მიმოხილვა
ხონი არის ქალაქი და ხონის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი დასავლეთ საქართველოს იმერეთის მხარეში. ცნობილია თავისი ისტორიული მნიშვნელობით, როგორც შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული სავაჭრო და საეკლესიო ცენტრი, ხონს მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა გააჩნია. ქალაქი და მისი მიმდებარე მუნიციპალიტეტი ასევე გამოირჩევა სასოფლო-სამეურნეო ტრადიციებით, კერძოდ, ჩაის წარმოებით, და შთამბეჭდავი ბუნებრივი ძეგლებით, მათ შორის ოკაცეს კანიონის ნაწილით.
გეოგრაფიული მდებარეობა
ხონი მდებარეობს იმერეთის მხარის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, იმერეთის დაბლობზე. იგი მდინარე ცხენისწყლის, რიონის მთავარი შენაკადის, მარცხენა ნაპირზეა განლაგებული. ქალაქი ზღვის დონიდან დაახლოებით 114 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს.
გეოგრაფიულად, ხონის მუნიციპალიტეტი კოლხეთის დაბლობის გაგრძელებას წარმოადგენს, მისი ჩრდილოეთი ნაწილი კი მთაგორიანია და ეგრისის ქედის სამხრეთ კალთებს ქმნის. მდინარე ცხენისწყალი ამ მთიან ზონას ყოფს. მუნიციპალიტეტს დასავლეთით ესაზღვრება მარტვილის მუნიციპალიტეტი, სამხრეთ-დასავლეთით – აბაშის მუნიციპალიტეტი, სამხრეთით – სამტრედიის მუნიციპალიტეტი, აღმოსავლეთით – წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი, ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთით – ცაგერის მუნიციპალიტეტი. მუნიციპალიტეტის რელიეფი მრავალფეროვანია და მოიცავს დაბლობებს, მთისწინეთებსა და მთიან ზონებს, სიმაღლე ზღვის დონიდან დაახლოებით 62 მეტრიდან 2,400 მეტრს (მწვერვალი ლეხი) აღემატება. მისი ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი ტყეებითაა დაფარული. ხონში ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატია.
ისტორია
ხონის ტერიტორია უძველესი დროიდან იყო დასახლებული და ისტორიული კოლხეთის სამეფოს ნაწილს წარმოადგენდა. არქეოლოგიური აღმოჩენები ამ ტერიტორიაზე მოიცავს გვიანი ბრინჯაოს ხანის გორა-ნამოსახლარებს („გორიქები“) და სხვადასხვა ბრინჯაოს ნივთებს. აქ ასევე აღმოჩენილია ანტიკური ხანის ოქროს მონეტები, მათ შორის მეფე აკეს სტატერი (ძვ. წ. III საუკუნე) და მრავალი „კოლხური თეთრი“, აგრეთვე ბიზანტიური და თურქული მონეტები, რაც მის ხანგრძლივ ისტორიას, როგორც დასახლებისა და სავაჭრო ადგილის, ადასტურებს. ხონის, როგორც დასახლების, წარმოშობა და განვითარება დაკავშირებულია ამ ტერიტორიაზე გამავალ სავაჭრო-საქარავნო გზებთან. მნიშვნელოვანი ისტორიული ნაშთია მდინარე ცხენისწყალზე არსებული „ბუმბუას ხიდის“ ბურჯი, რომელზეც, გადმოცემით, ძვ. წ. 65 წელს რომაელ სარდალ პომპეუსს გაუვლია და ასაწევი ხიდი აუგია.
ქრისტიანობის ადრეულ საუკუნეებში ხონსა და მიმდებარე სოფლებში ეკლესიები აშენდა. თავად ქალაქი, სავარაუდოდ, VI-IX საუკუნეებში დაარსდა. ხონის ცენტრში დღემდე მოქმედი წმინდა გიორგის სახელობის საკათედრო ტაძარი XI-XIII საუკუნეებით თარიღდება და ხაზს უსვამს ხონის ისტორიულ მნიშვნელობას, როგორც საეკლესიო ცენტრის. შუა საუკუნეებში ეს ტერიტორია ძირითადად სამეფო საკუთრებას წარმოადგენდა.
იმერეთის სამეფოს რუსეთის მიერ დაპყრობისა და შემდგომი რუსული მმართველობის პერიოდში, ხონის ტერიტორია ვაკის მაზრის ნაწილი იყო, დაბა ხონი კი მისი ცენტრი. 1846 წლიდან ეს ტერიტორია ქუთაისის გუბერნიას შეუერთდა. ხონმა მნიშვნელოვანი განვითარება XIX საუკუნეში განიცადა და იმერეთის მნიშვნელოვან სავაჭრო და სამრეწველო ცენტრად იქცა, 1870-იან წლებში ქუთაისის შემდეგ მეორე ადგილზე იყო. მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო 1892 წელს მდინარე ცხენისწყლიდან ხონ-ჯიხაიშის ტერიტორიაზე სარწყავი არხის გაყვანა, ნიკო ნიკოლაძისა და სხვათა ინიციატივით, რომელმაც დიდი ფართობის მიწა მოირწყა.
ხონს ქალაქის სტატუსი 1921 წელს მიენიჭა. საბჭოთა პერიოდში, 1936 წელს, ქალაქს ქართველი მარქსისტი რევოლუციონერის, ალექსანდრე წულუკიძის, სახელი – წულუკიძე – ეწოდა. ისტორიული სახელი ხონი 1991 წელს, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ დაუბრუნდა. 1950 წელს გახსნილი ხონის ისტორიული მუზეუმი რეგიონის მდიდარ წარსულს წარმოაჩენს, მათ შორის ფეოდალური პერიოდის ნივთებსა და ადგილობრივი აბრეშუმისა და თამბაქოს მრეწველობის ექსპონატებს.
მოსახლეობა
2024 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, ქალაქ ხონის მოსახლეობა 7,756 ადამიანს შეადგენდა. საქართველოს 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, ხონის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 23,570 კაცი იყო. 2020 წლის შეფასებით მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა დაახლოებით 21,436 იყო.
პოლიტიკა (ისტორიული კონტექსტი)
ისტორიულად, ხონი მნიშვნელოვანი სავაჭრო პუნქტი და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ-ერთი საეპისკოპოსო ცენტრი იყო, რაც მის როლზე მიუთითებს იმერეთის სამეფოს რეგიონულ ძალაუფლებრივ სტრუქტურებში. რუსეთის იმპერიული მმართველობის ქვეშ იგი ქუთაისის გუბერნიის ფარგლებში „მაზრის“ ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა, რამაც მისი ადგილობრივი ადმინისტრაციული მნიშვნელობა განამტკიცა. საბჭოთა პერიოდში, როგორც წულუკიძე, იგი რაიონულ ცენტრად ფუნქციონირებდა ტიპური საბჭოთა ადმინისტრაციული აპარატით. დამოუკიდებელ საქართველოში ხონი ხონის მუნიციპალიტეტის ცენტრია, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის სისტემით იმართება, არჩეული მუნიციპალური კრებით (საკრებულოთი) და მერით.
ადმინისტრაციული დაყოფა
ხონის მუნიციპალიტეტი არის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული საქართველოს იმერეთის მხარეში. მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ხონი. მუნიციპალიტეტი დაყოფილია 12 ადმინისტრაციულ ერთეულად (თემად). ეს ადმინისტრაციული ერთეულები მოიცავს ქალაქ ხონს და მიმდებარე სოფლებსა და თემებს, როგორიცაა:
სხვადასხვა კონტექსტში ნახსენები სხვა აღსანიშნავი სოფლებია: გელავერი, ხიდი, პატარა ჯიხაიში, ღვედი, კუხი და ახალშენი. მუნიციპალიტეტი ცნობილია ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობებით, როგორიცაა ოკაცეს კანიონი (ზედა გორდის მახლობლად) და რამდენიმე მღვიმე.
