ქვათახევის მონასტერი

About this activity

ქვათახევის მონასტერი: სიმტკიცე კავთურას ხეობაში

მიმოხილვა

ქვათახევის მონასტერი, ოფიციალურად ქვათახევის ღვთისმშობლის მიძინების მონასტერი, მნიშვნელოვანი შუა საუკუნეების ქართული მართლმადიდებლური სამონასტრო კომპლექსია, რომელიც შთამბეჭდავად მდებარეობს მდინარე კავთურას ციცაბო, ტყიან ხეობაში, შიდა ქართლის რეგიონში, თბილისის დასავლეთით. საქართველოს „ოქროს ხანის“ მოწმე, მთავარი ტაძარი XII-XIII საუკუნეებით თარიღდება და იმ ეპოქის მაღალ მხატვრულ და არქიტექტურულ სტანდარტებს განასახიერებს. მისი არქიტექტურული სტილი მტკიცედ ათავსებს მას გამოჩენილი თანადროული ძეგლების ჯგუფში, მათ შორის ბეთანიისა და ფიტარეთის, რომლებსაც აქვთ მსგავსი პროპორციები, ჯვარ-გუმბათოვანი გეგმები და ფასადების მდიდარი მორთულობა, რაც მიუთითებს საერთო სკოლაზე ან პერიოდის ესთეტიკაზე.

არქიტექტურული ღირსების გარდა, ქვათახევს მნიშვნელოვანი როლი ეკავა შუა საუკუნეების საქართველოში, როგორც მთავარ სამწიგნობრო და სულიერ ცენტრს. იგი ფუნქციონირებდა როგორც მნიშვნელოვანი სკრიპტორიუმი, სადაც ხდებოდა რელიგიური ტექსტების გადაწერა და შესაძლოა შედგენაც, რითაც წვლილი შეიტანა ქვეყნის მდიდარ ხელნაწერ მემკვიდრეობაში. მონასტერი ასევე ცნობილი იყო იმით, რომ საუკუნეების განმავლობაში ინახებოდა ძვირფასი საეკლესიო განძი და ხატები.

თუმცა, ქვათახევის ისტორია ასევე აღინიშნება ღრმა ტრაგედიით. თემურლენგის გამანადგურებელი შემოსევების დროს XIV-XV საუკუნეების მიჯნაზე (დაახლოებით 1400 წელს), მონასტერმა უდიდესი ზიანი განიცადა. ისტორიული ცნობების თანახმად, მთავარ ტაძარში თავშეფარებული დიდი რაოდენობით ბერები სასტიკად დახოცეს, სავარაუდოდ, თემურლენგის ჯარისკაცებმა ისინი ცოცხლად დაწვეს. ამ შემზარავმა მოვლენამ წარუშლელი კვალი დატოვა მონასტრის ისტორიასა და ხსოვნაში.

ამ განადგურების მიუხედავად, ქვათახევმა გაუძლო. მიუხედავად იმისა, რომ მომდევნო საუკუნეებში სავარაუდოდ განიცადა სხვადასხვა სარემონტო სამუშაოებისა და დაცემის პერიოდები, 1854 წელს განხორციელდა მნიშვნელოვანი აღდგენითი სამუშაოები თავად ივანე თარხან-მოურავის მფარველობით. ამ რესტავრაციამ, მიუხედავად იმისა, რომ უზრუნველყო შენობის გადარჩენა, ასევე მნიშვნელოვნად შეცვალა გარკვეული მახასიათებლები, განსაკუთრებით გუმბათი და ისეთი სტრუქტურების დამატება, როგორიცაა დასავლეთის მინაშენი.

საბჭოთა პერიოდში დახურვისა და უგულებელყოფის შემდეგ, პოსტსაბჭოთა ეპოქაში ქვათახევში სამონასტრო ცხოვრება აღორძინდა, ამჟამად ის ფუნქციონირებს როგორც დედათა მონასტერი. დღეს ის წარმოადგენს არა მხოლოდ ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის მოქმედ რელიგიურ ცენტრს, არამედ დაცულ კულტურულ ძეგლსაც. მისი ოქროს ხანის არქიტექტურული ბრწყინვალების, მდიდარი კულტურული ისტორიის, მოწამეობის მტკივნეული ხსოვნის და გვიანდელი რესტავრაციების მტკიცებულებების შერწყმა ქვათახევს აქცევს შთამბეჭდავ ადგილად, რომელიც ასახავს საქართველოს ისტორიისა და სარწმუნოების კომპლექსურ ქსოვილს.

ძირითადი საიდენტიფიკაციო მონაცემები

• სრული სახელი: ქვათახევის ღვთისმშობლის მიძინების მონასტერი.
• საერთო ალტერნატიული სახელი: ქვათახევის მონასტერი.
• ტიპი: საქართველოს მართლმადიდებელი მონასტერი (ამჟამად მოქმედი, დედათა).
• მდებარეობა: მდებარეობს მდინარე კავთურას ხეობაში, სოფლების წინარეხისა და კავთისხევის მახლობლად, კასპის მუნიციპალიტეტში, შიდა ქართლის მხარეში, საქართველოში. თბილისიდან დაახლოებით 55 კილომეტრში დასავლეთით.

ისტორიული ფონი

• დაარსება: ამჟამინდელი მთავარი ტაძარი თარიღდება XII-XIII საუკუნეებით, რაც ემთხვევა საქართველოს „ოქროს ხანას“. კონკრეტული დამაარსებელი უცნობია, მაგრამ ხარისხი მიუთითებს ეპოქის მაღალი დონის სამეფო ან თავადურ მფარველობაზე.
• მნიშვნელოვანი თარიღები და მოვლენები:

• XII-XIII საუკუნეები: მთავარი ტაძრის მშენებლობა; აყვავების პერიოდი, როგორც სამონასტრო და სამწიგნობრო ცენტრი.
• დაახლ. 1400 წ.: გაიძარცვა და ძლიერ დაზიანდა თემურლენგის შემოსევების დროს; ტაძარში თავშეფარებული ბერების ხოცვა-ჟლეტა.
• თემურლენგის შემდგომი პერიოდი: თანდათანობითი და ნაწილობრივი აღდგენა; აქტიურობისა და პოტენციური უგულებელყოფის პერიოდები.
• 1854 წ.: მნიშვნელოვანი რეკონსტრუქცია და განახლება თავად ივანე თარხან-მოურავის ხელმძღვანელობით, რამაც შეცვალა გუმბათი და დაამატა მინაშენები.
• საბჭოთა ეპოქა: დაიხურა, როგორც რელიგიური დაწესებულება, განიცადა უგულებელყოფა.
• პოსტსაბჭოთა ეპოქა: სამონასტრო ცხოვრების აღორძინება, როგორც დედათა მონასტრისა; მიმდინარე საკონსერვაციო და აქტიური სამონასტრო ცხოვრება.

• ისტორიული პირები: თემურლენგი – დაკავშირებულია ნგრევასა და ხოცვა-ჟლეტასთან. თავადი ივანე თარხან-მოურავი – XIX საუკუნის რესტავრაციის ინიციატორი. სხვადასხვა (ძირითადად ანონიმური) მწიგნობრები და წინამძღვრები, რომლებიც დაკავშირებულია მის შუა საუკუნეების სამწიგნობრო საქმიანობასთან.
• ლეგენდები: ცენტრალური ისტორიული ნარატივი ფოკუსირებულია თემურლენგის შემოსევის დროს ბერების მოწამეობაზე.

მნიშვნელობა და დანიშნულება

• რელიგიური მნიშვნელობა: ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი დედათა მონასტერი. ლოცვისა და სამონასტრო ცხოვრების ადგილი, რომელსაც ისტორიული სულიერი მნიშვნელობა აქვს.
• კულტურული მნიშვნელობა: ისტორიულად ქართული ხელნაწერი კულტურისა და სწავლა-განათლების მთავარი ცენტრი. რელიგიური ხელოვნებისა და განძის საცავი. მისი ისტორია ასახავს როგორც შუა საუკუნეების ქართული კულტურის ზენიტს, ისე უცხოური შემოსევების ტრავმას.
• არქიტექტურული მნიშვნელობა: XII-XIII საუკუნეების ქართული ჯვარ-გუმბათოვანი სტილის ერთ-ერთი მთავარი მაგალითი, მჭიდროდ დაკავშირებული ბეთანიისა და ფიტარეთის მონასტრებთან. აღსანიშნავია თავისი დახვეწილი გეგმით, პროპორციებითა და განსაკუთრებით მდიდარი გარეგანი ქვის ორნამენტაციით. XIX საუკუნის რესტავრაცია წარმოადგენს ქართულ საეკლესიო ხუროთმოძღვრებაში ჩარევის გვიანდელ ფაზას.
• ამჟამინდელი სტატუსი: მოქმედი საქართველოს მართლმადიდებელი დედათა მონასტერი და დაცული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი.

არქიტექტურული და მხატვრული აღწერა

• ექსტერიერი: მთავარ ტაძარს აქვს ჩახაზული ჯვრის გეგმა ცენტრალური გუმბათით, რომელიც შიგნიდან ეყრდნობა ორ თავისუფლად მდგომ ბურჯსა და საკურთხევლის აფსიდის შვერილებს. ნაგებია კარგად დამუშავებული ქვის ბლოკებით. ფასადები, განსაკუთრებით აღმოსავლეთისა და გუმბათის ყელი, მდიდრულად არის მორთული რთული ქვის ჩუქურთმებით, რომლებიც შეიცავს გეომეტრიულ ნიმუშებს, წნულ ორნამენტებს, მცენარეულ მოტივებს, ცხოველთა რელიეფებსა და დეკორატიულ ჯვრებს, რაც დამახასიათებელია ბეთანია-ფიტარეთის ჯგუფისთვის. ამჟამინდელი გუმბათი და დასავლეთის კარიბჭე/მინაშენი დიდწილად 1854 წლის რესტავრაციით თარიღდება. კომპლექსი შეიძლება მოიცავდეს თავდაცვითი კედლების ნაშთებს.
• ინტერიერი: შიდა სივრცე ასახავს ჯვრისებრ გეგმას, რომელიც აღმოსავლეთით ღრმა საკურთხევლის აფსიდით მთავრდება. მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიული ფრესკები სავარაუდოდ არსებობდა, მნიშვნელოვანი ნაწილი დაიკარგა დაზიანების (განსაკუთრებით თემურლენგის შემოსევის დროს გაჩენილი ხანძრის) და გვიანდელი რემონტების გამო. შესაძლოა შემორჩენილია ან ბოლო საკონსერვაციო სამუშაოების დროს გამოვლენილია გარკვეული ფრაგმენტები.
• ხელოვნების ნიმუშები: ყველაზე გამორჩეული ორიგინალური ხელოვნების ნიმუშებია ექსტერიერის ფასადებზე არსებული შუა საუკუნეების ქვის ჩუქურთმები, რომლებიც მაღალ ოსტატობას აჩვენებს. ნებისმიერ შემორჩენილ შიდა ფრესკის ფრაგმენტს აქვს ისტორიული და მხატვრული ღირებულება. მონასტერი ისტორიულად ფლობდა ძვირფას ხატებსა და ხელნაწერებს, რომლებიც ახლა ძირითადად მუზეუმებშია დაცული, როგორიცაა საქართველოს ეროვნული მუზეუმი.
• კომპლექსი (მონასტრები): მოიცავს მთავარ მიძინების ეკლესიას, მრავალსართულიან სამრეკლოს (სავარაუდოდ გვიანდელი დამატება ან აღდგენილი), მონაზვნების საცხოვრებელ კორპუსებს (სენაკებს), შესაძლოა სატრაპეზოს, სამეურნეო შენობებს და შესაძლოა სიმაგრეების ან შემომფარგლელი კედლების ნაშთებს, ეს ყველაფერი მდინარის ხეობის ლანდშაფტშია ჩასმული.

პრაქტიკული ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• სამუშაო საათები: როგორც წესი, ღიაა ვიზიტორებისთვის დღის საათებში (მაგ., დაახლოებით 10:00-დან 17:00 ან 18:00 საათამდე), მაგრამ რადგან ეს მოქმედი დედათა მონასტერია, შესვლა შეიძლება შეიზღუდოს მსახურების ან მონასტრის შიდა განაწესით განსაზღვრულ დროს.
• შესვლის საფასური: შესვლა ჩვეულებრივ უფასოა. მონასტრის მოვლა-პატრონობისთვის შემოწირულობები მისასალმებელია.
• ხელმისაწვდომობა: ქვათახევში მისასვლელად საჭიროა გზებზე მგზავრობა, რომლებიც შეიძლება იყოს მოუასფალტებელი და რთული, პოტენციურად საჭიროებს მაღალი გამავლობის მანქანას ან 4WD-ს, განსაკუთრებით უამინდობის შემდეგ. ბოლო მონაკვეთზე შეიძლება ფეხით სიარული გახდეს საჭირო. თავად მონასტრის ტერიტორიაზე რელიეფი უსწორმასწოროა და არის საფეხურები, რაც ზღუდავს ხელმისაწვდომობას მობილობის პრობლემების მქონე პირებისთვის.
• წესები და ეტიკეტი:

• ჩაცმულობის წესები: სავალდებულოა საქართველოს მართლმადიდებლური ჩაცმულობის კოდექსის მკაცრი დაცვა. ქალებმა უნდა ატარონ მუხლს ქვემოთ კაბები ან ქვედაბოლოები და თავზე დაიფარონ მანდილი. მამაკაცებს უნდა ეცვათ გრძელი შარვალი. ყველასთვის მხრები დაფარული უნდა იყოს. კატეგორიულად რეკომენდებულია შესაბამისად ჩაცმული მისვლა.
• ფოტო/ვიდეო გადაღება: ფოტოგრაფია ზოგადად ნებადართულია გარეთ. ტაძრის შიგნით შეიძლება შეზღუდული იყოს (განსაკუთრებით ელვაშუქით გადაღება) ან სრულად აკრძალული. ყოველთვის მოძებნეთ ნიშნები და მიჰყევით ინსტრუქციებს. მოერიდეთ მონაზვნების გადაღებას მათი პირდაპირი ნებართვის გარეშე.
• ქცევა: ვიზიტორებმა უნდა შეინარჩუნონ სიჩუმე და პატივისცემით მოიქცნენ. გახსოვდეთ, რომ ეს არის მოქმედი სალოცავი და მონაზვნების საცხოვრებელი ადგილი, ასევე ისტორიული ტრაგედიის ადგილი. ნუ შეაფერხებთ მსახურებას ან ყოველდღიურ საქმიანობას.

• კეთილმოწყობა: შესაძლოა ხელმისაწვდომი იყოს საბაზისო საპირფარეშოები. შესასვლელთან შეიძლება იყოს პატარა ჯიხური, სადაც სანთლები ან რელიგიური ნივთები იყიდება. ადგილზე არ არის კაფეები ან სხვა ტურისტული კეთილმოწყობა. უახლოესი ქალაქი სერვისებით არის კასპი.
• მსახურების დრო: რეგულარული მართლმადიდებლური მსახურებები ტარდება მონაზვნების მიერ მათი ტიპიკონის (მონასტრის წესდების) შესაბამისად. ვიზიტორებს შეუძლიათ დაესწრონ მსახურების ნაწილს, თუ იქ იმყოფებიან, იმ პირობით, რომ ამას ჩუმად და პატივისცემით გააკეთებენ.