ოზურგეთი

მიმოხილვა

ოზურგეთი არის ქალაქი და ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი, რომელიც დასავლეთ საქართველოს გურიის მხარის დედაქალაქს წარმოადგენს. ისტორიულად, XX საუკუნის მნიშვნელოვან პერიოდში, იგი ცნობილი იყო როგორც მაჭარაძე ან მახარაძე (ფილიპე მახარაძის პატივსაცემად), თუმცა 1989 წელს პირვანდელი სახელი დაუბრუნდა. ოზურგეთი აღიარებულია ჩაისა და თხილის გადამუშავების რეგიონულ ცენტრად. ქალაქი და მისი მიმდებარე მუნიციპალიტეტი გამოირჩევა მდიდარი ისტორიული მემკვიდრეობით, მრავალფეროვანი ბუნებრივი ლანდშაფტითა და ცოცხალი ადგილობრივი კულტურით. სოფლის მეურნეობა ადგილობრივი ეკონომიკის ქვაკუთხედია, ხელსაყრელი პირობებით ჩაის, ციტრუსების, სიმინდისა და თხილის კულტივაციისთვის. ტერიტორია ასევე ცნობილია უნიკალური საზღვაო და სამთო კურორტებით, როგორიცაა ურეკი და გომისმთა.

გეოგრაფიული მდებარეობა

ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს დასავლეთ საქართველოს გურიის მხარეში. თავად ქალაქი ოზურგეთი ზღვის დონიდან დაახლოებით 80-დან 200 მეტრამდე სიმაღლეზე მდებარეობს, ძირითადად მდინარეების ბჟუჟისა და ნატანების შუამდინარეთში. აღსანიშნავი მახასიათებელია ის, რომ მდინარე ნატანები ნაწილობრივ მიწისქვეშ მიედინება ქალაქის ქვეშ. ქალაქი ხასიათდება სამ ფართო ტერასაზე განლაგებით: ყველაზე დაბალ დონეზე ბაზრის უბანია, შუა ტერასაზე საზოგადოებრივი და მუნიციპალური შენობების უმეტესობაა განთავსებული, ხოლო უმაღლესი დონე ძირითადად კერძო საცხოვრებელი სახლებისგან შედგება.

მუნიციპალიტეტის ფართობი დაახლოებით 675 კვადრატული კილომეტრია. მას დასავლეთით შავი ზღვა ესაზღვრება, სამხრეთით – აჭარა-გურიის ქედი და მდინარე ჩოლოქი (რომელიც აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან საზღვარს ქმნის), აღმოსავლეთით – ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი, ხოლო ჩრდილოეთით – ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი. რეგიონში ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატია, შავ ზღვასთან სიახლოვისა და გარშემორტყმული მაღალი ქედების გამო, რაც მთელი წლის განმავლობაში მნიშვნელოვან ნალექებს განაპირობებს. მუნიციპალიტეტის უმაღლესი წერტილია მთა საყორნია, რომელიც ზღვის დონიდან 2,756 მეტრს აღწევს. ტერიტორია მდიდარია ტყეებით, სადაც დაბალ სიმაღლეებზე ფოთლოვანი ხეები, ხოლო მაღლობებზე წიწვოვანი ტყეებია გავრცელებული.

ისტორია

ოზურგეთის ტერიტორიაზე ადამიანთა დასახლების ისტორია უძველესი დროიდან იწყება, რასაც ბრინჯაოს ხანის დასახლებებისა და სახელოსნოების არქეოლოგიური აღმოჩენები ადასტურებს. ოზურგეთი ამჟამინდელი სახელით ისტორიულ წყაროებში პირველად XVI საუკუნეში მოიხსენიება (1578 წ. “ახალ ქართლის ცხოვრებაში”). მალევე ის გურიის სამთავროს ცენტრი გახდა, მნიშვნელოვან სავაჭრო კვანძსა და გურიელების მმართველი დინასტიის რეზიდენციას წარმოადგენდა. ქალაქის ქვეშ აღმოჩენილი “ოზურგეთის განძი” – 270 ვერცხლის მონეტისგან შემდგარი განძი – მის ისტორიულ მნიშვნელობას, როგორც სავაჭრო ცენტრის, ადასტურებს.

1846 წელს ოზურგეთს ოფიციალურად მიენიჭა ქალაქის სტატუსი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში და ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრის (ოლქის) ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა. მან სტრატეგიული როლი შეასრულა 1877–78 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის დროს. XIX საუკუნეში ოზურგეთი ასევე ჩაის წარმოებისა და ციტრუსების კულტივაციის ცენტრად იქცა საქართველოში. 1905 წელს, რუსეთის რევოლუციის დროს, ოზურგეთი ქართული სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის ცენტრი და ხანმოკლე “გურიის რესპუბლიკის” დედაქალაქი იყო.

1934 წლიდან 1989 წლამდე ქალაქს (და მიმდებარე რაიონს) მახარაძე ერქვა, ქართველი ბოლშევიკი ლიდერის ფილიპე მახარაძის პატივსაცემად. ქალაქის ამჟამინდელი განლაგებისა და არქიტექტურის დიდი ნაწილი საბჭოთა პერიოდში ჩამოყალიბდა. ოზურგეთის დანარჩენ საქართველოსთან დამაკავშირებელი რკინიგზა 1923 წელს აშენდა. რეგიონი საბჭოთა პერიოდში ქართული ჩაის წარმოების ერთ-ერთ მთავარ ზონად იქცა. ოზურგეთმა ისტორიული სახელი 1989 წელს დაიბრუნა. ოზურგეთის დრამატული თეატრი, დაარსებული 1868 წელს, და ოზურგეთის ისტორიული მუზეუმი, გახსნილი 1936 წელს (რომელიც აღსანიშნავია ნაპოლეონ ბონაპარტის ხმლით), მნიშვნელოვანი კულტურული ღირსშესანიშნაობებია.

მოსახლეობა

საქართველოს 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, ქალაქ ოზურგეთის მოსახლეობა 14,785 ადამიანს შეადგენდა. ამავე აღწერის მიხედვით, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა 62,863 კაცი იყო. მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უახლესი შეფასებით (2020 წლის 1 იანვარი) დაახლოებით 59,913 ადამიანი იყო, ხოლო 2023 წლისთვის – დაახლოებით 57,900.

2014 წლის აღწერის მონაცემებით ოზურგეთის მუნიციპალიტეტში ქართველები მოსახლეობის აბსოლუტურ უმრავლესობას შეადგენდნენ (დაახლოებით 97.19%), მცირე სომხური (დაახლოებით 1.77%) და რუსული (დაახლოებით 0.59%) თემებით, სხვათა შორის. რელიგიური კუთვნილების თვალსაზრისით, მართლმადიდებლური ქრისტიანობა იყო გაბატონებული (დაახლოებით 85.4%), მნიშვნელოვანი მუსლიმი უმცირესობით (დაახლოებით 12.3%).

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ასევე მდებარეობს სოფელი ოზურგეთი, რომელიც ქალაქისგან დამოუკიდებელი ერთეულია და 2014 წელს 1,388 მოსახლეს ითვლიდა. ეს სოფელიც 1930 წლიდან 1989 წლამდე მახარაძედ იწოდებოდა.

პოლიტიკა

ისტორიულად, ოზურგეთი გურიის სამთავროს პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ ცენტრს წარმოადგენდა. რუსეთის იმპერიის დროს ის მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცენტრი (მაზრა) იყო. XX საუკუნის დასაწყისში ის მნიშვნელოვანი სოციალურ-პოლიტიკური მოძრაობების, მათ შორის გურიის რესპუბლიკის, ეპიცენტრი იყო.

საქართველოს თანამედროვე ადმინისტრაციული სტრუქტურის კონტექსტში, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი ადგილობრივი თვითმმართველობის სისტემით ფუნქციონირებს. ეს მოიცავს მუნიციპალურ საკრებულოს, რომელიც ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოა. ეს სისტემა ხაზს უსვამს დეცენტრალიზებული მმართველობის პრინციპს, სადაც ადგილობრივი ხელისუფლება პასუხისმგებელია მუნიციპალიტეტის საჭიროებებისა და განვითარების საკითხებზე. ქალაქი ოზურგეთი ასევე წარმოადგენს გურიის რეგიონული გუბერნატორის ადმინისტრაციულ ადგილსამყოფელს, რომელიც ცენტრალურ მთავრობას რეგიონულ დონეზე წარმოადგენს.

ადმინისტრაციული დაყოფა

ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი არის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული გურიის მხარეში. ქალაქი ოზურგეთი მისი ადმინისტრაციული ცენტრია. მუნიციპალიტეტი ოფიციალურად ცალკე რაიონად 1930 წელს ჩამოყალიბდა (თუმცა წყაროები 1929 წელსაც ასახელებენ).

უახლესი მონაცემებით, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი მოიცავს ქალაქ ოზურგეთს და მრავალ სოფელს, რომლებიც ხშირად 29 ტერიტორიულ (ადმინისტრაციულ) ერთეულშია დაჯგუფებული. ეს ერთეულებია: ქალაქი ოზურგეთი, ლაითური, ნარუჯა, ნასაკირალი, ურეკი, ასკანა, ბაილეთი, ბახვი, ბოხვაური, გურიანთა, დვაბზუ, ვაკიჯვარი, თხინვალი, კონჭკათი, ლიხაური, მაკვანეთი, მელექედური, მერია, მთისპირი, ნაგომარი, ნატანები, ოზურგეთი (სოფელი), სილაური და შემოქმედი. საერთო ჯამში, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე დაახლოებით 73 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის 4 დაბა და მრავალი სოფელი.