ერთაწმინდის წმინდა ესტატეს სახელობის ტაძარი

About this activity

ერთაწმინდის წმინდა ესტატეს სახელობის ტაძარი

მიმოხილვა

ერთაწმინდის ტაძარი, რომელიც IV საუკუნის ქრისტიან მოწამეს, წმინდა ესტატეს (ქართულად ესტატე) ეძღვნება, საქართველოს „ოქროს ხანის“ ხუროთმოძღვრების შესანიშნავი ძეგლია. შიდა ქართლის რეგიონის სოფელ ერთაწმინდაში მდებარე ეს XIII საუკუნის დასაწყისის ეკლესია იმ მხატვრული და სულიერი მწვერვალების მოწმობაა, რომლებსაც საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთ ყველაზე აყვავებულ პერიოდში მიაღწიეს. მისი ელეგანტური პროპორციები, დახვეწილი დიზაინი და განსაკუთრებით მდიდრული გარეგანი მორთულობა მას ამ ეპოქის ქართული ჯვარ-გუმბათოვანი არქიტექტურის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ნიმუშად აქცევს.

არქიტექტურულად, ერთაწმინდა მიეკუთვნება XII საუკუნის მიწურულისა და XIII საუკუნის დასაწყისის გამორჩეულ ეკლესიათა ჯგუფს, რომელიც ასევე მოიცავს ქვათახევისა და ფიტარეთის მონასტრებს. ეს ეკლესიები გასაოცარ მსგავსებას იჩენენ თავიანთი გეგმარებით, სივრცითი კონცეფციით და, რაც ყველაზე აღსანიშნავია, ფასადების მორთულობისადმი მიდგომით. ერთაწმინდა განთქმულია რთული და მაღალი ხარისხის ქვის ჩუქურთმებით, რომლებიც მის გარე კედლებს ამკობს, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ფასადსა და ცენტრალური გუმბათის მაღალ ყელს. დახვეწილი ნიმუშები, რომლებიც მოიცავს მცენარეულ მოტივებს, გეომეტრიულ სახეებსა და ორნამენტულ ჯვრებს, შუა საუკუნეების ქართველი ოსტატი მშენებლებისა და ხელოსნების განსაკუთრებულ ოსტატობას აჩვენებს.

აგებული სავარაუდოდ 1230-იან ან 1240-იან წლებში, მონღოლთა შემოსევებამდე შედარებითი სტაბილურობისა და კულტურული კეთილდღეობის პერიოდში, ერთაწმინდის ტაძარი თავისი დროის თავდაჯერებულობასა და დახვეწილობას ასახავს. მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტული დამაარსებელი უცნობია, მშენებლობის მასშტაბი და ხარისხი მნიშვნელოვან მფარველობაზე მიუთითებს, შესაძლოა რომელიმე გამოჩენილი დიდგვაროვანი ოჯახის მხრიდან.

არქიტექტურული მნიშვნელობის გარდა, ერთაწმინდას ისტორიული დატვირთვაც აქვს თარხან-მოურავების / სააკაძეების საგვარეულოსთან კავშირის გამო. XVII საუკუნეში ის გიორგი სააკაძის, იმ დროის წინააღმდეგობრივი, მაგრამ უაღრესად გავლენიანი პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწის ოჯახის განსასვენებელი გახდა. მისი ვაჟი, პაატა, სწორედ ამ ეკლესიაშია დაკრძალული, რაც ტაძარს საქართველოს ისტორიის დრამატულ თავს უკავშირებს.

ზოგიერთი თანადროული მონასტრისგან, როგორიცაა ქვათახევი, განსხვავებით, ერთაწმინდამ, როგორც ჩანს, თავიდან აიცილა ფართომასშტაბიანი ნგრევა საუკუნეების განმავლობაში, რამაც საშუალება მისცა მის არქიტექტურულ ფორმასა და მორთულობის დიდ ნაწილს შედარებით ხელუხლებლად შემორჩენილიყო, თუმცა დროთა განმავლობაში მოსალოდნელი ცვეთითა და შესაძლო მცირე შეკეთებებით. დღეს ერთაწმინდა მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიაა, რომელიც ემსახურება ადგილობრივ თემს და ასევე იზიდავს მნახველებს თავისი არქიტექტურული სილამაზითა და ისტორიული რეზონანსით. ის რჩება საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის სასიცოცხლო ნაწილად, რომელიც ფასდაუდებელ ინფორმაციას გვაწვდის ერის ოქროს ხანის მხატვრული მიღწევების შესახებ.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელი: ერთაწმინდის წმინდა ესტატეს სახელობის საკათედრო ტაძარი. ხშირად მოიხსენიებენ როგორც ერთაწმინდის ტაძარს ან ერთაწმინდის ეკლესიას. (წმინდა ესტატე პლაკიდა).
• ტიპი: საქართველოს მართლმადიდებელი საკათედრო ტაძარი/ეკლესია.
• მდებარეობა: მდებარეობს სოფელ ერთაწმინდის ცენტრში, კასპის მუნიციპალიტეტში, შიდა ქართლის მხარეში, საქართველოში.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: აგებულია XIII საუკუნის პირველ ნახევარში, სავარაუდოდ დაახლოებით 1230-1240-იან წლებში. ზუსტი მფარველი ან დამაარსებელი უცნობია.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• დაახლ. 1230-1240-იანი წწ.: ტაძრის მშენებლობა საქართველოს „ოქროს ხანაში“.
• XVII საუკუნე: გახდა თარხან-მოურავების/სააკაძეების საგვარეულოსთან დაკავშირებული; გიორგი სააკაძის ვაჟი, პაატა, აქ დაიკრძალა. ამ პერიოდის ფრესკების ფრაგმენტები შესაძლოა განახლებას ან დამატებებს უკავშირდებოდეს.
• შემდგომი საუკუნეები: უწყვეტი გამოყენება ეკლესიად, სავარაუდოდ განიცდიდა პერიოდულ მოვლასა და შეკეთებებს. როგორც ჩანს, დიდწილად გადაურჩა მნიშვნელოვან ნგრევას.
• თანამედროვე ეპოქა: აღიარებულია ეროვნული მნიშვნელობის კულტურულ ძეგლად. ფუნქციონირებს როგორც მოქმედი ეკლესია.

• ისტორიული პირები: წმინდა ესტატე – ტაძრის მფარველი წმინდანი. გიორგი სააკაძე და მისი ვაჟი პაატა (დაკავშირებული დაკრძალვით). თარხან-მოურავების ოჯახის წევრები.
• ლეგენდები: მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტული მითები ფართოდ არ არის დაკავშირებული ეკლესიასთან, მისი კავშირი გიორგი სააკაძის მღელვარე ცხოვრებასა და მემკვიდრეობასთან მდიდარ ისტორიულ ფონს ქმნის.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: წმინდა ესტატეს სახელობის მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც ემსახურება ადგილობრივ სამრევლო თემს. მან შეიძლება მოიზიდოს მომლოცველები, განსაკუთრებით წმინდანის ხსენების დღეს.
• კულტურული მნიშვნელობა: საქართველოს შუა საუკუნეების ზენიტის გამორჩეული არქიტექტურული ძეგლი. აქვს ისტორიული მნიშვნელობა, როგორც გამოჩენილ სააკაძეების ოჯახთან დაკავშირებული განსასვენებელი.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: XIII საუკუნის ქართული ჯვარ-გუმბათოვანი (ჩახაზული ჯვრის ტიპის) სტილის საუკეთესო ნიმუში, რომელიც მიეკუთვნება ქვათახევ-ფიტარეთის არქიტექტურულ ჯგუფს. ძალიან ფასობს თავისი ჰარმონიული პროპორციებითა და განსაკუთრებით ექსტერიერის ოსტატური დეკორატიული ქვის ჩუქურთმებით.
• ამჟამინდელი სტატუსი: მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია და დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: ტაძარს აქვს კლასიკური ჩახაზული ჯვრის გეგმა, რომელსაც ახასიათებს მაღალი ცენტრალური გუმბათი, რომელიც მაღალ, მრავალწახნაგა ყელზე დგას. გუმბათი შიგნიდან ეყრდნობა ორ თავისუფლად მდგომ ბურჯსა და საკურთხევლის შვერილებს. ნაგებია ძირითადად კარგად გათლილი მოყვითალო ქვიშაქვის ბლოკებით. ფასადები განთქმულია მდიდრული და რთული ქვის ორნამენტაციით, რომელიც მოიცავს:

• სარკმლებისა და პორტალების გარშემო დახვეწილ ჩუქურთმებს.
• დიდ, მდიდრულად მორთულ ჯვრებს, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ფასადზე.
• რთული გეომეტრიული და მცენარეული ნიმუშების დეკორატიულ სარტყლებს.
• ცრუ თაღედებს ფასადებსა და გუმბათის ყელზე. აღმოსავლეთ ფასადი და გუმბათის ყელი შუა საუკუნეების ქართული დეკორატიული ხელოვნების განსაკუთრებულ მწვერვალებად ითვლება.

• ინტერიერი: შიდა სივრცე მიჰყვება ჩახაზული ჯვრის გეგმარებას, ცენტრალური გუმბათქვეშა სივრცითა და ოთხი მკლავით. აღმოსავლეთი მკლავი ქმნის საკურთხეველს აფსიდით. კედლები სავარაუდოდ თავდაპირველად ფრესკებით იყო დაფარული, მაგრამ მნიშვნელოვანი ნაწილი შესაძლოა დროთა განმავლობაში დაიკარგა. ზოგიერთი წყარო იუწყება XVII საუკუნის ფრესკების ფრაგმენტების არსებობას. ეკლესიაში განთავსებულია სააკაძეების ოჯახთან დაკავშირებული საფლავები.
• ხელოვნების ნიმუშები: ყველაზე მნიშვნელოვანი და კარგად შემონახული ხელოვნების ნიმუშებია განსაკუთრებული შუა საუკუნეების ქვის ჩუქურთმები, რომლებიც მდიდრულად ამკობს ექსტერიერის ფასადებსა და გუმბათის ყელს. ეს ჩუქურთმები ითვლება პერიოდის შედევრებად. ნებისმიერ შემორჩენილ ფრესკის ფრაგმენტს შიგნით (პოტენციურად XVII ს.) ასევე აქვს მხატვრული და ისტორიული ღირებულება.
• კომპლექსი: ადგილი ძირითადად შედგება მთავარი საკათედრო ტაძრის შენობისგან. ეკლესიის ეზო, როგორც წესი, შემოსაზღვრულია გალავნით და შეიძლება მოიცავდეს მცირე, შესაძლოა გვიანდელ, სამრეკლოს ან სხვა მცირე დამხმარე ნაგებობას და ისტორიულ საფლავის ქვებს. ის არ არის დიდი სამონასტრო კომპლექსი.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• სამუშაო საათები: როგორც მოქმედი სოფლის ეკლესია, სავარაუდოდ ღიაა ვიზიტორებისთვის ყოველდღე, განსაკუთრებით დღის საათებში (მაგ., დილის 9:00/10:00-დან საღამოს 5:00/6:00-მდე). მსახურების დროს შესვლა შეიძლება დროებით შეიზღუდოს.
• შესვლის საფასური: შესვლა, როგორც წესი, უფასოა. შემოწირულობები, როგორც წესი, მისასალმებელია.
• ხელმისაწვდომობა: მდებარეობს სოფელში, სადაც მისვლა შესაძლებელია სტანდარტული გზებით. უშუალოდ ეკლესიის ეზო შეიძლება იყოს უსწორმასწორო ან შესასვლელთან ჰქონდეს საფეხურები, მაგრამ ზოგადად უფრო ხელმისაწვდომია, ვიდრე შორეულ ხეობებში მდებარე მონასტრები, როგორიცაა რკონი ან ქვათახევი. მიუხედავად ამისა, დახმარება შეიძლება მაინც დასჭირდეთ ეტლით მოსარგებლეებს.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესები: დაცული უნდა იყოს სტანდარტული ქართული მართლმადიდებლური ჩაცმულობის კოდექსი: ქალებს მოეთხოვებათ მუხლს ქვემოთ ქვედაბოლოები ან კაბები და თავზე მანდილი; მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი. მხრები დაფარული უნდა იყოს ყველა ვიზიტორისთვის. შესასვლელთან შესაძლოა ხელმისაწვდომი იყოს მანდილები/მოსაცმელები.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ზოგადად ნებადართულია გარეთ. ტაძრის შიგნით ფოტოგადაღება (განსაკუთრებით ელვაშუქით) შეიძლება შეზღუდული ან აკრძალული იყოს. ყოველთვის შეამოწმეთ ნიშნები და გამოიჩინეთ პატივისცემა, განსაკუთრებით თუ მსახურება მიმდინარეობს.
• ქცევა: შეინარჩუნეთ სიჩუმე და პატივისცემით მოეკიდეთ მოქმედი სალოცავისთვის შესაფერის ქცევას.

• კეთილმოწყობა: საბაზისო საპირფარეშოები შესაძლოა ხელმისაწვდომი იყოს სოფელში, თუ უშუალოდ ეკლესიასთან არა. სოფელში შეიძლება იყოს მცირე მაღაზიები. ტურისტული ინფრასტრუქტურა შეზღუდულია დიდ ცენტრებთან შედარებით, მაგრამ უკეთესია, ვიდრე შორეულ ადგილებში. გიდების დაქირავება, როგორც წესი, წინასწარ უნდა მოხდეს.
• მსახურების დრო: რეგულარული მართლმადიდებლური მსახურებები (წირვა და ა.შ.), სავარაუდოდ, ტარდება, განსაკუთრებით კვირაობით და დიდ დღესასწაულებზე, მათ შორის წმინდა ესტატეს ხსენების დღეს (როგორც წესი, აღინიშნება 3 ოქტომბერს საქართველოს ეკლესიის კალენდრით).