ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესია

About this activity

ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესია: კახეთის იშვიათი არქიტექტურული ნანგრევი

მიმოხილვა

საქართველოს თელავის მუნიციპალიტეტის (კახეთის მხარე) სოფელ ვარდისუბანში მდებარეობს ნაგებობის ნანგრევები, რომელიც საყოველთაოდ ცნობილია როგორც ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესია. ეს სახელწოდება პირდაპირ მიუთითებს მის ყველაზე განმსაზღვრელ მახასიათებელზე – იშვიათ და არქიტექტურულად მნიშვნელოვან გეგმაზე, რომელიც ეფუძნება ცენტრალურ სტრუქტურას, გარშემორტყმულს წრიული გარშემოსავლელით ანუ გალერეით. ადრეული შუა საუკუნეებით, სავარაუდოდ VII-IX საუკუნეებით დათარიღებული ეს ნანგრევები წარმოადგენს ადრეული ქართული საეკლესიო არქიტექტურის ექსპერიმენტებისა და მრავალფეროვნების მნიშვნელოვან, თუმცა ახლა ფრაგმენტულ, ნიმუშს, რომელიც განსხვავდება უფრო გავრცელებული ბაზილიკური ან გვიანდელი ჯვარ-გუმბათოვანი ტიპებისგან.

ამ ეკლესიის მშენებლობა კავკასიაში ქრისტიანული არქიტექტურის განვითარების კრიტიკულ ეპოქას ემთხვევა. ვარდისუბნის ეკლესია, თავისი რთული ცენტრალურ-გეგმარებიანი დიზაინით, რომელიც მოიცავს ოთხაფსიდიან ბირთვს (ტეტრაკონქს), შემოსაზღვრულს გარეთა წრიული კედლით, მიეკუთვნება ძეგლთა სპეციფიკურ ჯგუფს, რომლებიც გვხვდება უფრო ფართო რეგიონში (მათ შორის ისტორიულ ქართულ ტერიტორიებზე, რომლებიც ახლა მის საზღვრებს გარეთაა, როგორიცაა ბანას ტაძარი თურქეთში). ეს არქიტექტურული ტიპი, რომელზეც შესაძლოა გავლენა მოახდინა ადრინდელმა რომაულმა ან ბიზანტიურმა პროტოტიპებმა, როგორიცაა როტონდები ან მარტირიუმები, ადაპტირებული იყო ადგილობრივი მშენებლების მიერ ხელმისაწვდომი მასალების, ამ შემთხვევაში სავარაუდოდ რიყის ქვისა და აგურის, გამოყენებით. ასეთი გეომეტრიულად რთული სტრუქტურის აგება მნიშვნელოვან ოსტატობასა და დაგეგმვას მოითხოვდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ეკლესიის თავდაპირველი სახელი, ვის სახელზეც იყო ნაკურთხი, ხშირად გაურკვეველია მისი დანგრეული მდგომარეობის გამო (თუმცა ზოგჯერ ვარაუდობენ წმინდა გიორგის), იგი უდავოდ მნიშვნელოვან რელიგიურ ცენტრს წარმოადგენდა ვარდისუბნის ტერიტორიისთვის მისი აქტიური საუკუნეების განმავლობაში. მისი უნიკალური დიზაინი შესაძლოა მიანიშნებდეს სპეციალურ ფუნქციაზე, შესაძლოა როგორც მთავარი სამრევლო ეკლესიისა, სამონასტრო დასახლების ნაწილისა, ან თუნდაც კონკრეტულ თაყვანისცემასთან ან მოვლენებთან დაკავშირებული ადგილისა, თუმცა ისტორიული დოკუმენტაცია მწირია.

მრავალი უძველესი სტრუქტურის მსგავსად, ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესიაც საბოლოოდ გამოვიდა ხმარებიდან და დაინგრა საუკუნეების განმავლობაში, დაემორჩილა რა ისტორიულ ძვრებს, უყურადღებობას ან ბუნებრივ დაშლას. დღეს რაც შემორჩა, უპირატესად საძირკველი და კედლების ქვედა სექციებია, რომლებიც ნათლად ასახავს გამორჩეულ წრიულ გარშემოსავლელსა და შიდა ტეტრაკონქის ბირთვს. აღიარებული როგორც მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური და არქიტექტურული ძეგლი, ეს ნანგრევები ფასდაუდებელ მტკიცებულებას სთავაზობს მეცნიერებს, რომლებიც სწავლობენ ადრეული შუა საუკუნეების საქართველოს ეკლესიის დიზაინის ევოლუციასა და მის კავშირებს უფრო ფართო ქრისტიანულ აღმოსავლეთთან. ვიზიტორებისთვის ისინი წარმოადგენენ ხელშესახებ კავშირს შორეულ წარსულთან და იშვიათი და დახვეწილი არქიტექტურული კონცეფციის ჭვრეტის შესაძლებლობას.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესია. კონკრეტული თავდაპირველი სახელი, ვის სახელზეც იყო ნაკურთხი, ზოგადად უცნობი ან გაურკვეველია.
• ტიპი: ეკლესია (ქართული მართლმადიდებლური), ამჟამად ნანგრევებში.
• მდებარეობა: მდებარეობს სოფელ ვარდისუბანში ან მის მახლობლად, თელავის მუნიციპალიტეტი, კახეთის მხარე, საქართველო.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: თარიღდება ადრეული შუა საუკუნეების პერიოდით, როგორც წესი, თავსდება VII-IX საუკუნეებს შორის. კონკრეტული დამაარსებელი უცნობია.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• VII-IX საუკუნეები: მშენებლობისა და აქტიური გამოყენების სავარაუდო პერიოდი.
• შემდგომი საუკუნეები: საბოლოოდ დაინგრა უცნობი ისტორიული გარემოებების გამო.
• თანამედროვე ეპოქა: აღიარებულია არქეოლოგიურ ადგილად და დაცულ კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლად.

• ისტორიული ფიგურები: არ არის ცნობილი კონკრეტული ისტორიული ფიგურები, რომლებიც ფართოდ დოკუმენტირებულია მის დაარსებასთან ან მფარველობასთან დაკავშირებით.
• ლეგენდები: ვარდისუბნის მრგვალი ეკლესიის ნანგრევებთან დაკავშირებული კონკრეტული ლეგენდები საყოველთაოდ ცნობილი არ არის.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ისტორიულად ემსახურებოდა მართლმადიდებლური ქრისტიანული თაყვანისცემის ადგილს. მისი ამჟამინდელი მნიშვნელობა უპირატესად ისტორიული და არქიტექტურულია. არააქტიური ნანგრევებია.
• კულტურული მნიშვნელობა: ადრეული შუა საუკუნეების ქართული არქიტექტურის მრავალფეროვნების გაგებისთვის მნიშვნელოვანი ძეგლი. წარმოადგენს კახეთის რეგიონის მემკვიდრეობას.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: უაღრესად მნიშვნელოვანია, როგორც საქართველოში წრიული გარშემოსავლელით შემოსაზღვრული ცენტრალურ-გეგმარებიანი ტეტრაკონქული ეკლესიის იშვიათი ნიმუში. მნიშვნელოვანია კავკასიისა და ბიზანტიური სამყაროს ფარგლებში შედარებითი არქიტექტურული კვლევებისთვის.
• მიმდინარე სტატუსი: არქეოლოგიური ნანგრევები, დაცულია როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი. არ არის მოქმედი სალოცავი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: სტრუქტურა შემორჩენილია მხოლოდ ნანგრევების სახით, უპირატესად საძირკველი და კედლების დაბალი მონაკვეთები. ნაგებია რიყის ქვითა და აგურით. ყველაზე განმსაზღვრელი მახასიათებელია გეგმა: შიდა ოთხაფსიდიანი სტრუქტურა (ტეტრაკონქი), რომელიც გარშემორტყმულია გარეთა წრიული კედლით, რაც ქმნიდა გარშემოსავლელს ანუ გალერეის სივრცეს ბირთვსა და გარეთა პერიმეტრს შორის. საერთო შთაბეჭდილება „მრგვალი ეკლესიისაა“.
• ინტერიერი: შიდა გეგმარება, რომელიც ნანგრევებიდან იკითხება, შედგებოდა ცენტრალური სივრცისგან სავარაუდო გუმბათის ქვეშ (ამჟამად დაკარგული) ტეტრაკონქის ბირთვის თავზე, და მიმდებარე წრიული გარშემოსავლელი სივრცისგან. ოთხი შიდა აფსიდა ცენტრალურ სივრცეში გაიხსნებოდა.
• მხატვრული ნამუშევრები: ძლიერ დანგრეული მდგომარეობის გამო, მნიშვნელოვანი მხატვრული ნამუშევრები, როგორიცაა ფრესკები ან რთული ჩუქურთმები, შემორჩენილი არ არის. თავად უნიკალური არქიტექტურული გეგმაა ინტერესის მთავარი საგანი.
• კომპლექსი: ტერიტორია შედგება ამ ერთი, არქიტექტურულად უნიკალური ეკლესიის შენობის ნანგრევებისგან.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• შენიშვნა: ეს არის სპეციფიკური არქიტექტურული ტიპის არქეოლოგიური ნანგრევები, რომლებიც მდებარეობს სოფლის გარემოში.
• გახსნის საათები: ნანგრევების ტერიტორია ზოგადად ხელმისაწვდომია დღის საათებში მთელი წლის განმავლობაში.
• შესვლის საფასური: უფასოა.
• ხელმისაწვდომობა: სოფელ ვარდისუბნამდე მისასვლელად საჭიროა თელავის მუნიციპალიტეტში მგზავრობა. კონკრეტულ ნანგრევებამდე მისვლა სოფლის შიგნით ან მის მახლობლად შეიძლება მოითხოვდეს ადგილობრივ ბილიკებზე სიარულს. ნანგრევების გარშემო ტერიტორია შეიძლება უსწორმასწორო იყოს. სავარაუდოდ ხელმისაწვდომია ფეხით მოსიარულე ვიზიტორთა უმეტესობისთვის, მაგრამ სპეციალურად არ არის ადაპტირებული მობილობის შეზღუდვის მქონე პირებისთვის.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესი: ნანგრევების მოსანახულებლად შესაფერისია პრაქტიკული გარე ტანსაცმელი.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ზოგადად დაშვებულია.
• ქცევა: პატივი ეცით არქეოლოგიურ ძეგლს. ნუ აძვრებით ან დააზიანებთ ნანგრევებს. წაიღეთ ნაგავი.

• ინფრასტრუქტურა: უშუალოდ ნანგრევების ადგილზე ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა მოსალოდნელი არ არის. კეთილმოწყობა ხელმისაწვდომია სოფელ ვარდისუბანში ან უფრო ვრცლად ახლომდებარე ქალაქ თელავში.

ღვთისმსახურების დრო: არ გამოიყენება, რადგან ეს ნანგრევებია და არა მოქმედი ეკლესია.