საღამოს ტბა

საღამოს ტბა არის აღსანიშნავი ბუნებრივი ტბა, რომელიც მდებარეობს საქართველოს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში, ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში, მაღალმთიან ჯავახეთის ვულკანურ პლატოზე. ზღვის დონიდან თითქმის 2000 მეტრ სიმაღლეზე, უფრო დიდი ფარავნის ტბის სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე საღამოს ტბა ხასიათდება თავისი შედარებით მცირე სიღრმით, მიუხედავად ზომიერი ზედაპირის ფართობისა. მისი მთავარი მახასიათებელია ის, რომ მდინარე ფარავანი პირდაპირ მასში გაედინება – ჩრდილოეთიდან შედის და სამხრეთით გამოდის. ტბის ქვაბულს სავარაუდოდ ტექტონიკური ან ვულკანურ-ტექტონიკური წარმოშობა აქვს, რაც ჯავახეთის რეგიონისთვისაა დამახასიათებელი. მისი მცირე სიღრმისა და საკვები ნივთიერებების შემოდინების გამო, ტბა ხელს უწყობს წყლის მცენარეულობის მნიშვნელოვან ზრდას და სავარაუდოდ მეზოტროფული ან ევტროფულია. საღამოს ტბას კრიტიკულად მნიშვნელოვანი როლი აკისრია, როგორც წყლის მრავალი სახეობის ფრინველის ჰაბიტატს, განსაკუთრებით მიგრაციის პერიოდში, და ის ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების ქსელშია ჩართული. პლატოსთვის დამახასიათებელი მკაცრი ზამთრის პერიოდში ტბა მთლიანად იყინება. სოფელი საღამო პირდაპირ მის ნაპირზე მდებარეობს და ტბა ადგილობრივი თევზჭერისთვის გამოიყენება.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• ტბის სახელი: საღამოს ტბა.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: სამცხე-ჯავახეთი
  • მუნიციპალიტეტი: ნინოწმინდა
  • კონკრეტული მდებარეობა: მდებარეობს ჯავახეთის პლატოზე, ფარავნის ტბის სამხრეთ-აღმოსავლეთით. სოფელი საღამო მის ნაპირებზეა გაშენებული.
  • კოორდინატები (განედი და გრძედი): დაახლოებით $41°18\prime$ ჩ.გ., $43°46\prime$ ა.გ.
  • კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: მთავარი მახასიათებელია ის, რომ მდინარე ფარავანი ტბაში გაედინება. ის ჯავახეთის პლატოს ტბების ურთიერთდაკავშირებული სისტემის ნაწილია. ასევე საზრდოობს გრუნტის წყლებითა და ატმოსფერული ნალექებით.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: დაახლოებით 4.8 კვადრატული კილომეტრი (დაახლ. 1.85 კვადრატული მილი).
• მაქსიმალური სიღრმე: მცირე, დაახლოებით 2.3 მეტრი (დაახლ. 7.5 ფუტი).
• საშუალო სიღრმე: ძალიან მცირე, დაახლოებით 1.6 მეტრი (დაახლ. 5.2 ფუტი).
• მოცულობა: შედარებით მცირე, მისი სიმცირის გამო; კონკრეტული მოცულობის მონაცემები ხშირად არ არის მოყვანილი.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: მაღალი, დაახლოებით 1996 მეტრი ($6549$ ფუტი).
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: ზომიერი სიგრძის, ზუსტი მაჩვენებელი ხშირად არ არის მოყვანილი. სანაპირო ხაზი შედარებით ნაკლებად შეჭრილ-შემოჭრილია.
• წყლის წყარო(ები): მდინარე ფარავნის შემოდინება, გრუნტის წყლები, თოვლის ნადნობი, ატმოსფერული ნალექები.
• გადინება (ასეთის არსებობის შემთხვევაში): გადინება მდინარე ფარავნის საშუალებით.
• წყლის ტიპი: მტკნარი წყალი.
• აუზის გეოლოგია: მდებარეობს ვულკანურ პლატოზე, აუზის წარმოშობა სავარაუდოდ ტექტონიკური ან ვულკანურ-ტექტონიკურია.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა (მცენარეულობა): მისი სიმცირის გამო, წყლის მცენარეულობა (ლერწამი, ისლი, წყალში ჩაძირული მაკროფიტები) სავარაუდოდ უხვადაა, განსაკუთრებით კიდეების გასწვრივ. მიმდებარე ლანდშაფტი მაღალმთიანი სტეპური ბალახეულობაა.
• ფაუნა (ცხოველთა სამყარო): შეიცავს თევზის პოპულაციებს, რომლებსაც ადგილობრივები იყენებენ (სახეობები შეიძლება მოიცავდეს კობრს, კარჩხანას და სხვ.). ეს არის უაღრესად მნიშვნელოვანი ტერიტორია ფრინველებისთვის (მნიშვნელოვანი ორნითოლოგიური ტერიტორია – IBA), განსაკუთრებით წყლის ფრინველებისა და მიგრირებადი სახეობებისთვის, და წარმოადგენს საერთაშორისო მნიშვნელობის ჯავახეთის ჭარბტენიანი ეკოსისტემის ნაწილს. სავარაუდოდ გვხვდებიან ამფიბიებიც.
• ტროფიკული დონე: სავარაუდოდ მეზოტროფული ან ევტროფული, რაზეც გავლენას ახდენს მისი მცირე სიღრმე, მდინარე ფარავნიდან შემომავალი საკვები ნივთიერებები და მიმდებარე სასოფლო-სამეურნეო/საძოვრების გამოყენება.
• წყლის გამჭვირვალობა: სავარაუდოდ ზომიერი ან დაბალი გამჭვირვალობისაა სიმცირის, მცენარეულობისა და პოტენციური ნატანის/საკვები ნივთიერებების დატვირთვის გამო.
• წყლის ტემპერატურა (სეზონური ცვალებადობა): ექვემდებარება მნიშვნელოვან სეზონურ ტემპერატურულ ცვლილებებს, რაც დამახასიათებელია მაღალმთიანი კონტინენტური კლიმატისთვის. ზამთარში მთლიანად იყინება დაახლოებით 4-5 თვის განმავლობაში. ზაფხულში მნიშვნელოვნად თბება.
• pH დონეები: კონკრეტული მონაცემები ადვილად ხელმისაწვდომი არ არის.
• გახსნილი ჟანგბადის დონეები: კონკრეტული მონაცემები ადვილად ხელმისაწვდომი არ არის; სავარაუდოდ სეზონურად მერყეობს, პოტენციურად მცირდება ყინულის საფარის ქვეშ და ზაფხულის მაღალი დეკომპოზიციის დროს.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ჰაბიტატი მობუდარი და მიგრირებადი წყლის ფრინველებისთვის ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების ფარგლებში. ის ფაქტი, რომ მდინარე ფარავანი მასში გაედინება. მაღალმთიანი ჭარბტენიანი ეკოსისტემა.
• კონსერვაციის სტატუსი: მდებარეობს ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების (სავარაუდოდ ჯავახეთის ეროვნული პარკის ან მასთან დაკავშირებული აღკვეთილის) ფარგლებში. კონსერვაციული ძალისხმევა ფოკუსირებულია ჭარბტენიანი ჰაბიტატებისა და ფრინველთა პოპულაციების დაცვაზე. შესაძლოა აკმაყოფილებდეს რამსარის კონვენციის კრიტერიუმებს წყლის ფრინველებისთვის მისი მნიშვნელობის გამო.
• ინვაზიური სახეობები: ინვაზიური სახეობების ზემოქმედების შესახებ კონკრეტული ინფორმაცია ადვილად ხელმისაწვდომი არ არის, თუმცა არამშობლიური თევზის სახეობების პოტენციური შემოყვანა არ გამოირიცხება.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: მდებარეობს ისტორიულად მნიშვნელოვან ჯავახეთის რეგიონში, რომელიც საუკუნეების მანძილზე დასახლებული იყო. მიმდებარე სოფელ საღამოს თავისი ადგილობრივი ისტორია აქვს.
• ამჟამინდელი გამოყენება: ადგილობრივი თევზჭერა (როგორც საარსებო, ასევე პოტენციურად სამოყვარულო), შესაძლოა შეზღუდული სარწყავი გამოყენება, ფრინველებზე დაკვირვების ტურიზმი, მიმდებარე ტერიტორიებზე ძოვება.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: მოწყვლადია ევტროფიკაციის მიმართ საკვები ნივთიერებების ჩამონადენის გამო (სოფლის მეურნეობა, დასახლებები). პოტენციური ზემოქმედება ზედმეტი ძოვების ან არამართული თევზჭერისგან. წყლის დონის ცვალებადობა, რომელზეც გავლენას ახდენს კლიმატი და მდინარის ზემო და ქვემო დინების მართვა. კლიმატის ცვლილების გავლენა მყიფე მაღალმთიან ჭარბტენიან ეკოსისტემასა და ფრინველთა ჰაბიტატებზე.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: იმართება ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების მართვის გეგმის ფარგლებში, საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს ადმინისტრირებით. სავარაუდოდ არსებობს რეგულაციები რესურსების გამოყენებასთან (თევზჭერა, ძოვება) და ჰაბიტატების დაცვასთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით ფრინველებისთვის.
• ადგილობრივი თემები: სოფელი საღამო პირდაპირ ტბის ნაპირზე მდებარეობს. ტბა წარმოადგენს პირდაპირ ბუნებრივ რესურსს საზოგადოებისთვის (თევზაობა, წყალი) და გვთავაზობს ტურიზმთან დაკავშირებული შემოსავლის პოტენციალს (განსაკუთრებით ფრინველებზე დაკვირვების ტურები, ადგილობრივი საოჯახო სასტუმროები).

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• მდინარე ფარავანი, რომელიც საქართველოს უდიდესი ტბის (ფარავნის ტბა) სიახლოვეს იღებს სათავეს, პირდაპირ საღამოს ტბაში გაედინება.
• მიუხედავად მისი სახელისა “საღამოს ტბა”, ამ სახელწოდების კონკრეტული მიზეზი გავრცელებულ წყაროებში ახსნილი არ არის.
• ის წარმოადგენს საერთაშორისო მნიშვნელობის ჯავახეთის ჭარბტენიანი ტერიტორიების საკვანძო კომპონენტს, რომელიც კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ფრინველთა კონსერვაციისთვის.
• ტბა ყოველ ზამთარს მთლიანად იყინება 4-5 თვის განმავლობაში მაღალი სიმაღლისა და ჯავახეთის პლატოს მკაცრი კონტინენტური კლიმატის გამო.