მიმოხილვა
ქუთაისი მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი, უწყვეტად დასახლებული ქალაქია და საქართველოს ისტორიასა და კულტურაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია. იგი მდებარეობს დასავლეთ საქართველოს იმერეთის მხარეში, წარმოადგენს რეგიონის ადმინისტრაციულ დედაქალაქს და საქართველოს სიდიდით მესამე ქალაქია. ისტორიულად, ქუთაისი მთავარი პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული ცენტრი იყო, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში სხვადასხვა ქართული სამეფოს, მათ შორის ლეგენდარული კოლხეთის სამეფოს დედაქალაქს წარმოადგენდა. დღეს ქუთაისი ცოცხალი ქალაქია, რომელიც თავის მდიდარ ისტორიულ მემკვიდრეობას, რაც მის უძველეს ტაძრებსა და მონასტრებში ვლინდება, მზარდ თანამედროვე ინფრასტრუქტურასა და მნიშვნელოვან სატრანსპორტო და საგანმანათლებლო კვანძის როლს უთავსებს.
გეოგრაფიული მდებარეობა
ქუთაისი მდებარეობს საქართველოს ცენტრალურ-დასავლეთ ნაწილში, იმერეთის მხარეში, მდინარე რიონის ორივე ნაპირზე, იქ, სადაც იგი კავკასიონის მთისწინეთიდან კოლხეთის დაბლობზე გამოდის. ქალაქი ზღვის დონიდან დაახლოებით 120-300 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მისი გეოგრაფიული მდებარეობა ისტორიულად მას დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს დამაკავშირებელ უმნიშვნელოვანეს გზაჯვარედინად აქცევდა. მიმდებარე ლანდშაფტი მოიცავს იმერეთის დაბლობს დასავლეთით და გორაკ-ბორცვიან რელიეფს აღმოსავლეთითა და ჩრდილოეთით. ქუთაისი ასევე კარგი საწყისი წერტილია ახლომდებარე ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობების, როგორიცაა სათაფლიისა და პრომეთეს მღვიმეები და ოკაცეს კანიონი, მოსანახულებლად.
ისტორია
ქუთაისს წარმოუდგენლად მდიდარი და უძველესი ისტორია აქვს. არქეოლოგიური მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ აქ დასახლება ძვ.წ. II ათასწლეულიდან (ძვ.წ. XV-XIII საუკუნეები) არსებობდა, როდესაც, სავარაუდოდ, იგი კოლხეთის სამეფოს, მითიური ოქროს საწმისის მიწის, დედაქალაქი იყო. ბერძნულ მითოლოგიაში ქუთაისი (მაშინ ხშირად მოიხსენიებოდა როგორც აია ან კუტაია) იასონისა და არგონავტების დანიშნულების ადგილი იყო.
ხანგრძლივი ისტორიის განმავლობაში ქუთაისი სხვადასხვა ქართული სამეფოსა და ერთეულის დედაქალაქი იყო:
ქალაქმა მრავალი შემოსევა და ნგრევა გადაიტანა თავისი მღელვარე ისტორიის განმავლობაში, განსაკუთრებით თურქების მიერ 1691 წელს. ქუთაისის მახლობლად მდებარე გელათის მონასტერი, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი, დაარსდა მეფე დავით IV აღმაშენებლის მიერ 1106 წელს და უმნიშვნელოვანეს სულიერ და ინტელექტუალურ ცენტრად იქცა, სადაც განთქმული გელათის აკადემია ფუნქციონირებდა.
XIX საუკუნის დასაწყისში იმერეთის სამეფო რუსეთის იმპერიამ მიიერთა. ამის შემდეგ ქუთაისი იმპერიის ფარგლებში მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა და ქუთაისის გუბერნიის (დაარსდა 1846 წელს) ცენტრის ფუნქციას ასრულებდა. ამ პერიოდში ქალაქის არქიტექტურამ და ცხოვრების წესმა უფრო ევროპული ხასიათი შეიძინა. ქუთაისი ასევე ქართული ინტელექტუალური და კულტურული ცხოვრების ცენტრი იყო, სადაც გიმნაზიები და სამეფო სტამბა დაარსდა. XX საუკუნის დასაწყისში იგი ქართველ სიმბოლისტ პოეტთა, „ცისფერყანწელთა“, კერას წარმოადგენდა.
საბჭოთა პერიოდში ქუთაისი მნიშვნელოვან სამრეწველო ცენტრად განვითარდა, სადაც აწარმოებდნენ სატვირთო მანქანებს, სამთო მოწყობილობებს, ტექსტილს და კვების პროდუქტებს.
1991 წელს საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ქუთაისმა შეინარჩუნა მთავარი ქალაქისა და იმერეთის მხარის დედაქალაქის სტატუსი. ხანმოკლე პერიოდის განმავლობაში, 2012 წლიდან 2018 წლამდე, ქუთაისი საქართველოს საპარლამენტო დედაქალაქი იყო, რისთვისაც ახალი, თანამედროვე პარლამენტის შენობა აშენდა.
მოსახლეობა
ქუთაისი საქართველოს სიდიდით მესამე ქალაქია მოსახლეობის რაოდენობით.
მოსახლეობის უმრავლესობას ეთნიკური ქართველები შეადგენენ.
პოლიტიკა (ისტორიული კონტექსტი)
ქუთაისის პოლიტიკური ისტორია განისაზღვრება მისი ხანგრძლივი, როგორც დედაქალაქის, როლით. ძველი კოლხეთის სამეფოდან შუა საუკუნეების გაერთიანებულ საქართველოს სამეფომდე და მოგვიანებით იმერეთის სამეფომდე, ქუთაისი საუკუნეების განმავლობაში სამეფო ძალაუფლებისა და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების ცენტრი იყო. მისი, როგორც დედაქალაქის, სტატუსი ბუნებრივად აქცევდა მას პოლიტიკური ცხოვრების, ინტრიგებისა და კონფლიქტების კერად.
რუსეთის იმპერიული მმართველობის ქვეშ, მიუხედავად იმისა, რომ სამეფო დედაქალაქი აღარ იყო, ქუთაისი დიდი გუბერნიის ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა და მნიშვნელოვან რეგიონულ პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ გავლენას ფლობდა. მთელი საბჭოთა პერიოდის განმავლობაში იგი მთავარი ქალაქი იყო თავისი ადგილობრივი მმართველი სტრუქტურებით, რომლებიც საბჭოთა პოლიტიკურ სისტემას შეესაბამებოდა.
პოსტსაბჭოთა საქართველოში ქუთაისი თვითმმართველი ქალაქია თავისი არჩეული საკრებულოთი და მერით, რომლებიც ადგილობრივ მმართველობაზე არიან პასუხისმგებელნი. იგი ასევე იმერეთის მხარის სახელმწიფო რწმუნებულის (გუბერნატორის) ადმინისტრაციის ადგილსამყოფელია.
ადმინისტრაციული დაყოფა
ქუთაისი არის თვითმმართველი ქალაქი, რაც ნიშნავს, რომ მას მუნიციპალიტეტის ტოლფასი სტატუსი აქვს. იგი იმერეთის მხარის ადმინისტრაციული ცენტრია. როგორც თვითმმართველი ქალაქი, იგი თავად განაგებს საკუთარ ადგილობრივ საქმეებს. ქალაქი ისტორიულად და ადმინისტრაციულად დაყოფილია სხვადასხვა რაიონებად ან უბნებად, როგორიცაა „სამეფო უბანი“ (უქიმერიონი), საფიჩხია, ნიკეა, ავტოქარხანა და სხვა, რომელთაგან ზოგიერთი ქუთაისის საკრებულოს ზოგიერთი წევრის არჩევისთვის ერთმანდატიან ოლქებს წარმოადგენს.
