პალიასტომის ტბა

პალიასტომის ტბა არის მნიშვნელოვანი სანაპირო ტბა დასავლეთ საქართველოში, რომელიც მდებარეობს სამეგრელო-ზემო სვანეთისა და გურიის რეგიონების საზღვარზე, შავი ზღვის სანაპიროსა და ქალაქ ფოთთან ძალიან ახლოს. ის წარმოადგენს კოლხეთის ეროვნული პარკის გულს, ტერიტორიისა, რომელიც გლობალურად არის აღიარებული თავისი უნიკალური ეკოსისტემებით და შეტანილია როგორც იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში (როგორც კოლხეთის ტროპიკული ტყეებისა და ჭარბტენიანი ტერიტორიების ნაწილი), ასევე წარმოადგენს რამსარის კონვენციით განსაზღვრულ საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიან ტერიტორიას. პალიასტომი არ არის ტიპური მტკნარი ტბა; ის რელიქტური ლაგუნაა, უძველესი ზღვის ყურის ნარჩენი, რომელიც შავ ზღვას ვიწრო არხით უკავშირდება. ეს კავშირი განაპირობებს მლაშე წყალს, რომლის მარილიანობა მერყეობს მდინარის ჩამონადენისა და ზღვის პირობების მიხედვით. ძირითადად მდინარეების ფიჩორისა და კაპარჭინას მიერ საზრდოობს, ტბა შედარებით დიდია ზედაპირის ფართობით, მაგრამ საკმაოდ წყალმარჩხი. მისი დაბალი სიმაღლე (ნაწილობრივ ზღვის დონეს ქვემოთ) და მიმდებარე ვრცელი ჭარბტენიანი ტერიტორიები ქმნის განსაკუთრებულად მდიდარ ჰაბიტატს, რომელიც განსაკუთრებით ცნობილია, როგორც გადამფრენი ფრინველების უზარმაზარი რაოდენობისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობის გასაჩერებელი და გამოსაზამთრებელი ადგილი. ის ასევე მასპინძლობს მრავალფეროვან თევზის ფაუნას, რომელიც მნიშვნელოვანია როგორც ეკოლოგიურად, ასევე ადგილობრივი მეთევზეობისთვის. ისტორიულად, ტერიტორია დაკავშირებულია ძველ ბერძნულ კოლონიასთან – ფაზისთან, რაც მის ბუნებრივ სიმდიდრეს კულტურულ მნიშვნელობასაც მატებს.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• სახელწოდება: პალიასტომის ტბა. ზოგჯერ მოიხსენიება როგორც პალეოსტომი.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: ესაზღვრება სამეგრელო-ზემო სვანეთისა და გურიის რეგიონებს.
  • მუნიციპალიტეტი: ქალაქ ფოთთან ახლოს, ასევე ესაზღვრება ხობისა და ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტებს.
  • უახლოესი ორიენტირი: ქალაქი ფოთი, შავი ზღვის სანაპირო, კოლხეთის ეროვნული პარკის ვიზიტორთა ცენტრი.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 42°07′ ჩრდილოეთ განედი, 41°45′ აღმოსავლეთ გრძედი.
  • კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: პირდაპირ უკავშირდება შავ ზღვას არხით. ძირითადად საზრდოობს მდინარეების ფიჩორისა და კაპარჭინას მიერ. წარმოადგენს კოლხეთის ვრცელი ჭარბტენიანი სისტემის ნაწილს.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: დაახლოებით 17.3 – 18.2 კვადრატული კილომეტრი (დაახლ. 6.7 – 7 კვ. მილი).
• მაქსიმალური სიღრმე: წყალმარჩხი, ტიპურად დაახლოებით 3.2 მეტრი (დაახლ. 10.5 ფუტი). ზოგი წყარო 6 მეტრამდე სიღრმეს აღნიშნავს.
• საშუალო სიღრმე: წყალმარჩხი, დაახლოებით 2.6 მეტრი (დაახლ. 8.5 ფუტი).
• მოცულობა: შედარებით მოკრძალებული მისი სიმცირის გამო (შეფასებულია დაახლოებით 52 მილიონ კუბურ მეტრად).
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: ძალიან დაბალი, ზღვის დონესთან ახლოს, ნაწილები პოტენციურად საშუალო ზღვის დონეზე ოდნავ დაბლაც კია (მაგ., -0.3 მ).
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: ვრცელი, ხასიათდება კოლხეთის დაბლობისთვის ტიპური დაჭაობებული ადგილებით, ტორფნარებითა და ჭარბტენიანი ტყეებით.
• წყლის წყარო(ები): უპირატესად მდინარეების ფიჩორისა და კაპარჭინას ჩამონადენი, პირდაპირი ატმოსფერული ნალექები და შავი ზღვიდან შემოდინება დამაკავშირებელი არხით.
• გამოსასვლელი(ები): არხი, რომელიც პირდაპირ აკავშირებს შავ ზღვასთან. (ისტორიულად, კავშირი ნაკლებად პირდაპირი იყო; ამჟამინდელი სრუტე მნიშვნელოვნად ჩამოყალიბდა/გაფართოვდა 1920-1930-იან წლებში).
• წყლის ტიპი: მლაშე; მარილიანობა მერყეობს მდინარის ჩამონადენისა და ზღვის წყლის შემოჭრის მიხედვით. წყალი მნიშვნელოვნად დამლაშდა ზღვასთან პირდაპირი არხის გაყვანის/გაფართოების შემდეგ.
• აუზის გეოლოგია: რელიქტური ლაგუნა, რომელიც ჩამოყალიბდა კოლხეთის დაბლობზე სანაპირო სედიმენტაციის პროცესებით.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა (მცენარეული საფარი): დომინირებს ჭარბტენიანი მცენარეულობა, მათ შორის ლერწმის (Phragmites) ვრცელი რაყები, დუმფარა (Nymphaea), წყლის ბაია (Nymphoides peltata) და სპეციფიკური კოლხური ჭარბტენიანი მცენარეთა თანასაზოგადოებები (რელიქტური სახეობების ჩათვლით) მიმდებარე ჭაობებსა და ტორფნარებში. ასევე გვხვდება ჭარბტენიანი ტყეები (მურყანი, მუხა, ლაფანი) დამახასიათებელი კოლხური ქვეტყით (სურო, როდოდენდრონი).
• ფაუნა (ცხოველთა სამყარო): განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფრინველებისთვის (პარკში დაახლოებით 194 სახეობაა აღრიცხული); აღმოსავლეთ აზია-აღმოსავლეთ აფრიკის მიგრაციის გზაზე საკვანძო ადგილია. მასპინძლობს ასობით ათას მოზამთრე და გადამფრენ ფრინველს, მათ შორის ვარხვებს (ხუჭუჭა და დიდი თეთრი), ჩვამებს, ყანჩებს, ყარყატებს, გედებს, ბატებს, იხვებს (მაგ. წითელთავა ყვინთია), მელოტებს, მექვიშიებს (მაგ. ჭოვილოები) და პოტენციურად არწივებს (ფრთათეთრი არწივი). მრავალფეროვანი თევზის ფაუნა (პარკის წყლის სისტემებში დაახლოებით 88 სახეობაა მოხსენიებული) მოიცავს როგორც მტკნარი წყლის სახეობებს (კობრი, ქორჭილა, ლოქო, ქარიყლაპია, წითელფარფლა), ასევე ევრიჰალინურ (მლაშე/ზღვის წყლის ამტან) სახეობებს, როგორიცაა კეფალი, კამბალა, ღორჯოები, ქაშაყი, ზუთხისებრნი, შავი ზღვის ორაგული. მნიშვნელოვანი სატოფე და თევზის მოზარდის ზრდის ადგილია. ბინადრობენ ამფიბიები (ვასაკა, ტბის ბაყაყი, ტრიტონები), რეპტილიები (წყლის ანკარა, ჭაობის კუ, ესკულაპის მცურავი). მიმდებარე ჭარბტენიან ტერიტორიებზე ბინადრობენ ძუძუმწოვრები, როგორიცაა წავი, ტურა, გარეული ღორი და შველი.
• ტროფიკული დონე: ეუტროფული, ხასიათდება საკვები ნივთიერებების მაღალი დონითა და ბიოლოგიური პროდუქტიულობით, რაც ტიპურია წყალმარჩხი სანაპირო ლაგუნებისთვის, რომლებიც მდინარეებისგან იღებენ ჩამონადენს.
• წყლის გამჭვირვალობა: ზოგადად დაბალია სიმცირის, მდინარეებიდან ნატანის შემოდინებისა და მაღალი პროდუქტიულობის გამო.
• წყლის ტემპერატურა: მიჰყვება ზომიერი სანაპირო კლიმატის ცვლილებებს; იშვიათად, თუ ოდესმე, მთლიანად იყინება. ზაფხულის საშუალო წყლის ტემპერატურა დაახლოებით 25°C, ზამთარში დაახლოებით 5°C.
• pH დონეები და გახსნილი ჟანგბადის დონეები: ცვალებადი; ჟანგბადის დონე შეიძლება დაბალი იყოს ფსკერის ფენებში ან ხშირ მცენარეულობაში, რაზეც გავლენას ახდენს სტრატიფიკაცია და გახრწნა.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: უნიკალური კოლხური ჭარბტენიანი ეკოსისტემა. მლაშე წყლის ჰაბიტატი. ფრინველთა მიგრაციის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი გასაჩერებელი/გამოსაზამთრებელი ადგილი. მნიშვნელოვანი თევზის სანერგე. კოლხეთის ეროვნული პარკის ძირითადი ზონა (იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობა და რამსარის საიტი). შეიცავს რელიქტურ ფლორას.
• კონსერვაციის სტატუსი: დაცვის უმაღლესი დონე, როგორც კოლხეთის ეროვნული პარკის ნაწილი. მინიჭებული აქვს რამსარის საიტის სტატუსი (#893). იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სტატუსი (კოლხეთის ტროპიკული ტყეები და ჭარბტენიანი ტერიტორიები). რამდენიმე ადგილობრივი/გადამფრენი სახეობა შეტანილია საქართველოს ან საერთაშორისო წითელ ნუსხებში.
• ინვაზიური სახეობები: ინვაზიური წყლის მცენარეების ან ცხოველების პოტენციური არსებობა საჭიროებს მუდმივ მონიტორინგს პარკის მართვის ჩარჩოში.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: მჭიდროდ არის დაკავშირებული ძველი ბერძნული კოლონიისა და ქალაქ ფაზისის (დაახლ. ძვ. წ. VI საუკუნე) მდებარეობასთან. არქეოლოგიური ნაშთები (პოტენციურად ძვ. წ. II საუკუნით და უფრო ადრეული ბრინჯაოს/რკინის ხანით დათარიღებული ფართო ტერიტორიაზე), რომლებიც შესაძლოა ფაზისს უკავშირდებოდეს, აღმოჩენილია ტბაში ან მის მახლობლად წყალქვეშ.
• მიმდინარე გამოყენება: თევზჭერა (სამრეწველო და სამოყვარულო, რეგულირებული ეროვნული პარკის ფარგლებში). ტურიზმი (კოლხეთის ეროვნული პარკის ძირითადი კომპონენტი, მოიცავს ნავით ტურებს, ფრინველებზე დაკვირვების პლატფორმებს/ტურებს). სამეცნიერო კვლევა. არ გამოიყენება სასმელი წყლისთვის, ირიგაციისთვის ან ენერგიისთვის.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: პოტენციური საფრთხეები მოიცავს შემომავალი მდინარეების დაბინძურებას (სასოფლო-სამეურნეო ჩამონადენის ან დასახლებების ნარჩენების გადატანა), ახლომდებარე ფოთის პორტისა და სამრეწველო საქმიანობის დაბინძურებას, მარილიანობის ბალანსის ცვლილებებს კლიმატის ცვლილების ან არხების მოდიფიკაციის გამო, ევტროფიკაციას, ბრაკონიერობას/არალეგალურ თევზჭერას და ველურ ბუნებაზე ზეწოლას დაურეგულირებელი საქმიანობის გამო. მიმდებარე ჭარბტენიანი ტერიტორიების ისტორიულმა დაშრობამ ასევე იმოქმედა ეკოსისტემაზე.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: იმართება დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ კოლხეთის ეროვნული პარკის მკაცრი რეგულაციების შესაბამისად. საერთაშორისო სტატუსი (იუნესკო, რამსარი) დამატებით ყურადღებასა და კონსერვაციის სტანდარტებს უზრუნველყოფს. თევზჭერა რეგულირდება (ვრცელდება კონკრეტულ სახეობებზე, სეზონებზე, აღჭურვილობის შეზღუდვებზე).
• ადგილობრივი თემები: მნიშვნელოვანია ადგილობრივი თემებისთვის ტურიზმში დასაქმების (გიდები, ნავები), რეგულირებული თევზჭერის საქმიანობისა და ტბასა და კოლხეთის რეგიონთან დაკავშირებული კულტურული იდენტობის თვალსაზრისით. არსებობს ადგილობრივი ლეგენდები ტბის წარმოშობის შესახებ (მაგ., “პავლიას ტომის” დატბორვა).

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• რელიქტური ლაგუნა, რომელიც წარმოადგენს შავი ზღვის ყოფილ ყურეს.
• შეიცავს მლაშე წყალს ზღვასთან კავშირის გამო, რაც მნიშვნელოვნად გაიზარდა მე-20 საუკუნეში არხის მოდიფიკაციის შემდეგ.
• მდებარეობს კოლხეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიების გულში, რომელიც იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია და ცნობილია თავისი რელიქტური ეკოსისტემებით.
• კავკასიის რეგიონში გადამფრენი ფრინველების (განსაკუთრებით წყლის ფრინველების) კონცენტრაციის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილია.
• ითვლება, რომ ინახავს წყალქვეშა არქეოლოგიურ მტკიცებულებებს, რომლებიც პოტენციურად უკავშირდება ძველ ქალაქ ფაზისს.
• მისი დაბალი სიმაღლის გამო, მისი ნაწილები ზღვის დონეს ოდნავ დაბლა მდებარეობს.
• ზედაპირის ფართობით მესამე უდიდესი ტბაა საქართველოში (ფარავნისა და კარწახის ტბების შემდეგ).