საქართველოს ავტონომიური რესპუბლიკის, აჭარის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარე ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი მნიშვნელოვანი ტერიტორიაა, რომელიც ესაზღვრება რეგიონულ დედაქალაქ ბათუმს და მოიცავს მრავალფეროვან ლანდშაფტს, შავი ზღვის სანაპიროდან მთიან რელიეფამდე. ისტორიულად სტრატეგიული მნიშვნელობითა და ბუნებრივი სილამაზით ცნობილი ხელვაჩაური კონტრასტებისა და მდიდარი მემკვიდრეობის მქონე რეგიონია.
ზოგადი მიმოხილვა
ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი აჭარის შემადგენლობაში შემავალი ადმინისტრაციული ერთეულია, რომელიც ხასიათდება მრავალფეროვანი გეოგრაფიით, რაც მოიცავს შავი ზღვის სანაპიროს მცირე ზოლს და ვრცელდება მცირე კავკასიონის მთისწინეთსა და მთებში. მიუხედავად იმისა, რომ დაბა ხელვაჩაური, ისტორიული ადმინისტრაციული ცენტრი, 2012 წელს მეტწილად შეუერთდა მეზობელ ქალაქ ბათუმს, მუნიციპალიტეტი ინარჩუნებს თავის განსხვავებულ იდენტობას მრავალრიცხოვანი სოფლებისა და ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობების, მათ შორის ეროვნული პარკების ნაწილებისა და ისტორიული ძეგლების მეშვეობით.
გეოგრაფიული მდებარეობა
ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს საქართველოს სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეში. მას ჩრდილოეთით და დასავლეთით ესაზღვრება ქალაქი ბათუმი, აღმოსავლეთით ქედისა და შუახევის მუნიციპალიტეტები, ხოლო სამხრეთით აქვს საზღვარი თურქეთთან. შავი ზღვის გასწვრივ მოკლე სანაპირო ზოლი აღნიშნავს მის სამხრეთ-დასავლეთ კიდეს, სადაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სარფის სასაზღვრო-გამშვები პუნქტი, საქართველოს ერთ-ერთი მთავარი შესასვლელი. ლანდშაფტში დომინირებს მესხეთის ქედის დასავლეთი გაგრძელება ჩრდილოეთით და შავშეთის ქედი თურქეთის საზღვრის გასწვრივ სამხრეთით, სადაც სიმაღლეები 2000 მეტრს აღემატება. მუნიციპალიტეტს კვეთენ მდინარეები ჭოროხი, აჭარისწყალი და მაჭახელისწყალი, რომლებიც ხელს უწყობენ მის ხშირად ნოტიო სუბტროპიკულ კლიმატს, განსაკუთრებით დაბალ რაიონებში. ცნობილი მტირალას ეროვნული პარკი, რომელიც ცნობილია როგორც საქართველოს ყველაზე ტენიანი ადგილი, ნაწილობრივ ხელვაჩაურის ტერიტორიაზე მდებარეობს, რაც ხაზს უსვამს მის მნიშვნელოვან ბუნებრივ სიმდიდრეს.
ისტორია
ხელვაჩაურის სტრატეგიულმა მდებარეობამ განსაზღვრა მისი ისტორია და გახადა იგი მნიშვნელოვან რეგიონად სხვადასხვა პერიოდში. ტერიტორია დასახლებული იყო საუკუნეების განმავლობაში, ისტორიული ცნობებით დასტურდება XIX საუკუნეში ოსმალეთის მმართველობის ქვეშ მყოფი აფხაზი მუჰაჯირების განსახლება ამ ტერიტორიაზე. 1878 წელს რუსეთის მიერ აჭარის დაპყრობის შემდეგ, დღევანდელი ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია 1917 წლამდე ბათუმის ოლქში შედიოდა. საბჭოთა პერიოდში ტერიტორიის ადმინისტრაციული სტატუსი რამდენჯერმე შეიცვალა და საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ხელვაჩაურის რაიონად, ხოლო 2006 წლიდან – ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტად. მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცვლილება მოხდა 2012 წელს, როდესაც მუნიციპალიტეტის მნიშვნელოვანი ნაწილი, მათ შორის ადმინისტრაციული ცენტრი და დაბა მახინჯაური, შეუერთდა ქალაქ ბათუმს. ამის მიუხედავად, მუნიციპალიტეტი ინარჩუნებს მრავალრიცხოვან ისტორიულ ძეგლს, მათ შორის უძველეს ციხეებს, როგორიცაა გონიო და გვარა, და შუა საუკუნეების თაღოვან ხიდებს, რაც ასახავს მის ხანგრძლივ და კომპლექსურ ისტორიას.
მოსახლეობა
2021 წლის შეფასებით, ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა დაახლოებით 52,737 რეზიდენტს შეადგენს. ეს წარმოადგენს მატებას 2014 წლის აღწერის შემდეგ, თუმცა მუნიციპალიტეტმა განიცადა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი შემცირება 2009-2011 წლებში საზღვრების გადასინჯვისა და დასახლებული ტერიტორიების ბათუმისთვის გადაცემის გამო. მოსახლეობის სიმჭიდროვე კვადრატულ კილომეტრზე დაახლოებით 148 ადამიანია. ეთნიკური შემადგენლობა უმეტესად ქართულია, მცირე რაოდენობით სხვა ეთნიკური ჯგუფებით. 2014 წლის აღწერის მონაცემებზე დაყრდნობით, რელიგიური კუთვნილების მიხედვით, მოსახლეობა ძირითადად შედგება მუსლიმი ქართველებისა და საქართველოს მართლმადიდებელი ქრისტიანებისგან.
პოლიტიკა
ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის პოლიტიკურ ადმინისტრირებას ზედამხედველობენ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები, ისევე როგორც საქართველოს სხვა მუნიციპალიტეტებში. ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტის საკრებულო არის წარმომადგენლობითი ორგანო, რომლის წევრებიც ოთხ წელიწადში ერთხელ ირჩევიან. აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური არის მერი, რომელიც ასევე ადგილობრივად ირჩევა. ამჟამინდელი მერი, რომელიც 2021 წლის ოქტომბერში აირჩიეს, არის ზაზა დიასამიძე პარტია „ქართული ოცნებიდან“. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ადმინისტრაციული ცენტრი 2012 წლის ცვლილებების შემდეგ ქალაქ ბათუმის ტერიტორიულ საზღვრებში მდებარეობს, მუნიციპალიტეტი ინარჩუნებს საკუთარ არჩეულ ადგილობრივ ხელისუფლებას, რომელიც პასუხისმგებელია მის დარჩენილ ტერიტორიასა და მოსახლეობაზე.
ადმინისტრაციული დაყოფა
ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი იყოფა 11 ადმინისტრაციულ ერთეულად, რომლებიც ცნობილია როგორც თემები. ეს თემები მოიცავს სულ 64 სოფელს. 2012 წლის ადმინისტრაციულ ცვლილებებამდე, მუნიციპალიტეტის შემადგენლობაში ასევე შედიოდა დაბები, როგორიცაა ხელვაჩაური და მახინჯაური; თუმცა, ისინი მეტწილად ქალაქ ბათუმმა შეიერთა. მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ფუნქციები ამჟამად ხორციელდება ბათუმის ტერიტორიაზე მდებარე დაწესებულებებიდან. დარჩენილ მუნიციპალურ საზღვრებში შემავალი სოფლები წარმოადგენენ მისი ადმინისტრაციული დაყოფის საფუძველს.
