ბოლნისის სიონი

About this activity

ბოლნისის სიონი

მიმოხილვა

ბოლნისის სიონის საკათედრო ტაძარი, რომელიც საქართველოს ქვემო ქართლის რეგიონში მდებარეობს, ქვეყნის ერთ-ერთი უძველესი და ისტორიულად უმნიშვნელოვანესი ქრისტიანული ძეგლია. ეს ღირსშესანიშნავი ბაზილიკა, რომელიც ზუსტად ახ. წ. V საუკუნის ბოლოთი თარიღდება, ფასდაუდებელ ინფორმაციას გვაწვდის ქართული ქრისტიანობის, არქიტექტურის, ხელოვნების და, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანია, ქართული დამწერლობის ადრეული განვითარების შესახებ. სოფელ ბოლნისში (თანამედროვე ქალაქ ბოლნისის მახლობლად) მდებარე ტაძარი ცნობილია არა მხოლოდ თავისი დიდი ხნოვანებითა და არქიტექტურული ფორმით, არამედ უპირველეს ყოვლისა იმით, რომ ის ინახავს საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილ ქართული ანბანით შესრულებულ უძველეს ცნობილ წარწერებს.

აგებული 478-493 წლებში, ლეგენდარული მეფე ვახტანგ გორგასლის მეფობის დროს, ბოლნისის სიონი წინ უსწრებს გუმბათოვანი ეკლესიის არქიტექტურის ფართოდ გავრცელებას, რომელიც მოგვიანებით დამახასიათებელი გახდა ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრებისთვის. მისი მშენებლობის პერიოდი მტკიცედ არის დადგენილი რამდენიმე წარწერის წყალობით, რომლებიც შესრულებულია ძველი ქართული ასომთავრული დამწერლობით და თვალსაჩინოდაა განთავსებული ექსტერიერსა და ინტერიერში. ამ წარწერებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ისინი არა მხოლოდ ზუსტ თარიღებს გვაწვდიან, არამედ მოიხსენიებენ ბოლნისის ეპისკოპოს დავითს, რომელიც მშენებლობას ზედამხედველობდა, და ახსენებენ წმინდა სამებას. ისინი წარმოადგენენ გადამწყვეტ ნიშნულს ქართული წიგნიერებისა და ეპიგრაფიკის ისტორიაში.

არქიტექტურულად, ბოლნისის სიონი სამნავიანი ბაზილიკის საუკეთესო ნიმუშია – ფორმა, რომელიც გავრცელებული იყო ადრექრისტიანულ არქიტექტურაში ხმელთაშუა ზღვისა და ახლო აღმოსავლეთის მასშტაბით, მაგრამ აქ შესრულებულია მკაფიო ადგილობრივი მახასიათებლებით. გლუვად დამუშავებული მომწვანო ტუფის ქვის ბლოკებით ნაგები ბაზილიკა შიგნით ნალისებრი თაღებით ხასიათდება, ხოლო ექსტერიერის მორთულობა შედარებით მოკრძალებულია გვიანდელ პერიოდებთან შედარებით. თუმცა, შემორჩენილი ქვის ჩუქურთმები, მათ შორის გეომეტრიული ნიმუშები, მცენარეული მოტივები, როგორიცაა ვაზის ლერწები, და ზოომორფული ფიგურები, როგორიცაა ხარის თავები და ფრინველები, ადრეული ქართული ქრისტიანული ხელოვნების მნიშვნელოვანი ნიმუშებია, რომლებიც ავლენენ პოტენციურ გავლენას მეზობელი სასანური ირანიდან და სირიიდან, ადგილობრივ ტრადიციებთან ერთად. ცნობილი ბოლნური ჯვარი, ვარიაცია „პატეს“ ჯვრისა, რომელიც ხშირად გამოიყენება საქართველოს ეროვნულ სიმბოლოდ, ასევე თვალსაჩინოდაა წარმოდგენილი ეკლესიის მორთულობაში.

თავისი ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე ბოლნისის სიონი სასიცოცხლო სულიერ ცენტრს წარმოადგენდა. მიუხედავად შემოსევებისა და დროთა განმავლობაში პოტენციური დაზიანებისა, რაც მოგვიანებით შეკეთებებს მოითხოვდა, V საუკუნის ძირითადი სტრუქტურა საოცრად გადარჩა. დღეს ის ფუნქციონირებს როგორც მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, იზიდავს მნახველებს, მომლოცველებსა და მკვლევრებს, რომლებიც მოხიბლულნი არიან მისი ღრმა ისტორიული მნიშვნელობით, არქიტექტურული სისუფთავითა და უნიკალური ეპიგრაფიკული საგანძურით, რომელიც ქართული კულტურული იდენტობის ფუნდამენტურ მომენტს აღნიშნავს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელი: ბოლნისის სიონი. („სიონი“ იერუსალიმის სიონის მთას აღნიშნავს და ხშირად გამოიყენება მთავარი საკათედრო ტაძრებისთვის).
• ტიპი: საქართველოს მართლმადიდებელი კათედრალი/ბაზილიკა. ისტორიულად საეპისკოპოსო კათედრა.
• მდებარეობა: სოფელი ბოლნისი (ყოფილი ქვემო ბოლნისი, განსხვავდება თანამედროვე ქალაქ ბოლნისისგან), ბოლნისის მუნიციპალიტეტი, ქვემო ქართლის მხარე, საქართველო. მდებარეობს მდინარე ფოლადაურის მარცხენა ნაპირზე.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: აგებულია 478-493 წლებში. მშენებლობას ზედამხედველობდა ეპისკოპოსი დავით ბოლნელი, მეფე ვახტანგ გორგასლის მეფობის დროს. ეს დათარიღება მტკიცედ დასტურდება შენობაზე არსებული წარწერებით.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• 478-493 წწ.: ბაზილიკის მშენებლობა და მისი ფუნდამენტური წარწერების შექმნა.
• შუა საუკუნეები: ფუნქციონირებდა როგორც მნიშვნელოვანი საეპისკოპოსო ცენტრი ქვემო ქართლში.
• შემდგომი საუკუნეები: სავარაუდოდ განიცადა სხვადასხვა შეკეთება და ცვლილება ხნოვანების, პოტენციური შემოსევების (მაგ., არაბთა ყოფნა რეგიონში, მოგვიანებით სელჩუკთა/მონღოლთა/სპარსთა შემოსევები) ან მიწისძვრების გამო. სამრეკლო გაცილებით მოგვიანებით დაემატა.
• თანამედროვე ეპოქა: აღიარებული და დაცულია როგორც განსაკუთრებული ეროვნული მნიშვნელობის ძეგლი. დარჩა ან ხელახლა გახდა აქტიური ეკლესია. ფართო მეცნიერული შესწავლის საგანია მისი სიძველისა და წარწერების გამო.

• ისტორიული პირები: მეფე ვახტანგ გორგასალი (მმართველი მონარქი), ეპისკოპოსი დავით ბოლნელი (აღმშენებელი).
• ლეგენდები: მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტული მითები ფართოდ არ არის დაკავშირებული, მისი მშენებლობა ნახევრად ლეგენდარული ვახტანგ გორგასლის დროს მის ისტორიულ რეზონანსს მატებს.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ისტორიულად მთავარი საეპისკოპოსო კათედრა. მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია. პატივს მიაგებენ მისი დიდი სიძველისა და ქართლში (იბერიაში) ქრისტიანობის ადრეულ დამკვიდრებასთან კავშირის გამო.
• კულტურული მნიშვნელობა: უდიდესი კულტურული მნიშვნელობის ძეგლი მისი უძველესი ქართული წარწერების გამო, რომლებიც ქართული ანბანის უძველეს დათარიღებულ ნიმუშებს შორისაა. აქ პირველად დადასტურებული ბოლნური ჯვრის მოტივი ეროვნული სიმბოლოა. წარმოადგენს ქართული ქრისტიანული კულტურისა და წიგნიერების ფუნდამენტურ პერიოდს.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: V საუკუნის სამნავიანი ბაზილიკის ღირშესანიშნავი მაგალითი საქართველოში და კავკასიაში. აჩვენებს ადრექრისტიანულ არქიტექტურულ ფორმებს, რომლებიც ადაპტირებულია ადგილობრივი მახასიათებლებითა და გავლენებით. გადამწყვეტია ქართული საეკლესიო ხუროთმოძღვრების განვითარების გასაგებად გუმბათოვანი სტილის გავრცელებამდე.
• ამჟამინდელი სტატუსი: მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია და ეროვნული მნიშვნელობის დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: დიდი მართკუთხა ბაზილიკა სამი ნავით, დაფარული ერთი ორქანობიანი სახურავით (აღდგენილი). ნაგებია გლუვად დამუშავებული მომწვანო ტუფის ქვით. ფასადები შედარებით სადაა გვიანდელ მორთულ ეკლესიებთან შედარებით, მაგრამ შეიცავს მნიშვნელოვან ელემენტებს:

• წარწერები: რამდენიმე ისტორიულად სასიცოცხლო მნიშვნელობის წარწერა ასომთავრული დამწერლობით განთავსებულია ექსტერიერზე, განსაკუთრებით ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ფასადებზე.
• ჩუქურთმები: შეზღუდული, მაგრამ მნიშვნელოვანი რელიეფური ჩუქურთმები პორტალებისა და სარკმლების გარშემო, მათ შორის გეომეტრიული დიზაინი, ვაზის ხვეულები, ფრინველები, ცხოველთა თავები (ხარები) და საკულტო ბოლნური ჯვარი. ისინი სტილისტურ კავშირებს ავლენენ სასანურ და სირიულ ხელოვნებასთან.
• პორტალები: თაღოვანი შესასვლელი პორტალები ჩრდილოეთ და დასავლეთ მხარეს.
• სამრეკლო: ცალკე მდგომი, გაცილებით გვიანდელი სამრეკლო დგას ეკლესიის მახლობლად.

• ინტერიერი: დაყოფილია სამ ნავად ბურჯების რიგებით, რომლებიც ნალისებრ თაღებს ეყრდნობა (დამახასიათებელი ნიშანი). ცენტრალური ნავი უფრო ფართო და მაღალია, ვიდრე გვერდითი ნავები. აღმოსავლეთი ბოლო სრულდება ერთი შვერილი აფსიდით (საკურთხევლით). ინტერიერი ფართოა და ხაზს უსვამს ბაზილიკებისთვის ტიპურ გრძივ ღერძს. თავდაპირველად სავარაუდოდ მოხატული იყო, მაგრამ მნიშვნელოვანი ადრეული ფრესკები არ შემორჩენილა; შესაძლოა არსებობდეს გვიანდელი ფრაგმენტები.
• ხელოვნების ნიმუშები: ყველაზე კრიტიკული „ხელოვნების ნიმუშებია“ ქვაზე ნაკვეთი V საუკუნის ქართული წარწერები. ასევე უაღრესად მნიშვნელოვანია არქიტექტურული ქვის ჩუქურთმები თავიანთი მოტივების უნიკალური ნაზავით. ცნობილი ბოლნური ჯვრის მოტივი თვალსაჩინოდაა გამოსახული. ნებისმიერი შემორჩენილი ფრესკის ფრაგმენტი მეორეხარისხოვანია ამ ადრეულ მახასიათებლებთან შედარებით.
• კომპლექსი: ტაძარი დგას გალავნის შიგნით, რომელიც მოიცავს გვიანდელ სამრეკლოს და პოტენციურად სხვა მცირე სტრუქტურებს ან არქეოლოგიურ ნაშთებს.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• სამუშაო საათები: როგორც მოქმედი ეკლესია, სავარაუდოდ ღიაა ყოველდღე, განსაკუთრებით დღის საათებში (მაგ., 9:00/10:00-დან 17:00/18:00 საათამდე). ხელმისაწვდომობა შეიძლება უფრო ადვილი იყოს, ვიდრე ძალიან შორეულ ადგილებში. შესაძლოა დაკეტილი იყოს მსახურების გარეშე მცირე ხნით.
• შესვლის საფასური: როგორც წესი, შესვლა უფასოა. შემოწირულობები მისასალმებელია.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს სოფელში, სადაც მისვლა შესაძლებელია ქალაქ ბოლნისიდან ასფალტირებული გზებით. თავად ტერიტორია შედარებით მოსწორებულია. ბაზილიკაში შესასვლელად შესაძლოა რამდენიმე საფეხური იყოს. ზოგადად უფრო ხელმისაწვდომია, ვიდრე მთიან ან შორეულ ადგილებში მდებარე მონასტრები, მაგრამ დახმარება შესაძლოა მაინც დასჭირდეთ ეტლით მოსარგებლეებს.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესები: სავალდებულოა სტანდარტული მართლმადიდებლური ჩაცმულობის კოდექსის დაცვა: ქალებს უნდა ეცვათ მუხლს ქვემოთ ქვედაბოლოები და დაიფარონ თავი მანდილით; მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი; მხრები დაფარული უნდა იყოს ყველასთვის. მომზადება რეკომენდებულია.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ზოგადად ნებადართულია გარეთ. შიგნით, ფოტოგადაღება (განსაკუთრებით ელვაშუქით) შეიძლება შეიზღუდოს ეკლესიის სიძველისა და აქტიური სტატუსის გამო. ყოველთვის შეამოწმეთ ნიშნები და გამოიჩინეთ პატივისცემა.
• ქცევა: შეინარჩუნეთ სიჩუმე და გამოიჩინეთ პატივისცემა მოქმედი სალოცავისა და უდიდესი ისტორიული მნიშვნელობის მქონე ადგილის მიმართ.

• კეთილმოწყობა: საბაზისო კეთილმოწყობა (საპირფარეშოები) შესაძლოა ხელმისაწვდომი იყოს ახლომდებარე სოფელში. ქალაქი ბოლნისი გთავაზობთ უფრო სრულყოფილ მომსახურებას (მაღაზიები, კაფეები, შესაძლოა ადგილობრივი მუზეუმი). გიდები, როგორც წესი, ადგილზე არ არიან, თუ წინასწარ არ არის შეთანხმებული.
• მსახურების დრო: რეგულარული მართლმადიდებლური მსახურებები სავარაუდოდ ტარდება, განსაკუთრებით კვირაობით და დიდ დღესასწაულებზე.