მიმოხილვა
იმერეთი ისტორიული და გეოგრაფიულად მნიშვნელოვანი მხარეა დასავლეთ საქართველოში. იგი ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან კულტურულ, ეკონომიკურ და ისტორიულ ცენტრს წარმოადგენს. ცნობილია თავისი უძველესი მემკვიდრეობით, განსაცვიფრებელი ბუნებრივი ლანდშაფტებითა და უნიკალური ტრადიციებით, იმერეთმა გადამწყვეტი როლი შეასრულა საქართველოს ხანგრძლივ ისტორიაში. მისი დედაქალაქი, ქუთაისი, მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი უწყვეტად დასახლებული ქალაქია და სხვადასხვა ქართული სამეფოს, მათ შორის ძველი კოლხეთის სამეფოს დედაქალაქი იყო. იმერეთი განთქმულია მდიდარი კულინარიული ტრადიციებით, განსაკუთრებით იმერული ხაჭაპურით, და გამორჩეული მეღვინეობით, სადაც ადგილობრივი ყურძნის ჯიშები, როგორიცაა ცოლიკოური, ციცქა და კრახუნა, გამოიყენება. რეგიონი ასევე მრავალი გამოჩენილი ქართველი პოეტის, მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის სამშობლოა.
გეოგრაფიული მდებარეობა
იმერეთი მდებარეობს დასავლეთ საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში, ძირითადად მდინარე რიონის შუა და ზემო წელზე და მდინარე ყვირილის აუზში. იგი ხასიათდება მრავალფეროვანი ლანდშაფტებით, დაწყებული ნოტიო სუბტროპიკული დაბლობებით და დამთავრებული ალპური მდელოებით.
მხარეს ესაზღვრება:
იმერეთი ხშირად გეოგრაფიულად იყოფა ზემო და ქვემო იმერეთად. მხარე კარგად არის დაკავშირებული საქართველოს სხვა ნაწილებთან მნიშვნელოვანი სამთო უღელტეხილებით, მათ შორის აღმოსავლეთით (ქართლი) – რიკოთისა და სურამის უღელტეხილებით, ხოლო ჩრდილოეთით (რაჭა) – ნაქერალას უღელტეხილით. დაბლობებში კლიმატი ზოგადად ნოტიო სუბტროპიკულია, რბილი, თბილი ზამთრითა და ცხელი ზაფხულით, ხოლო მაღალმთიან რაიონებში უფრო ცივი ზამთარი და გრილი ზაფხულია. რეგიონი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით, მათ შორის მანგანუმის მადნის (განსაკუთრებით ჭიათურის მიდამოებში) და ქვანახშირის (ტყიბული) მნიშვნელოვანი საბადოებით, აგრეთვე სხვადასხვა მინერალური წყლებითა და ტყეებით.
ისტორია
იმერეთს უძველესი და დიდებული წარსული აქვს. რეგიონში ადამიანის ცხოვრების კვალი ქვედა პალეოლითის ხანიდან იწყება. ანტიკურ ხანაში ეს ტერიტორია კოლხეთის სამეფოს ძირითად ნაწილს წარმოადგენდა, რომელიც ცნობილია იასონისა და არგონავტების და ოქროს საწმისის ლეგენდით. არქეოლოგიური ძეგლები, როგორიცაა ვანი, ამ პერიოდის მნიშვნელოვან მტკიცებულებებს გვაწვდის, რაც კოლხური კულტურის დახვეწილობასა და მის კავშირებს ელინისტურ სამყაროსთან აჩვენებს.
ქუთაისი, იმერეთის გული, გვიან ანტიკურ ხანაში ეგრისის (ლაზიკის) სამეფოს დედაქალაქი იყო. X-XII საუკუნეებში, საქართველოს ოქროს ხანაში, ქუთაისი გაერთიანებული საქართველოს სამეფოს დედაქალაქი გახდა. მრავალი მნიშვნელოვანი კულტურული და რელიგიური ძეგლი, მათ შორის ბაგრატის ტაძარი და გელათის მონასტერი (იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი), ამ ეპოქაში აშენდა და რეგიონის ისტორიული მნიშვნელობის მოწმობას წარმოადგენს.
XV საუკუნეში ერთიანი ქართული ფეოდალური მონარქიის დაშლის შემდეგ, იმერეთი 1466 წელს დამოუკიდებელ სამეფოდ ჩამოყალიბდა, რომელსაც ბაგრატიონთა დინასტიის შტო მართავდა. იმერეთის სამეფო თავდაპირველად დასავლეთ საქართველოს დიდ ნაწილს მოიცავდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში სამეგრელოს (ოდიშის), გურიის, აფხაზეთისა და სვანეთის სამთავროები გამოეყო. საუკუნეების განმავლობაში იმერეთის სამეფო ოსმალეთისა და სპარსეთის იმპერიებს შორის ბრძოლის ველს წარმოადგენდა, რომლებიც სტრატეგიულად მნიშვნელოვან კავკასიის რეგიონზე კონტროლის დამყარებას ცდილობდნენ. ამ მუდმივმა კონფლიქტებმა და შიდა არეულობამ სამეფო დაასუსტა.
დაცვის ძიებაში იმერეთის მმართველებმა რუსეთის სამეფოსთან კავშირების დამყარება დაიწყეს. 1804 წელს იმერეთის მეფე სოლომონ II-მ რუსეთის იმპერიის უზენაესობა აღიარა, მაგრამ ეს პროტექტორატი ხანმოკლე აღმოჩნდა. 1810 წელს იმერეთის სამეფო ოფიციალურად ანექსირებულ იქნა რუსეთის იმპერიის მიერ და საქართველოს გუბერნიის, მოგვიანებით კი საქართველო-იმერეთის გუბერნიის (1840-1846) ნაწილი გახდა, ქუთაისით, როგორც მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცენტრით.
საბჭოთა პერიოდში იმერეთმა მნიშვნელოვანი ინდუსტრიალიზაცია განიცადა, განსაკუთრებით მისი მდიდარი მანგანუმისა და ქვანახშირის საბადოების მოპოვებაზე ფოკუსირებით. ქუთაისი მსხვილ ინდუსტრიულ ქალაქად იქცა. 1991 წელს საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, რეგიონი, ისევე როგორც დანარჩენი ქვეყანა, საბჭოთა სისტემის კოლაფსის შემდგომ ეკონომიკურ გამოწვევებს შეეჯახა.
მოსახლეობა
იმერეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული მხარეა. 2020 წლის შეფასებით, იმერეთის მხარის მოსახლეობა დაახლოებით 487,000 ადამიანს შეადგენდა. 2014 წლის აღწერით მხარის მოსახლეობა 533,906 იყო.
ადმინისტრაციული ცენტრი და უდიდესი ქალაქია ქუთაისი, რომლის მოსახლეობაც 2014 წლის აღწერით 147,635 კაცი იყო (2020 წლის შეფასებით დაახლოებით 135,201). იმერეთის სხვა მნიშვნელოვანი ქალაქებია: სამტრედია, ზესტაფონი, ჭიათურა, წყალტუბო, ტყიბული, ხონი, საჩხერე, ვანი და ბაღდათი. მოსახლეობის აბსოლუტურ უმრავლესობას ეთნიკური ქართველები შეადგენენ (99%-ზე მეტი).
პოლიტიკა (ისტორიული კონტექსტი)
ისტორიულად, იმერეთის პოლიტიკური სტრუქტურა მისი სამეფო სტატუსით განისაზღვრებოდა. XV საუკუნეში დაარსებული იმერეთის სამეფო ბაგრატიონთა დინასტიის მიერ მართული მონარქია იყო. მეფეს უზენაესი ხელისუფლება ეკავა, თუმცა ხშირად უწევდა ძლიერ ფეოდალ აზნაურებთან (თავადებთან და აზნაურებთან) ბრძოლა. სამეფოს საკუთარი ადმინისტრაციული და სამხედრო სტრუქტურები ჰქონდა.
1810 წელს რუსეთის იმპერიასთან შეერთების შემდეგ მონარქიული სისტემა გაუქმდა და იმერეთი იმპერიული რუსული მმართველობის სისტემის ნაწილად ადმინისტრირდებოდა, თავდაპირველად უფრო დიდი გუბერნიების შემადგენლობაში, მოგვიანებით კი ქუთაისი საკუთარი გუბერნიის ცენტრი გახდა.
თანამედროვე ეპოქაში, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, იმერეთი ადმინისტრაციული მხარეა. ისევე როგორც საქართველოს სხვა მხარეებში, მის მმართველობაში ჩართულია ცენტრალური მთავრობის მიერ დანიშნული სახელმწიფო რწმუნებული (ყოფილი გუბერნატორი). ადგილობრივი თვითმმართველობა მუნიციპალურ დონეზე ხორციელდება არჩეული საკრებულოებისა და მერების მეშვეობით.
ადმინისტრაციული დაყოფა
იმერეთის მხარე ადმინისტრაციულად იყოფა ერთ თვითმმართველ ქალაქად (მუნიციპალიტეტის ტოლფასი) და 11 მუნიციპალიტეტად:
ეს მუნიციპალიტეტები თავის მხრივ მოიცავს მრავალ ქალაქს, მცირე ურბანულ დასახლებას (დაბას) და სოფელს თავიანთი შესაბამისი ტერიტორიების ფარგლებში.
