დიდღალიშ ტობა

დიდღალიშ ტობა (Didgalish Lake) არის განსაცვიფრებელი მაღალმთიანი მყინვარული ტბა, რომელიც მდებარეობს საქართველოს სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონში. ჩამჯდარი ეგრისის ქედზე, რომელიც დიდი კავკასიონის მთათა სისტემის ნაწილია, ის ზღვის დონიდან მნიშვნელოვან სიმაღლეზე მდებარეობს (დაახლოებით 2600-2700 მეტრი, ზოგი წყარო 2900 მეტრამდეც კი აღნიშნავს), რაც განაპირობებს მის ხელუხლებელ ბუნებას და ხშირად გაყინულ მდგომარეობას წლის უმეტეს დროს. ტბა ძირითადად თოვლის ნადნობითა და ატმოსფერული ნალექებით საზრდოობს და ხასიათდება სუფთა, ცივი წყლით და შედარებით მცირე ზომით. ის ოლიგოტროფული ალპური ტბის კლასიკური მაგალითია, რაც ნიშნავს, რომ საკვები ნივთიერებების დაბალი შემცველობა და შეზღუდული ბიოლოგიური პროდუქტიულობა ახასიათებს. დიდღალიშ ტბამდე მისვლა ადვილი არ არის, როგორც წესი, საჭიროა მრავალდღიანი საფეხმავლო მარშრუტების გავლა, რაც ხელს უწყობს მისი ბუნებრივი მდგომარეობის შენარჩუნებას. მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიულად მნიშვნელოვანი მოვლენებით ან დასახლებებით არ გამოირჩევა, მას უდიდესი ღირებულება აქვს თავისი ბუნებრივი სილამაზით და როგორც ველური ბუნების მოყვარულთათვის ეგრისის ქედის შესასწავლი დანიშნულების ადგილი, რომელსაც ხშირად სტუმრობენ სხვა ახლომდებარე ალპურ ტბებთან ერთად, როგორიცაა ცნობილი თობავარჩხილი. მისი შორეული მდებარეობა ნიშნავს, რომ ის ნაკლებ პირდაპირ ანთროპოგენურ ზეწოლას განიცდის, ვიდრე უფრო ხელმისაწვდომი ტბები, თუმცა პასუხისმგებლიანი ტურიზმი გადამწყვეტია მისი შემდგომი შენარჩუნებისთვის.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• ტბის სახელი: დიდღალიშ ტობა. ზოგ წყაროში მოხსენიებულია ასევე როგორც დიდიღალის ტბა ან დიდი ღელეს ტბა.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: სამეგრელო-ზემო სვანეთი
  • მუნიციპალიტეტი: ჩხოროწყუ
  • მთათა სისტემა: ეგრისის ქედი (ასევე ცნობილი როგორც სამეგრელოს ქედი ან ოდიშის ქედი), სამხრეთ კალთაზე, დიდი კავკასიონის წყალგამყოფი აუზის ნაწილი.
  • უახლოესი მნიშვნელოვანი დასახლებები: შედარებით შორს; მესტია (ჩრდილოეთით) და ზუგდიდი (სამხრეთით) რეგიონული ცენტრებია, მაგრამ მნიშვნელოვანი მანძილითაა დაშორებული. მისასვლელი გზა, როგორც წესი, გადის ქედის სიღრმეში მდებარე სოფლებიდან, როგორიცაა მუხური, დაწყებულ ბილიკებზე.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 42°44′ ჩრდილოეთ განედი, 42°17′ აღმოსავლეთ გრძედი (შენიშვნა: კოორდინატები შეიძლება ოდნავ განსხვავდებოდეს რუკის წყაროს მიხედვით).
  • კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: ის ეგრისის მთებში მდებარე რამდენიმე მყინვარული ტბიდან ერთ-ერთია, ხშირად შედის საფეხმავლო მარშრუტებში, რომლებიც მოიცავს ოხოჯეს ტბას (ცაშკიბულის ტობა), კალალიშ ტბას, წაქარწყლის ტბას და უფრო დიდ თობავარჩხილის ტბას. სავარაუდოდ, მას აქვს მცირე გამდინარე ნაკადული, რომელიც ეგრისის ქედიდან სათავეს აღებულ მდინარეებს უერთდება.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: შედარებით მცირე, დაახლოებით $0.035$ კვადრატული კილომეტრი ($3.5$ ჰექტარი ან დაახლოებით $8.6$ აკრი). აღწერილია როგორც “მცირე მყინვარული ტბა”.
• მაქსიმალური სიღრმე: ზოგადად ითვლება არაღრმად. სიღრმის კონკრეტული მაჩვენებლები ხშირად არ არის მოხსენიებული, მაგრამ ამ ტიპის ალპური ტბები ამ მხარეში ხშირად მხოლოდ რამდენიმე მეტრის სიღრმისაა.
• საშუალო სიღრმე: უცნობია, მაგრამ სავარაუდოდ ძალიან მცირე.
• მოცულობა: უცნობია, მაგრამ შედარებით მცირე, მისი ფართობისა და სიღრმის შესაბამისად.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: მაღალმთიანი. წყაროები ოდნავ განსხვავდება, მოხსენიებულია დაახლოებით $2645$ მეტრი ($8678$ ფუტი), $2700$ მეტრი, ან $2900$ მეტრამდეც კი. ის მდებარეობს “ნისლებს ზემოთ”.
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: შედარებით მოკლე, მისი მცირე ზედაპირის ფართობის შესაბამისად. ზუსტი მაჩვენებელი ხშირად არ არის ნახსენები.
• წყლის წყარო(ები): ძირითადად თოვლის ნადნობი, ატმოსფერული ნალექები (წვიმა და თოვლი), მყინვარული ნადნობი წყალი და პოტენციურად ალპური გარემოსთვის დამახასიათებელი გრუნტის წყლების მცირე გაჟონვა.
• გადინება: სავარაუდოდ აქვს მცირე გამდინარე ნაკადული, განსაკუთრებით თოვლის დნობის პიკის სეზონზე, რომელიც ადგილობრივ წყალშემკრებ აუზში ჩაედინება.
• წყლის ტიპი: მტკნარი წყალი.
• აუზის გეოლოგია: მყინვარული წარმოშობის. სავარაუდოდ, ეს არის ტბიური ქვაბული (ტარნი), რომელიც მყინვარის მიერ გამოკვეთილ ცირკში ჩამოყალიბდა ეგრისის ქედისთვის დამახასიათებელ პორფირიტულ ქანებში.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა: სანაპირო ზოლის მცენარეულობა ძირითადად შედგება ალპური და სუბალპური მდელოებისგან ბალახებით, ფერადი ველური ყვავილებით და პოტენციურად როდოდენდრონის ბუჩქებით, რაც დამახასიათებელია კავკასიონის მაღალმთიანეთისთვის. ქვედა სიმაღლეებზე მისასვლელ მარშრუტებზე შეიძლება შეგვხვდეს უძველესი ბზის ტყე. ტბის შიგნით წყლის მცენარეულობა სავარაუდოდ მწირია ცივი ტემპერატურისა და საკვები ნივთიერებების დაბალი დონის გამო.
• ფაუნა: წყლის ფაუნა შეზღუდულია. ცივი, ოლიგოტროფული პირობების გამო, თევზი ზოგადად არ არის. შესაძლოა არსებობდნენ ცივ წყალთან ადაპტირებული უხერხემლოები. მიმდებარე ტერიტორიაზე შეიძლება ბინადრობდეს კავკასიონის მთებისთვის დამახასიათებელი ველური ბუნება, მათ შორის მტაცებელი ფრინველები (ქორი, არწივი, სვავი), არჩვი, კავკასიური ჯიხვი და კავკასიური შურთხი (Tetraogallus caucasicus).
• ტროფიკული დონე: ოლიგოტროფული (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი).
• წყლის გამჭვირვალობა: წყლის მაღალი გამჭვირვალობა (“კაშკაშა ლურჯი”) დამახასიათებელია საკვები ნივთიერებების დაბალი დონისა და შეზღუდული ნატანის შემოდინების გამო.
• წყლის ტემპერატურა: ცივია მთელი წლის განმავლობაში. ზედაპირი შეიძლება ოდნავ გათბეს შუა ზაფხულში, მაგრამ ტბა მთლიანად იყინება ზამთარში და ყინული გვიან გაზაფხულამდე ან ზაფხულის დასაწყისამდე რჩება.
• pH დონეები: კონკრეტული მონაცემები მწირია, მაგრამ სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ახლოს ან ოდნავ მჟავეა.
• გახსნილი ჟანგბადის დონეები: მოსალოდნელია იყოს მაღალი, წყლის ცივი ტემპერატურისა (რომელიც მეტ გახსნილ გაზს იტევს) და დაშლის დაბალი დონის გამო.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: წარმოადგენს მაღალმთიან, ცივწყლიან ეკოსისტემას. მისი შედარებით ხელუხლებელი მდგომარეობა ეკოლოგიურად მნიშვნელოვანია. ეგრისის ქედის მრავალფეროვანი ბუნებრივი სილამაზის ნაწილია.
• კონსერვაციის სტატუსი: მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა ინდივიდუალურად არ იყოს გამოყოფილი, ის მდებარეობს რეგიონში, რომელიც ფასდება მისი ბიომრავალფეროვნებითა და ბუნებრივი ლანდშაფტებით. კონსერვაცია დიდწილად დამოკიდებულია მის სიშორეზე და პასუხისმგებლიანი ტურიზმის პრაქტიკაზე.
• ინვაზიური სახეობები: ნაკლებად სავარაუდოა შორეული მდებარეობის, მაღალი სიმაღლისა და მკაცრი პირობების გამო.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: კონკრეტულად დიდღალიშ ტბასთან მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენები ან არქეოლოგიური აღმოჩენები დაკავშირებული არ არის. ის მდებარეობს ისტორიული სამეგრელოს რეგიონში.
• ამჟამინდელი გამოყენება: ძირითადად რეკრეაციული და ტურისტული, წარმოადგენს სცენურ წერტილს ეგრისის მთების საფეხმავლო მარშრუტებზე (როგორიცაა თობავარჩხილის ტრეკი). პოპულარულია ლაშქრობის, ზურგჩანთით მოგზაურობის, ფოტოგრაფიისა და შორეული ველური ბუნების განცდისთვის. არ გამოიყენება სასმელი წყლით მომარაგებისთვის, ირიგაციისთვის, ენერგიის გენერირებისთვის ან ნავიგაციისთვის. მიმდებარე ალპურ მდელოებზე, რომლებსაც მომთაბარე მწყემსები იყენებენ, შესაძლებელია შეზღუდული სეზონური ძოვება.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: პოტენციური საფრთხეები მოიცავს მზარდი ტურიზმის ზემოქმედებას, როგორიცაა დანაგვიანება, საბანაკე ადგილების დაზიანება და ბილიკების ეროზია. კლიმატის ცვლილება გრძელვადიან საფრთხეს წარმოადგენს, რამაც შეიძლება გავლენა მოახდინოს თოვლის საფარზე, ნადნობი წყლის დროულობაზე და მყიფე ალპურ ეკოსისტემაზე.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: ეფუძნება ველური ბუნების დაცვის ზოგად პრინციპებს და ვიზიტორთა პასუხისმგებლიან ქცევას (“არ დატოვო კვალი”). კონკრეტული მართვის გეგმები შეიძლება შეზღუდული იყოს, თუ ის ოფიციალურად დანიშნულ დაცულ ტერიტორიაზე არ მდებარეობს. მისასვლელი ბილიკები და საბანაკე ადგილები საჭიროებს გონივრულ გამოყენებას.
• ადგილობრივი თემები: ტბა შორს არის მუდმივი დასახლებებისგან. მისი ძირითადი კავშირი ადგილობრივ თემებთან ტურიზმის საშუალებით მყარდება, რაც ქმნის შესაძლებლობებს გიდის მომსახურებისთვის და რეგიონის ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობების წარმოჩენისთვის.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• დიდღალიშ ტობა ცნობილია თავისი განსაცვიფრებელი ალპური გარემოთი (“როგორც ძვირფასი თვალი გვირგვინში”) და კრისტალურად სუფთა, კაშკაშა ლურჯი წყლებით, რომლებიც მიმდებარე კლდოვანი მწვერვალების სანახაობრივ ანარეკლებს იძლევა.
• ის ეგრისის ქედის პოპულარული მრავალდღიანი საფეხმავლო მარშრუტების ერთ-ერთი მთავარი საინტერესო წერტილია, რომელსაც ხშირად სტუმრობენ სხვა მყინვარულ ტბებთან ერთად, რაც მოლაშქრეებს ულამაზესი ბუნებრივი ღირსშესანიშნაობების ჯაჭვს სთავაზობს. საუკეთესო პერიოდი მოსანახულებლად ივლისიდან სექტემბრამდეა.
• მისი მაღალი მდებარეობა ნიშნავს, რომ ის წლის მნიშვნელოვანი ნაწილის განმავლობაში გაყინულია, ხოლო მისვლა ხშირად მხოლოდ ზაფხულის თვეებშია შესაძლებელი.