შავი კლდეების ტბა

შავი კლდეების ტბა (Black Rock Lake) არის განსაცვიფრებლად ლამაზი, მაღალმთიანი ალპური ტბა, რომელიც მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოში, კახეთის რეგიონში, ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებზე. კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედზე, ზღვის დონიდან, როგორც წესი, 2800-2900 მეტრის სიმაღლეზე განლაგებულ ტბას უნიკალური მდებარეობა უკავია – ის მდებარეობს პირდაპირ საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციის დაღესტნის რესპუბლიკას შორის არსებულ საერთაშორისო საზღვარზე ან მის უშუალო სიახლოვეს. მყინვარული პროცესების შედეგად წარმოქმნილი ეს შედარებით მცირე ზომის ტბა ცნობილია თავისი პირველქმნილი, ცივი, სუფთა წყლითა და მის გარშემო არსებული დრამატული ალპური პეიზაჟებით, მათ შორის “შავი კლდეებით”, საიდანაც სავარაუდოდ მომდინარეობს მისი სახელი. ტბამდე მისასვლელად საჭიროა საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და შთამბეჭდავი, თუმცა ფიზიკურად მომთხოვნი, მრავალდღიანი საფეხმავლო მარშრუტის გავლა, რომელიც კვეთს მრავალფეროვან ეკოსისტემებს – ხშირი ტყეებიდან სუბალპურ და ალპურ მდელოებამდე, რომლებიც მდიდარი ბიომრავალფეროვნებით გამოირჩევა. მაღალი სიმაღლისა და შორეული მდებარეობის გამო, ტბა სავარაუდოდ ოლიგოტროფულია (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი) და წლის მნიშვნელოვანი ნაწილის განმავლობაში გაყინული რჩება. მისი სასაზღვრო მდებარეობა მატებს მას უნიკალურ ხასიათს და მოითხოვს ნებართვებს მარშრუტზე მიმავალი ვიზიტორებისთვის.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• ტბის სახელი: შავი კლდეების ტბა. ზოგჯერ მოიხსენიება სხვა სახელებითაც, როგორიცაა გრძელი ტბა ან ხალახელი. მომხმარებლის მიერ ნახსენები სახელი “წრიული” არ არის სტანდარტული ან ფართოდ გამოყენებული.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: კახეთი
  • მუნიციპალიტეტი: ლაგოდეხი
  • დაცული ტერიტორია: ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები (კონკრეტულად, ხშირად განიხილება ლაგოდეხის ეროვნული პარკის ან აღკვეთილის საზღვრებში).
  • მთათა სისტემა: კავკასიონის მთავარი ქედი.
  • უახლოესი მნიშვნელოვანი ქალაქი ან ღირსშესანიშნაობა: ქალაქი ლაგოდეხი არის დაცული ტერიტორიების მთავარი კარიბჭე. თავად ტბა შორს მდებარეობს, მასთან მისვლა მრავალდღიანი ლაშქრობითაა შესაძლებელი.
  • კოორდინატები (განედი და გრძედი): დაახლოებით 41°54′ ჩ.გ., 46°10′ ა.გ. (შენიშვნა: ზუსტი კოორდინატები შეიძლება ოდნავ განსხვავდებოდეს წყაროების მიხედვით).
  • კავშირი სხვა წყლის ობიექტებთან: იზოლირებული ალპური ტბა, სავარაუდოდ მცირე მთის ნაკადულების სათავე, რომლებიც კალთებზე ჩამოედინება.
  • სასაზღვრო სტატუსი: მდებარეობს პირდაპირ საქართველოსა და რუსეთის ფედერაციის დაღესტნის რესპუბლიკას შორის არსებულ საერთაშორისო საზღვარზე ან მის უშუალო სიახლოვეს.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: მცირე, ზოგადად შეფასებულია $0.1$-დან $0.16$ კვადრატულ კილომეტრამდე (დაახლოებით $10$–$16$ ჰექტარი).
• მაქსიმალური სიღრმე: ზომიერი ალპური ტბისთვის. ხშირად ნახსენები მაჩვენებლები მერყეობს $10$-დან $15$ მეტრამდე, თუმცა ზუსტი ბათიმეტრიული მონაცემები შესაძლოა ფართოდ ხელმისაწვდომი არ იყოს.
• საშუალო სიღრმე: უცნობია.
• მოცულობა: უცნობია, სავარაუდოდ მცირე.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: მაღალი, როგორც წესი, მოხსენიებულია დაახლოებით 2800-2900 მეტრი ($9180$–$9515$ ფუტი).
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: შედარებით მოკლე, მისი ფართობის შესაბამისად.
• წყლის წყარო(ები): უპირატესად თოვლის ნადნობი, ატმოსფერული ნალექები და შესაძლოა მიწისქვეშა წყაროები.
• გადინება (ასეთის არსებობის შემთხვევაში): სავარაუდოდ გააჩნია მცირე გამდინარე ნაკადული, განსაკუთრებით თოვლის დნობის პიკის სეზონზე.
• წყლის ტიპი: მტკნარი წყალი.
• აუზის გეოლოგია: მყინვარული წარმოშობის, სავარაუდოდ ტბიური ქვაბული (ტარნი), რომელიც კავკასიონის მთავარ ქედზე მყინვარების მიერ გამოკვეთილ ცირკის აუზში ჩამოყალიბდა.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა (მცენარეულობა): გარშემორტყმულია ალპური მდელოებით, დამახასიათებელი მაღალმთიანი ბალახებითა და ველური ყვავილებით. ტბის ქვემოთ სუბალპურ ზონაში ხშირია როდოდენდრონის ბუჩქნარები. ცივ, საკვები ნივთიერებებით ღარიბ ტბაში წყლის მცენარეულობა მოსალოდნელია იყოს მინიმალური. ტბამდე მიმავალი ბილიკი ქვედა სიმაღლეებზე გადის მრავალფეროვან ტყეებში (წიფელი, რცხილა, ნეკერჩხალი, არყი).
• ფაუნა (ცხოველთა სამყარო): თავად ტბა სავარაუდოდ შეიცავს შეზღუდულ წყლის სიცოცხლეს, შესაძლოა სიცივისადმი ადაპტირებულ უხერხემლოებს. ტბის გარშემო ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიები ცნობილია მდიდარი ბიომრავალფეროვნებით, მათ შორის ძუძუმწოვრებით: აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი (Capra cylindricornis), არჩვი (Rupicapra rupicapra), შველი, კეთილშობილი ირემი, მურა დათვი, ფოცხვერი და მრავალი ფრინველი, როგორიცაა კავკასიური შურთხი, კავკასიური როჭო, მთის არწივი, ორბი და ბატკანძერი.
• ტროფიკული დონე: ოლიგოტროფული (საკვები ნივთიერებებით ღარიბი).
• წყლის გამჭვირვალობა: ზოგადად მაღალი.
• წყლის ტემპერატურა (სეზონური ცვალებადობა): ცივია მთელი წლის განმავლობაში. ტბა, როგორც წესი, გაყინულია გვიანი შემოდგომიდან/ზამთრიდან გვიან გაზაფხულამდე/ადრე ზაფხულამდე.
• pH დონეები: უცნობია, სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ახლოს ან ოდნავ მჟავე.
• გახსნილი ჟანგბადის დონეები: მოსალოდნელია იყოს მაღალი ცივი ტემპერატურისა და დაბალი ბიოლოგიური აქტივობის გამო.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: მიმდებარე ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების მაღალი ბიომრავალფეროვნება, მათ შორის ენდემური კავკასიური სახეობები. თავად ტბა წარმოადგენს პირველქმნილ მაღალმთიან წყლის გარემოს.
• კონსერვაციის სტატუსი: მდებარეობს მკაცრად დაცულ ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებზე, საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს ნაკრძალში (დაარსდა 1912 წელს). მისასვლელად საჭიროა რეგისტრაცია და ნებართვები სასაზღვრო ზონაში მდებარეობის გამო.
• ინვაზიური სახეობები: ნაკლებად სავარაუდოა თავად ტბაში მისი იზოლაციისა და პირობების გამო.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: ტერიტორიას აქვს ისტორიული მნიშვნელობა, როგორც სასაზღვრო რეგიონს და სავარაუდოდ ტრადიციულად გამოიყენებოდა სეზონური საძოვრებისთვის. კონკრეტულად ტბასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენები ფართოდ ცნობილი არ არის.
• ამჟამინდელი გამოყენება: ეკოტურიზმი არის ძირითადი გამოყენება, რომელიც ორიენტირებულია პოპულარულ მრავალდღიან შავი კლდეების ტბის ლაშქრობაზე. აქტივობები მოიცავს ლაშქრობას, ზურგჩანთით მოგზაურობას, ველურ ბუნებაზე დაკვირვებას, ფრინველებზე დაკვირვებას და ბუნების ფოტოგრაფიას. ცურვა ზოგადად არ არის რეკომენდებული დაბალი ტემპერატურის გამო. არ ხდება თევზაობა, ნავებით სეირნობა ან რესურსების მოპოვება.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: პოტენციური ზემოქმედება ტურიზმისგან მოიცავს ბილიკების ეროზიას, ნარჩენების მართვის პრობლემებს თავშესაფრებთან და საბანაკე ადგილებთან, და ველური ბუნების შეწუხებას. ალპური ეკოსისტემა მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების ზემოქმედების მიმართ (თოვლის საფარის, ტემპერატურის, მცენარეულობის ცვლილებები). საზღვრის უსაფრთხოება ასევე ფაქტორია ხელმისაწვდომობის მართვაში.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: იმართება საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ. არსებობს მარკირებული ბილიკების სისტემა, დანიშნული საბანაკე ადგილები და ტურისტული თავშესაფრები მარშრუტის გასწვრივ. ხელმისაწვდომობა რეგულირდება სასაზღვრო ზონისთვის ნებართვების სისტემით. დაცულ ტერიტორიაზე ქცევის მკაცრი წესები მოქმედებს.
• ადგილობრივი თემები: ქალაქი ლაგოდეხი სარგებელს იღებს დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებული ტურიზმიდან, მათ შორის გიდის მომსახურებით, განთავსებითა და ტრანსპორტირებით.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• მისი მდებარეობა საქართველოსა და დაღესტანს (რუსეთი) შორის არსებულ საერთაშორისო საზღვარზე ან მის უშუალო სიახლოვეს მნიშვნელოვანი მახასიათებელია.
• შავი კლდეების ტბის მარშრუტი ითვლება საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე სანახაობრივ და ბიომრავალფეროვან სალაშქრო მარშრუტად, რომელიც კავკასიონის მთების განსაცვიფრებელ ხედებს გვთავაზობს.
• ტბა და მიმდებარე ტერიტორია წარმოადგენს აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვის, აღმოსავლეთ კავკასიონისთვის ენდემური გარეული თხის, საბინადრო გარემოს.
• მიუხედავად გავრცელებული სახელწოდებისა “შავი კლდეების ტბა”, მას ზოგჯერ მოიხსენიებენ სხვა ადგილობრივი ან ისტორიული სახელებით, როგორიცაა “გრძელი ტბა” ან “ხალახელი”.