აფხაზეთი

აფხაზეთი სადავო ტერიტორიაა შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე. მან დამოუკიდებლობა საქართველოსგან საბჭოთა კავშირის დაშლისა და შემდგომი 1992-1993 წლების ომის შემდეგ გამოაცხადა. ის ფუნქციონირებს როგორც დე ფაქტო დამოუკიდებელი რესპუბლიკა, ოფიციალური სახელწოდებით “აფხაზეთის რესპუბლიკა”. თუმცა, საერთაშორისო თანამეგობრობის აბსოლუტური უმრავლესობა, გაეროს ჩათვლით, აფხაზეთს ცნობს როგორც საქართველოს კანონიერ ნაწილს, ავტონომიურ რესპუბლიკას. მის დამოუკიდებლობას ამჟამად აღიარებენ რუსეთი, ვენესუელა, ნიკარაგუა, ნაურუ და სირია. საქართველო აფხაზეთს რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიად მიიჩნევს.

გეოგრაფიული მდებარეობა

აფხაზეთი იკავებს შედარებით მცირე ტერიტორიას (დაახლოებით 8,660 კვ.კმ) შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე.

• საზღვრები: ჩრდილოეთიდან და ჩრდილო-დასავლეთიდან ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია (კონკრეტულად კრასნოდარის მხარე) დიდი კავკასიონის ქედის გასწვრივ, ხოლო აღმოსავლეთიდან და სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან – საქართველოს სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე მდინარე ენგურის გასწვრივ.
• რელიეფი: ლანდშაფტი მრავალფეროვანია, დაწყებული შავი ზღვის სანაპირო დაბლობებით, ჩრდილოეთით კავკასიონის მაღალი მწვერვალებით დამთავრებული. ტერიტორიის დაახლოებით 75% მთიანია.
• კლიმატი: სანაპირო ზოლი ხასიათდება ტენიანი სუბტროპიკული კლიმატით, რაც ხელსაყრელია სოფლის მეურნეობისთვის, განსაკუთრებით ციტრუსების, ჩაისა და თამბაქოს მოსაყვანად. მაღალმთიან ზონებში კლიმატი უფრო ცივი, ალპურია.
• მნიშვნელოვანი ადგილები: აღსანიშნავია რიწის ტბა, ღრმა მთის ტბა და ახალი ათონის მღვიმური სისტემა, ერთ-ერთი უდიდესი მსოფლიოში.

ისტორია

აფხაზეთს ხანგრძლივი და რთული ისტორია აქვს:

• ანტიკური ხანა: რეგიონი იყო ძველი კოლხეთის სამეფოს ნაწილი, რომელიც ცნობილია ბერძნული მითოლოგიიდან (ლეგენდა ოქროს საწმისზე). მოგვიანებით სანაპიროზე ბერძნული კოლონიები დაარსდა. შემდგომში იგი რომის, შემდეგ კი ბიზანტიის გავლენის ქვეშ მოექცა.
• შუა საუკუნეები: აფხაზთა სამეფო ჩამოყალიბდა VIII საუკუნეში. XI საუკუნისთვის ის გაერთიანდა ქართულ სამეფოებთან და გახდა ერთიანი საქართველოს სამეფოს განუყოფელი ნაწილი მის “ოქროს ხანაში”. საქართველოს დაშლის შემდეგ არსებობდა აფხაზეთის ავტონომიური სამთავრო ოსმალეთის ნომინალური გავლენის ქვეშ.
• რუსეთის იმპერია: აფხაზეთის ანექსია რუსეთის იმპერიის მიერ ეტაპობრივად განხორციელდა XIX საუკუნეში და ოფიციალურად 1864 წელს დასრულდა. ამ პერიოდში მოხდა მნიშვნელოვანი დემოგრაფიული ცვლილებები, მათ შორის მრავალი მუსლიმი აფხაზის მუჰაჯირობა (გადასახლება) ოსმალეთის იმპერიაში.
• საბჭოთა კავშირი: რუსეთის რევოლუციის შემდეგ, აფხაზეთმა გაიარა დამოუკიდებლობისა და სხვადასხვა საბჭოთა სტრუქტურებში ინტეგრაციის ხანმოკლე პერიოდები, სანამ 1931 წელს გახდებოდა აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა (ასსრ) საქართველოს სსრ-ის შემადგენლობაში. საბჭოთა პერიოდში აფხაზებსა და ქართველებს შორის ეთნიკური დაძაბულობა იზრდებოდა.
• პოსტსაბჭოთა კონფლიქტი: სსრკ-ს დაშლის მოახლოებასთან ერთად, აფხაზეთმა 1990 წელს სუვერენიტეტი გამოაცხადა. დაძაბულობა გამწვავდა და 1992-1993 წლებში ომი გამოიწვია აფხაზურ სეპარატისტულ ძალებს (რომლებსაც მხარს უჭერდნენ ჩრდილოეთ კავკასიელი და კაზაკი მებრძოლები და, გავრცელებული ინფორმაციით, რუსული სამხედრო ელემენტები) და საქართველოს სამთავრობო ძალებს შორის. ომი დასრულდა დე ფაქტო აფხაზური გამარჯვებით, აფხაზეთის გამოყოფით საქართველოს კონტროლიდან და ეთნიკურად ქართველი მოსახლეობის მასობრივი გადაადგილებით (რაც ხშირად მოიხსენიება როგორც ეთნიკური წმენდა) ტერიტორიიდან. აფხაზეთმა ოფიციალურად დამოუკიდებლობა 1999 წელს გამოაცხადა.
• 2008 წლის ომი და აღიარება: 2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, რუსეთმა ოფიციალურად აღიარა აფხაზეთის დამოუკიდებლობა, რითაც განამტკიცა მისი გამოყოფა საქართველოდან და გაზარდა რუსული გავლენა და სამხედრო წარმომადგენლობა.

მოსახლეობა

• რაოდენობა: ამჟამინდელი მოსახლეობის ზუსტი რაოდენობის დადგენა რთულია კონფლიქტისა და საერთაშორისოდ აღიარებული აღწერების არარსებობის გამო. მონაცემები ხშირად მერყეობს 240,000 – 250,000 მცხოვრების ფარგლებში. ეს მნიშვნელოვნად ნაკლებია ომამდელ მოსახლეობაზე (525,000-ზე მეტი 1989 წელს).
• ეთნიკური შემადგენლობა: 1992-1993 წლების ომმა მკვეთრად შეცვალა ეთნიკური სურათი. ომამდე ეთნიკური ქართველები უმსხვილეს ჯგუფს წარმოადგენდნენ (დაახლოებით 45%), ხოლო აფხაზები დაახლოებით 18%-ს შეადგენდნენ. კონფლიქტისა და 200,000-ზე მეტი ქართველის იძულებით გადაადგილების შემდეგ, ეთნიკური აფხაზები გახდნენ უმრავლესობა ან ყველაზე მრავალრიცხოვანი ჯგუფი (შეფასებები მერყეობს, ხშირად დაახლოებით 50%). აფხაზეთში ასევე ცხოვრობს სომხებისა და რუსების მნიშვნელოვანი რაოდენობა. მცირე რაოდენობით ქართველები (ძირითადად მეგრელები) რჩებიან, უმეტესად გალის რაიონში.
• ენები: აფხაზური ოფიციალური სახელმწიფო ენაა. რუსული ფართოდ გამოიყენება და აფხაზურთან ერთად ფუნქციონირებს როგორც ეთნიკური კომუნიკაციისა და სახელმწიფო ადმინისტრირების ენა.
• რელიგია: ძირითადი რელიგიებია მართლმადიდებლური ქრისტიანობა და სუნიტური ისლამი, თუმცა ბევრი აფხაზი ასევე მისდევს აფხაზურ ტრადიციულ რწმენებს.

პოლიტიკა

• სტატუსი: სადავო ტერიტორია. ფუნქციონირებს როგორც დე ფაქტო საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, მაგრამ საერთაშორისოდ აღიარებულია გაეროს მხოლოდ რამდენიმე წევრი სახელმწიფოს მიერ. საქართველო და მსოფლიოს უმეტესი ნაწილი მას იურიდიულად საქართველოს ნაწილად მიიჩნევს რუსული ოკუპაციის ქვეშ.
• მმართველობა: დე ფაქტო მთავრობა შედგება პრეზიდენტის (სახელმწიფოს და მთავრობის მეთაური) და ერთპალატიანი პარლამენტისგან (სახალხო კრება).
• საგარეო ურთიერთობები: აფხაზეთი დიდადაა დამოკიდებული რუსეთზე ფინანსური, სამხედრო და დიპლომატიური მხარდაჭერისთვის. მისი ეკონომიკა და ინფრასტრუქტურა მჭიდროდ არის დაკავშირებული რუსეთთან. საქართველოსთან ურთიერთობა გაყინულია, რასაც ახასიათებს მოუგვარებელი კონფლიქტის სტატუსი. აფხაზეთსა და დანარჩენ საქართველოს შორის მიმოსვლა და კომუნიკაცია შეზღუდულია.
• საერთაშორისო აღიარება: შეზღუდული აღიარება მნიშვნელოვნად აფერხებს მის საერთაშორისო ურთიერთობებს, ვაჭრობასა და გლობალურ ორგანიზაციებში მონაწილეობას.

ადმინისტრაციული დაყოფა

აფხაზეთი დაყოფილია შვიდ რაიონად:

1. გაგრის რაიონი
2. გუდაუთის რაიონი
3. სოხუმის რაიონი
4. გულრიფშის რაიონი
5. ოჩამჩირის რაიონი
6. ტყვარჩელის რაიონი (შეიქმნა 1995 წელს ოჩამჩირისა და გალის რაიონების ნაწილებისგან)
7. გალის რაიონი

დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია სოხუმი.