ტობავარჩხილის ტბა

ტობავარჩხილის ტბა (ტობავარჩხილი), ცნობილი როგორც „ვერცხლის ტბა“, სავარაუდოდ საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე სუნთქვისშემკვრელი და საკულტო მთის ტბაა. მდებარეობს სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში, ეგრისის ქედის სამხრეთ კალთებზე, შთამბეჭდავ სიმაღლეზე, დაახლოებით 2650 მეტრზე (8694 ფუტი). ეს მყინვარული ტბა არის განსაცვიფრებელი ალპური ტბების სისტემის უდიდესი და ცენტრალური ნაწილი, რომელსაც ხშირად კოლექტიურად ტობავარჩხილის ტბებს უწოდებენ და რომელიც მოიცავს ახლომდებარე მცირე ზომის ტბებს, როგორიცაა პატარა ტობა (ოხოჯეს ტობა).

განთქმულია კრისტალურად სუფთა, გამჭოლი ცივი მტკნარი წყლითა და დრამატული გარემოთი უხეში მწვერვალების ფონზე, ტობავარჩხილი შეუდარებელ ბუნებრივ სილამაზეს გვთავაზობს. ტბის ფართობი დაახლოებით 0.21 კვადრატული კილომეტრია და სიღრმე 35 მეტრს აღწევს. ის ძირითადად საზრდოობს თოვლის ნადნობი წყლებით, წვიმითა და მიწისქვეშა წყაროებით, რომლებიც გარშემო მთებიდან მოედინება. ტბა სათავეს აძლევს მდინარე მაგანას, რომელიც მის სიახლოვეს ულამაზესი ჩანჩქერის სახით ეშვება.

ტობავარჩხილამდე მისვლა მნიშვნელოვან წამოწყებას წარმოადგენს და რთულ მრავალდღიან ლაშქრობას მოითხოვს, რომელიც, როგორც წესი, 5-8 დღე გრძელდება, მარშრუტისა და ტემპის მიხედვით. გავრცელებული საწყისი პუნქტებია სოფლები მუხური ან სქური. მარშრუტი გადის მრავალფეროვან ლანდშაფტებზე, დაწყებული უღრანი კოლხური ტყეებით დაბალ სიმაღლეებზე, დამთავრებული ფართო ალპური მდელოებითა და კლდოვანი უღელტეხილებით, რომლებიც ხშირად 2900 მეტრს აღემატება. მაღალი სიმაღლისა და შორეული მდებარეობის გამო, ტბა ხელმისაწვდომია მხოლოდ ზაფხულის ხანმოკლე პერიოდში, ზოგადად ივლისის შუა რიცხვებიდან სექტემბრის შუა რიცხვებამდე, როდესაც ბილიკები და უღელტეხილები ძირითადად თოვლისგან თავისუფალია. დღევანდელი თარიღის (2025 წლის 26 აპრილი) გათვალისწინებით, ტობავარჩხილის ტბა და მისკენ მიმავალი მაღალმთიანი ბილიკები ღრმა თოვლის საფარის გამო ნამდვილად მიუწვდომელია. ლაშქრობა მოითხოვს კარგ ფიზიკურ მომზადებას, სათანადო აღჭურვილობას და ხშირად გამოცდილი გიდებისა და საპალნე ცხენების დახმარებას. ადგილობრივი ლეგენდებით მოცული და ველური ბუნების ღრმა განცდის შემთავაზებელი ტობავარჩხილი სერიოზული მოლაშქრეებისა და ბუნების მოყვარულთათვის სანატრელ დანიშნულების ადგილად რჩება.

იდენტიფიკაცია და ადგილმდებარეობა:

• სახელწოდება: ტობავარჩხილის ტბა (ტობავარჩხილი). გავრცელებული სახელები: ვერცხლის ტბა, დიდი ტობა, ჭითაგვალაშ ტობა.
• ადგილმდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • მხარე: სამეგრელო-ზემო სვანეთი
  • მუნიციპალიტეტი: წალენჯიხა
  • უახლოესი მნიშვნელოვანი ორიენტირი: მდებარეობს მაღლა ეგრისის ქედის სამხრეთ კალთებზე. მისი სახელობის ტბათა სისტემის ნაწილი.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 42.72∘ ჩ.გ., 42.21∘ ა.გ. (მიახლოებითი ცენტრი).
• კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: უდიდესი ტბა ტობავარჩხილის სისტემაში, რომელიც მოიცავს ახლომდებარე პატარა ტობას (ოხოჯეს ტობა), კალალიშ ტობას, დიდღალიშ ტობას, წაქაწყარიშ ტობას. წარმოადგენს მდინარე მაგანას სათავეს.

ფიზიკური მახასიათებლები:

• ზედაპირის ფართობი: ≈0.21 კმ2 (21 ჰექტარი).
• მაქსიმალური სიღრმე: $\approx 35\text{ მ}$.
• საშუალო სიღრმე: $\approx 15.8\text{ მ}$.
• მოცულობა: ≈3.3 მლნ. მ3.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: $\approx 2650\text{ მ}$ (8694 ფუტი).
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: არ არის დაკონკრეტებული, მაგრამ სავარაუდოდ 2-3 კმ. ნაპირები ზოგადად კლდოვანია.
• წყლის წყარო(ები): თოვლის ნადნობი წყლები, ატმოსფერული ნალექები, მიწისქვეშა წყლები/წყაროები მიმდებარე ფერდობებიდან.
• გადინება: დიახ, მდინარე მაგანას სათავე. აღსანიშნავი ჩანჩქერი მდებარეობს გადინების ადგილთან ახლოს.
• წყლის ტიპი: მტკნარი.
• აუზის გეოლოგია: მყინვარული ცირკული ტბა, წარმოქმნილი ეგრისის ქედისთვის დამახასიათებელ იურული პერიოდის პორფირიტულ ქანებში.

ეკოლოგიური ინფორმაცია:

• ფლორა (მცენარეულობა): გარშემორტყმულია ალპური მდელოებითა და კლდოვანი რელიეფით ტყის ზონის ზემოთ. მისასვლელი ბილიკების ქვედა მონაკვეთები გადის კოლხეთის ბიორეგიონისთვის დამახასიათებელ ფართოფოთლოვან (მუხა, წიფელი, რცხილა, წაბლი) და წიწვოვან (სოჭი, ნაძვი) ტყეებზე. ტბაში წყლის მცენარეულობა სავარაუდოდ მინიმალურია.
• ფაუნა (ცხოველთა სამყარო): გავრცელებული ინფორმაციით, უთევზოა. სავარაუდოდ ბინადრობენ სიცივესთან ადაპტირებული წყლის უხერხემლოები. მიმდებარე ეგრისის მთები წარმოადგენს მტაცებელი ფრინველების, კავკასიური შურთხის, არჩვის, ჯიხვის და ზოგჯერ უფრო დიდი ძუძუმწოვრების, როგორიცაა მურა დათვი და მგელი, საბინადროს, თუმცა ტბასთან უშუალო შეხვედრები იშვიათია.
• ტროფიკული დონე: ოლიგოტროფული (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი) ცივი ტემპერატურის, მაღალი სიმაღლისა და მინიმალური საკვები ნივთიერებების შემოდინების გამო.
• წყლის გამჭვირვალობა: გამორჩეულად მაღალი, ხშირად აღწერილია როგორც კრისტალურად სუფთა ან გამჭვირვალე.
• წყლის ტემპერატურა: ძალიან ცივი მთელი წლის განმავლობაში. ტბა გაყინულია დაახლოებით 8-9 თვის განმავლობაში (როგორც წესი, ოქტ./ნოემბ.-დან ივნ./ივლ.-მდე). ზაფხულშიც კი წყალი ხანგრძლივი ცურვისთვის შეუფერებელია სიცივის გამო.
• pH დონეები: მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი; სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ახლოს.
• გახსნილი ჟანგბადის დონეები: მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი; სავარაუდოდ მაღალი.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: მაღალმთიანი, ხელუხლებელი მყინვარული ტბის ეკოსისტემა. მდინარე მაგანას სათავე. პეიზაჟური ალპური ტბების ჯგუფის ნაწილი.
• კონსერვაციის სტატუსი: ოფიციალურად არ არის შეყვანილი ეროვნული პარკის ან მკაცრი ნაკრძალის საზღვრებში, მაგრამ მდებარეობს შორეულ და ეკოლოგიურად ღირებულ მთიან ტერიტორიაზე. აუცილებელია პასუხისმგებლიანი ტურიზმის პრაქტიკა.
• ინვაზიური სახეობები: უკიდურესად ნაკლებად სავარაუდოა იზოლაციისა და მკაცრი პირობების გამო.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა:

• ისტორიული მნიშვნელობა: ცნობილია და პატივს სცემენ ადგილობრივი მოსახლეობა (განსაკუთრებით მეგრელები) საუკუნეების განმავლობაში. ადგილობრივ ფოლკლორში წმინდა ადგილად ითვლება, ლეგენდები აფრთხილებენ მისი წყლების შეშფოთების შესახებ (ითვლება, რომ ეს შტორმს იწვევს). ტერიტორია ტრადიციულად გამოიყენებოდა მწყემსების მიერ საზაფხულო საძოვრებად.
• მიმდინარე გამოყენება: მთავარი დანიშნულების ადგილი მრავალდღიანი სათავგადასავლო ტურიზმისთვის, კონკრეტულად კი ლაშქრობისა და ველურ ბუნებაში დაბანაკებისთვის. მაღალ შეფასებას იმსახურებს ესთეტიკური სილამაზისა და შორეული ველური ბუნების განცდისთვის. არ გამოიყენება თევზჭერისთვის, ირიგაციისთვის ან ჰიდროელექტროენერგიის წარმოებისთვის.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: მზარდი ტურიზმის პოტენციური ზეგავლენა მოიცავს ნარჩენების მართვის გამოწვევებს, ბილიკის ეროზიასა და საბანაკე ადგილების დეგრადაციას. სიშორე და რთული მისადგომობა ზღუდავს ფართომასშტაბიან ზეწოლას, მაგრამ ართულებს მართვას. ალპური ეკოსისტემის მგრძნობელობა შეშფოთებისა და კლიმატის ცვლილების მიმართ.
• მართვა და კონსერვაციის მცდელობები: ადგილზე არ არის სპეციალური პარკის ადმინისტრაცია. ეყრდნობა ზოგად გარემოსდაცვით რეგულაციებსა და ტუროპერატორებისა და ინდივიდუალური მოლაშქრეების პასუხისმგებლიან პრაქტიკას. წვდომა ძირითადად შეზღუდულია ბუნებრივი პირობებით (ამინდი, თოვლი) და ლაშქრობის სირთულით.
• ადგილობრივი თემები: ტბები კულტურულად მნიშვნელოვანია. ლაშქრობის ტურიზმი ეკონომიკურ შესაძლებლობებს აძლევს საწყისი სოფლების (მუხური, სქური, ხაიში) მაცხოვრებლებს გიდობის, ცხენებით ტრანსპორტირების, განთავსებისა და მომარაგების გზით.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები:

• სახელწოდება „ტობავარჩხილი“ მეგრულ ენაზე „ვერცხლის ტბას“ ნიშნავს.
• ფართოდ ითვლება საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე ლამაზ და დამაჯილდოებელ სალაშქრო დანიშნულების ადგილად.
• ადგილობრივი ლეგენდები აფრთხილებენ, რომ ტბის შეშფოთებამ (მაგ., ხმამაღალი ცურვა, ქვების სროლა) შეიძლება გამოიწვიოს უეცარი შტორმი, წვიმა ან ნისლი. სხვა ლეგენდა მოგვითხრობს მწყემსზე, რომლის ფარა ტბამ შთანთქა მას შემდეგ, რაც ნისლში იძულებული გახდა იქ გაჩერებულიყო.
• ის წარმოადგენს მდინარე მაგანას სათავეს, მისი გადინების ადგილთან ახლოს მნიშვნელოვანი ჩანჩქერით.
• ტბა გაყინული რჩება წლის დაახლოებით 8-9 თვის განმავლობაში და სრულად თავისუფლდება ყინულისგან მხოლოდ შუა ან გვიან ზაფხულში.
• ტბამდე მისასვლელად საჭიროა დაძაბული მრავალდღიანი ლაშქრობა, რომელიც მაღალი მთის უღელტეხილების გადაკვეთას მოიცავს.