აგარის მონასტერი

About this activity

აგარის მონასტერი ურავლის მახლობლად: შუა საუკუნეების ცენტრი სამცხე-ჯავახეთში

მიმოხილვა

აგარის სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც თვალწარმტაცად მდებარეობს გორაკზე მდინარეების ურავლისა და მტკვრის შესართავთან ახლოს, სოფელ ურავლის მახლობლად, საქართველოს ახალციხის მუნიციპალიტეტში (სამცხე-ჯავახეთის მხარე), ქვეყნის შუა საუკუნეების სამონასტრო მემკვიდრეობის მნიშვნელოვან მოწმობად დგას. ეს ვრცელი ტერიტორია, თუმცა ახლა ძირითადად ნანგრევებშია, წარმოაჩენს რელიგიური და საერო ნაგებობების შთამბეჭდავ ნაშთებს, რომლებიც უპირატესად X-XIV საუკუნეებით თარიღდება და ასახავს განვითარებული შუა საუკუნეების პერიოდში სამხრეთ საქართველოში სამონასტრო ცხოვრების მნიშვნელობასა და არქიტექტურულ დახვეწილობას. კომპლექსი განსაკუთრებით აღსანიშნავია თავისი დიდი მთავარი ეკლესიით, რომელიც ღვთისმშობლის მიძინების სახელობისაა, და საქართველოში ერთ-ერთი საუკეთესოდ შემონახული და უდიდესი შუა საუკუნეების სამონასტრო სატრაპეზოს ქონით.

სავარაუდოდ დაარსებული ან აყვავებული X და XI საუკუნეებში, საქართველოს პოლიტიკური გაერთიანებისა და კულტურული ზრდის პერიოდში, აგარის მონასტერი რეგიონისთვის მნიშვნელოვან რელიგიურ, კულტურულ და შესაძლოა საგანმანათლებლო ცენტრს წარმოადგენდა. მისი არსებითი ზომის მთავარი ეკლესიის, კარგად დამუშავებული ქვის კვადრებით ნაგები დიდი დარბაზული ეკლესიის/ბაზილიკის ტიპის ტაძრის მშენებლობა მნიშვნელოვან მფარველობასა და რესურსებზე მიუთითებს. მისი მდებარეობა მდინარე ურავლისა და მთავარი არტერიის, მტკვრის მახლობლად, სტრატეგიულ მნიშვნელობაზეც მიგვანიშნებს.

მთავარი ეკლესიის გარდა, სამონასტრო კომპლექსი სხვადასხვა აუცილებელ სტრუქტურას მოიცავდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია საოცრად კარგად შემონახული სატრაპეზო, რომელიც ღირებულ ინფორმაციას გვაწვდის აქ ოდესღაც მცხოვრები სამონასტრო საძმოს კომუნალური ცხოვრებისა და მასშტაბის შესახებ. მისი ზომა ვარაუდობს, რომ აგარა მნიშვნელოვანი მონასტერი იყო. გვიანდელი სამრეკლო, რომელიც სავარაუდოდ XIII ან XIV საუკუნეში დაემატა, კიდევ უფრო ადასტურებს მონასტრის უწყვეტ განვითარებას რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში. სხვა სამლოცველოების, საცხოვრებელი სენაკებისა და შესაძლოა თავდაცვითი ელემენტების ნანგრევები ავსებს ოდესღაც აყვავებული კომპლექსის სურათს.

როგორც მრავალი შუა საუკუნეების ძეგლი საქართველოში, აგარის მონასტერიც სავარაუდოდ დაზარალდა შემოსევებისა და რეგიონული არასტაბილურობის პერიოდებში, განსაკუთრებით მონღოლთა დაპყრობებისა და შემდგომი კონფლიქტების შემდეგ, რამაც გამოიწვია მისი თანდათანობითი დაქვეითება და საბოლოო მიტოვება. დღეს აგარის სამონასტრო კომპლექსი დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლია. მიუხედავად იმისა, რომ უპირატესად ნანგრევებისგან შედგება, მთავარი ეკლესიის მდგომი კედლები, შთამბეჭდავი სატრაპეზო და სამრეკლო მომხიბვლელ გამოცდილებას სთავაზობს სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული ლანდშაფტის მკვლევარ ვიზიტორებს, აჩვენებს რა საქართველოს შუა საუკუნეების ზენიტის პერიოდის სამონასტრო ცენტრების მასშტაბსა და არქიტექტურულ ხარისხს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელწოდება: აგარის სამონასტრო კომპლექსი. მთავარი ეკლესია, როგორც წესი, იდენტიფიცირებულია როგორც ღვთისმშობლის მიძინების ეკლესია. მდებარეობს სოფელ ურავლის მახლობლად.
• ტიპი: სამონასტრო კომპლექსი (ქართული მართლმადიდებლური), ამჟამად ძირითადად ნანგრევებში.
• მდებარეობა: მდებარეობს გორაკზე, მდინარეების ურავლისა და მტკვრის შესართავთან ახლოს, სოფელ ურავლის მახლობლად, ახალციხის მუნიციპალიტეტი, სამცხე-ჯავახეთის მხარე, საქართველო.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: მთავარი ეკლესია უპირატესად X-XI საუკუნეებით თარიღდება. კომპლექსი სავარაუდოდ დროთა განმავლობაში განვითარდა, შესაძლოა მოიცავდა ადრინდელ ელემენტებს და დაემატა გვიანდელი სტრუქტურები, როგორიცაა სამრეკლო (XIII-XIV სს.). კონკრეტული დამაარსებელი უცნობია.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• X-XI საუკუნეები: აყვავების პერიოდი; მთავარი მიძინების ეკლესიის მშენებლობა. დიდი სატრაპეზოს მშენებლობა.
• XIII-XIV საუკუნეები: სამრეკლოს დამატება.
• პოსტ-შუასაუკუნეები: თანდათანობითი დაქვეითება და მიტოვება შემოსევებისა და რეგიონული არასტაბილურობის გამო.
• თანამედროვე ეპოქა: აღიარებულია მნიშვნელოვან არქეოლოგიურ ადგილად და კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლად. ექვემდებარება შესწავლასა და პოტენციურ კონსერვაციას.

• ისტორიული ფიგურები: არ არის ცნობილი კონკრეტული მთავარი სამეფო ან საეკლესიო ფიგურები, რომლებიც ზოგად წყაროებში მის დაარსებასთან არიან დაკავშირებულნი, მაგრამ მისი მასშტაბი მიუთითებს მნიშვნელოვან ადგილობრივ ან რეგიონულ პატრონაჟზე X-XI საუკუნეებში.
• ლეგენდები: აგარის მონასტერთან დაკავშირებული კონკრეტული ლეგენდები ფართოდ დოკუმენტირებული არ არის.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ისტორიულად ღვთისმშობლისადმი მიძღვნილი მთავარი ქართული მართლმადიდებლური მონასტერი. მნიშვნელოვანი რეგიონული რელიგიური ცენტრი განვითარებული შუა საუკუნეების პერიოდში. ამჟამად არააქტიური ნანგრევებია, თუმცა ინარჩუნებს ისტორიულ რელიგიურ მნიშვნელობას.
• კულტურული მნიშვნელობა: მნიშვნელოვანი ძეგლთა კომპლექსი, რომელიც წარმოაჩენს შუა საუკუნეების ქართულ სამონასტრო არქიტექტურას, დაგეგმარებასა და ცხოვრებას სამცხე-ჯავახეთში. სატრაპეზო განსაკუთრებით ღირებულია კულტურული კვლევებისთვის.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: აღსანიშნავია თავისი დიდი X-XI საუკუნეების დარბაზული ეკლესიით/ბაზილიკით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თავისი დიდი, კარგად შემონახული შუა საუკუნეების სატრაპეზოთი. კომპლექსი ასახავს სამონასტრო არქიტექტურის განვითარებას რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში.
• მიმდინარე სტატუსი: დანგრეული ისტორიული ძეგლის კომპლექსი. არ არის რეგულარული ღვთისმსახურების აქტიური მონასტერი, უპირატესად არქეოლოგიური და კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტია.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: კომპლექსი გამოირჩევა მთავარი მიძინების ეკლესიის არსებითი ნანგრევებით, რომელიც დიდი დარბაზული ეკლესია/ბაზილიკაა, ნაგები თლილი ქვის ბლოკებით. ასევე თვალსაჩინოა დიდი, მართკუთხა სატრაპეზოს შენობის მდგომი კედლები და გვიანდელი პერიოდის მრავალსართულიანი სამრეკლო. ადგილზე მიმოფანტულია მცირე სამლოცველოების, სამონასტრო სენაკებისა და შესაძლოა გალავნის ნანგრევები.
• ინტერიერი: მთავარი ეკლესიის ინტერიერი, თუმცა დანგრეულია, აჩვენებს ვრცელი ერთი ნავის (ან პოტენციურად სამნავიანი ბაზილიკის, ინტერპრეტაციები განსხვავდება) გეგმარებას, რომელიც აღმოსავლეთით აფსიდით ბოლოვდება. დიდი სატრაპეზოს ინტერიერი, ნანგრევებშიც კი, შთაბეჭდილებას ახდენს თავისი მასშტაბით. სამრეკლოს აქვს მკაფიო სართულები.
• მხატვრული ნამუშევრები: მნიშვნელოვანი მხატვრული ნამუშევარი უპირატესად თავად არქიტექტურული ფორმები და ქვის წყობაა. X-XI საუკუნეებისთვის დამახასიათებელი დეკორატიული ქვის ჩუქურთმები შესაძლოა შემორჩენილი იყოს მთავარი ეკლესიის პორტალებზე ან სარკმლებზე. ფრესკების კვალი შესაძლებელია, მაგრამ სავარაუდოდ ძალიან ფრაგმენტულია ნანგრევებში. სატრაპეზოს კონსტრუქციული დიზაინი საკვანძო მახასიათებელია.
• კომპლექსი: მნიშვნელოვანი სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც მოიცავს დიდ მთავარ ეკლესიას (მიძინების), განსაკუთრებულად დიდ სატრაპეზოს, სამრეკლოს, მცირე სამლოცველოების, სამონასტრო სენაკებისა და შესაძლოა სხვა სამეურნეო შენობებისა და გალავნის ნანგრევებს.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის (მნიშვნელოვანია მოგზაურთათვის)

• შენიშვნა: ეს არის მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური და ისტორიული ძეგლის კომპლექსი, ძირითადად ნანგრევებში, რომელიც მდებარეობს სოფლის გარემოში.
• გახსნის საათები: ტერიტორია (ნანგრევები) ზოგადად ხელმისაწვდომია დღის საათებში მთელი წლის განმავლობაში.
• შესვლის საფასური: აგარის მონასტრის ნანგრევების დათვალიერება, როგორც წესი, უფასოა.
• ხელმისაწვდომობა: ადგილამდე მისასვლელად საჭიროა სოფელ ურავლის მახლობლად მგზავრობა (ახალციხის მუნიციპალიტეტი), რასაც შესაძლოა მოჰყვეს სოფლის გზებზე სიარული და შემდეგ გორაკზე ფეხით ასვლა კომპლექსამდე. კომპლექსის შიგნით ტერიტორია უსწორმასწოროა და მოითხოვს ნანგრევებში ნავიგაციას. ადვილად ხელმისაწვდომი არ არის მნიშვნელოვანი მობილობის შეზღუდვის მქონე ვიზიტორებისთვის. რეკომენდებულია მყარი ფეხსაცმელი.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესი: ნანგრევების დათვალიერებისას შესაფერისია პრაქტიკული გარე ტანსაცმელი. თუმცა, რადგან ეს ყოფილი რელიგიური ადგილია, პატივისცემითი ჩაცმულობის დაცვა მიზანშეწონილია.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ზოგადად დაშვებულია. იყავით ფრთხილად პოტენციურად არასტაბილურ ნანგრევებთან.
• ქცევა: პატივი ეცით ისტორიულ ძეგლს. ნუ აძვრებით მყიფე სტრუქტურებზე და ნუ წაიღებთ ქვებს. წაიღეთ მთელი ნაგავი. იზრუნეთ უსაფრთხოებაზე ნანგრევების დათვალიერებისას.

• ინფრასტრუქტურა: უშუალოდ აგარის მონასტრის ტერიტორიაზე ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა (საპირფარეშოები, მაღაზიები, წყალი) არ არის. ვიზიტორები სრულად თვითკმარი უნდა იყვნენ. საჭიროებები შეიძლება დაკმაყოფილდეს სოფელ ურაველში ან ქალაქ ახალციხეში. საინფორმაციო დაფები შეიძლება შეზღუდული იყოს; ადგილობრივი მეგზური ან წინასწარი კვლევა სასარგებლოა.

ღვთისმსახურების დრო: არ გამოიყენება, რადგან სამონასტრო კომპლექსი ნანგრევებშია და არ არის აქტიური რეგულარული ღვთისმსახურებისთვის.