი და მოგვიანებით ევროპელი მოგზაურები, როგორიცაა ჟან შარდენი, საჩხერეს მნიშვნელოვან სავაჭრო პუნქტად მოიხსენიებენ. იგი აბრეშუმის გზის ერთ-ერთ განშტოებაზე მდებარეობდა, რომელიც სპარსეთსა და ინდოეთს დასავლეთ საქართველოსთან აკავშირებდა. იმერეთის მეფე არჩილ II-მ ასევე ხაზი გაუსვა მის სტრატეგიულ როლს, როგორც აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს დამაკავშირებელ რგოლს XVIII საუკუნის დასაწყისში.
XIX საუკუნისთვის, რუსეთის იმპერიული მმართველობის ქვეშ, საჩხერე მრავალფეროვანი დასახლება იყო, რომელიც მნიშვნელოვან ქართველ ებრაელთა თემს მოიცავდა. ბატონყმობის გაუქმების შემდეგ, ბევრი საჩხერელი ებრაელი, რომლებიც წერეთლების მიწებზე ყმები იყვნენ, ამ ტერიტორიაზე ცხოვრებასა და ვაჭრობას განაგრძობდნენ. ქალაქი ასევე დაკავშირებულია ცნობილ ქართველ პოეტთან და ეროვნულ მოღვაწესთან, აკაკი წერეთელთან, რომლის საგვარეულო მამული და მუზეუმი ახლომდებარე სოფელ სხვიტორში მდებარეობს.
დასახლება საჩხერეს ქალაქის სტატუსი ოფიციალურად 1964 წელს მიენიჭა. საბჭოთა პერიოდში აქ განვითარდა კვებისა და მსუბუქი მრეწველობა, მათ შორის ქარხნები, ღვინის ქარხნები და ბამბის საფეიქრო ფაბრიკა. ასევე გაყვანილ იქნა რკინიგზის ხაზი, რომელიც ზესტაფონს უკავშირდებოდა, რამაც კიდევ უფრო გააუმჯობესა მისი სატრანსპორტო კავშირები. საჩხერის მუნიციპალიტეტი, როგორც ცალკე ადმინისტრაციული რაიონი, 1939 წელს ჩამოყალიბდა.
მოსახლეობა
საქართველოს 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, ქალაქ საჩხერის მოსახლეობა დაახლოებით 6,140 ადამიანს შეადგენდა. ამავე აღწერით, საჩხერის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 37,775 კაცი იყო. უფრო ადრინდელი, 1926 წლის მონაცემებით, საჩხერის თემი (მაშინ 15 სოფლისგან შემდგარი) 8,103 მოსახლეს ითვლიდა. მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უმრავლესობას ეთნიკური ქართველები შეადგენენ, მცირე ისტორიული ოსური, რუსული და ებრაული თემებით.
პოლიტიკა (ისტორიული კონტექსტი)
ისტორიულად, საჩხერის პოლიტიკურ ლანდშაფტს წერეთელთა ფეოდალური მმართველობა განსაზღვრავდა, რომლებსაც ზემო იმერეთში მნიშვნელოვანი ძალაუფლება და გავლენა ჰქონდათ. მოდინახეს ციხე რეგიონში მათი პოლიტიკური და სამხედრო ძალაუფლების ცენტრს წარმოადგენდა. XIX საუკუნის დასაწყისში იმერეთის სამეფოს რუსეთის მიერ ანექსიის შემდეგ, საჩხერე და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რუსეთის იმპერიის ადმინისტრაციულ სისტემაში ინტეგრირდა და საბოლოოდ ქუთაისის გუბერნიის შორაპნის მაზრის (ოლქის) ნაწილი გახდა.
საბჭოთა ეპოქაში საჩხერე საჩხერის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი იყო, ტიპური საბჭოთა მმართველობითი სტრუქტურით. საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ჩამოყალიბდა საჩხერის მუნიციპალიტეტი, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის სისტემით იმართება, არჩეული მუნიციპალური კრებით (საკრებულოთი) და მერით. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საჩხერესთან ისტორიულად დაკავშირებული ტერიტორიის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილი ამჟამად სადავო ზონაში მდებარეობს.
ადმინისტრაციული დაყოფა
საჩხერის მუნიციპალიტეტი არის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული იმერეთის მხარეში. მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი საჩხერე. მუნიციპალიტეტი დაყოფილია 13 ტერიტორიულ-ადმინისტრაციულ ერთეულად, რომელიც მოიცავს თავად ქალაქ საჩხერესა და 12 სასოფლო თემს. ეს თემები, თავის მხრივ, 45 სოფელს აერთიანებს. ჩამოთვლილ ადმინისტრაციულ ერთეულებს (თემებს) შორისაა:
მუნიციპალიტეტი მდიდარია ისტორიული ძეგლებით, დაახლოებით 127 ისტორიული და კულტურული მნიშვნელობის ობიექტით, მათ შორის ეკლესიებით, ციხე-სიმაგრეებითა და მუზეუმებით, როგორიცაა აკაკი წერეთლის სახელმწიფო მუზეუმი სხვიტორში და ჯრუჭის მონასტერი.
