შიდა ქართლის გულში, უძველესი ქალაქის ნანგრევებზე ამაყად აღმართული ურბნისის სიონის საკათედრო ტაძარი საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი და უმნიშვნელოვანესი ქრისტიანული ძეგლია. V-VI საუკუნეებით დათარიღებული ეს მონუმენტური სამნავიანი ბაზილიკა არა მხოლოდ რელიგიური ცენტრი, არამედ ქვაში ნაკვეთი ისტორიული ქრონიკაა, რომლის კედლებზე შემორჩენილი უძველესი ასომთავრული წარწერები ქართული დამწერლობისა და ისტორიის უძვირფასეს ნიმუშებს წარმოადგენს. ტაძარი, რომელიც გარშემორტყმულია მძლავრი გალავნით, უძველესი ქალაქ ურბნისის სულიერი და ისტორიული ცენტრი იყო.

ურბნისის სიონი იყო ადგილი, სადაც საქართველოს ისტორიის უმნიშვნელოვანესი მოვლენები წყდებოდა, მათ შორის 1103 წელს დავით აღმაშენებლის მიერ მოწვეული რუის-ურბნისის საეკლესიო კრება. თავისი არქიტექტურული სიდიადით, ისტორიული სიღრმითა და ეპიგრაფიკული საგანძურით, ურბნისის სიონი დღესაც საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე პატივსაცემი და შთამბეჭდავი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლია.

ფუნდამენტური იდენტიფიკაცია

• ოფიციალური სახელი: ურბნისის სიონის ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის საკათედრო ტაძარი
• ტიპი: სამნავიანი ბაზილიკა, საკათედრო ტაძარი
• მდებარეობა: სოფელი ურბნისი, ქარელის მუნიციპალიტეტი, შიდა ქართლის მხარე, საქართველო.
• სტატუსი: მოქმედი საკათედრო ტაძარი, ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის უძრავი კულტურის ძეგლი, ურბნისის ისტორიულ-არქიტექტურული მუზეუმ-ნაკრძალის ნაწილი.

ისტორიული კონტექსტი

• ადრეული პერიოდი (V-VI სს.): ტაძრის ძირითადი ნაწილის მშენებლობის პერიოდი. ჩრდილოეთ ფასადზე არსებული წარწერა გვამცნობს ტაძრის მშენებელთა სახელებს – კონსტანტისა და მამა მიქელს. ეს პერიოდი ემთხვევა ურბნისის, როგორც ქართლის სამეფოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ქალაქის, აყვავების ხანას.
• განვითარებული შუა საუკუნეები (X ს.): ტაძარმა განიცადა მნიშვნელოვანი რეკონსტრუქცია. სამხრეთ შესასვლელის ტიმპანზე არსებული წარწერა გვამცნობს ხუროთმოძღვარ თევდორეს სახელს, რომელმაც განაახლა ტაძარი.
• დავით აღმაშენებლის ეპოქა (1103 წ.): ტაძარი, რუისის საკათედრო ტაძართან ერთად, გახდა საქართველოს ისტორიაში გარდამტეხი მოვლენის – რუის-ურბნისის საეკლესიო კრების ჩატარების ადგილი, რომელმაც მიზნად დაისახა ეკლესიის გაჯანსაღება და ცენტრალური სამეფო ხელისუფლების განმტკიცება.
• გვიანი პერიოდი (XVII-XVIII სს.): ტაძარი კვლავ განახლდა, ხოლო მის გარშემო არსებული გალავანი გამაგრდა, განსაკუთრებით ერეკლე II-ის მეფობის დროს.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• ისტორიულ-რელიგიური მნიშვნელობა: ქართული ქრისტიანობის ერთ-ერთი უძველესი კერა და ურბნისის ისტორიული საეპისკოპოსოს ცენტრი. საქართველოს ეკლესიის ისტორიის უმნიშვნელოვანესი კრების ჩატარების ადგილი.
• ეპიგრაფიკული მნიშვნელობა: V-VI საუკუნეების სამშენებლო წარწერები ქართული ასომთავრული დამწერლობის უძველეს და უმნიშვნელოვანეს ნიმუშებს შორისაა, რომლებიც ფასდაუდებელ მასალას გვაწვდიან ქართული ენისა და დამწერლობის ისტორიის შესასწავლად.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: წარმოადგენს ადრეული შუა საუკუნეების ქართული მონუმენტური ბაზილიკის კლასიკურ და ერთ-ერთ ყველაზე მასშტაბურ ნიმუშს, რომელმაც დიდი გავლენა იქონია შემდგომი პერიოდის არქიტექტურაზე.

არქიტექტურისა და ხელოვნების აღწერა

• გეგმარება: ტაძარი წარმოადგენს გრანდიოზულ, გეგმით სწორკუთხა სამნავიან ბაზილიკას. ცენტრალური ნავი, რომელიც აღმოსავლეთით ღრმა, ნალისებრი აფსიდით სრულდება, მკვეთრად აღემატება გვერდით ნავებს. ნავები ერთმანეთისგან გამოყოფილია მძლავრი, ჯვრისებრი კვეთის ბურჯებით.
• ფასადები: ნაგებია სუფთად გათლილი ქვიშაქვის კვადრებით. ადრეული პერიოდისთვის დამახასიათებელი სადა, ასკეტური იერით გამოირჩევა. დეკორატიული აქცენტები მინიმალურია და ძირითადად თავმოყრილია X საუკუნის რეკონსტრუქციის დროინდელ სამხრეთ პორტალზე. მთავარ დეკორატიულ და ისტორიულ ელემენტს ფასადებზე განთავსებული უძველესი წარწერები წარმოადგენს.
• ინტერიერი: შიდა სივრცე თავისი მასშტაბითა და ბურჯების რიგებით მონუმენტურ და შთამბეჭდავ სანახაობას ქმნის. თავდაპირველი მოხატულობა არ შემორჩენილა, თუმცა შეინიშნება გვიანდელი პერიოდის მხატვრობის ფრაგმენტები.
• კომპლექსი: ტაძარი მოქცეულია გალავნის შიგნით, რომელსაც XVIII საუკუნის რეკონსტრუქციის კვალი ატყვია. კომპლექსში ასევე შედის გვიანდელი პერიოდის სამრეკლო.

სასარგებლო ინფორმაცია ვიზიტორთათვის

• მდებარეობა და მისასვლელი გზა: ურბნისი მდებარეობს აღმოსავლეთ-დასავლეთის ცენტრალური ავტომაგისტრალის მახლობლად, ქარელიდან რამდენიმე კილომეტრში. ტაძართან მისვლა ძალიან მარტივია ნებისმიერი ტიპის ავტომობილით.
• რას უნდა ელოდოთ: ეს არის მოქმედი, დიდებული ტაძარი ისტორიული ციხე-გალავნის შიგნით. აქვეა ურბნისის ნაქალაქარის არქეოლოგიური ტერიტორია და მუზეუმი, რაც ვიზიტს კიდევ უფრო საინტერესოს ხდის.
• ხელმისაწვდომობა: ტაძრის ეზო და ტერიტორია ვაკე რელიეფზეა და ადვილად ხელმისაწვდომია.
• დაშვება და სამუშაო საათები: ტაძარში შესვლა უფასოა. როგორც მოქმედი ეკლესია, იგი ყოველდღე ღიაა. არქეოლოგიური მუზეუმ-ნაკრძალის მონახულება შესაძლოა ფასიანი იყოს.
• წესები და რეკომენდაციები: ვინაიდან ეს უძველესი და მოქმედი სალოცავია, აუცილებელია მოკრძალებული ჩაცმულობის დაცვა (მანდილოსნებისთვის თავსაბურავი, მამაკაცებისთვის გრძელი შარვალი). გამოიჩინეთ პატივისცემა მსახურებისა და მრევლის მიმართ.