სათაფლიის სახელმწიფო ნაკრძალი

კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება სათაფლიაზე, მართლაც უნიკალურ ბუნების საოცრებაში, რომელიც საქართველოს იმერეთის რეგიონში, ქუთაისთან ძალიან ახლოს მდებარეობს! სათაფლია ცნობილია იმით, რომ ერთ ადგილას გთავაზობთ ატრაქციონების განსაკუთრებულ კომბინაციას: ნამდვილ, გაქვავებულ დინოზავრის ნაკვალევს, ულამაზეს მღვიმეს გასაოცარი კლდოვანი წარმონაქმნებით, უძველესი კოლხური ტყის დაცულ ნაწილს და თვალწარმტაც შუშის პანორამულ გადასახედს, საიდანაც გარემოს ფართო ხედები იშლება. ეს ფანტასტიკური ადგილია ოჯახებისთვის, სკოლის ჯგუფებისთვის და ყველასთვის, ვინც დაინტერესებულია ბუნებითა და ისტორიით.

თავდაპირველად 1935 წელს, დინოზავრის ნაკვალევის აღმოჩენის შემდეგ დაარსებული სათაფლია შეიქმნა ამ წარმოუდგენელი აღმოჩენებისა და მის გარშემო არსებული ულამაზესი ბუნებრივი გარემოს დასაცავად. სახელი “სათაფლია” ქართულად “თაფლის ადგილს” ნიშნავს, სავარაუდოდ იმიტომ, რომ გარეული ფუტკრები ტრადიციულად ამ მთის პატარა მღვიმეებსა და ფუღუროებში იკეთებდნენ სკებს. დღეს სათაფლია იმართება როგორც აღკვეთილი, რომელიც ფოკუსირებულია მისი საგანძურის დაცვაზე და ამავდროულად მასპინძლობს ვიზიტორებს განათლებისა და სიამოვნების მისაღებად. ის იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების უფრო დიდი სისტემის ნაწილია.

სათაფლიაზე ვიზიტი ჰგავს სხვადასხვა სამყაროში ხანმოკლე გასეირნებას. თქვენ იწყებთ იმ დინოზავრების შესახებ სწავლით, რომლებიც ამ ტერიტორიაზე მილიონობით წლის წინ ბინადრობდნენ. სპეციალური შენობა იცავს ტალახში დატოვებულ ნაკვალევს, რომელიც მოგვიანებით ქვად იქცა – ეს იშვიათი და ამაღელვებელი სანახაობაა! იქიდან სასიამოვნო ბილიკი მიგიყვანთ კოლხური ტყის ულამაზეს ნიმუშში. ამ ტიპის ტყე განსაკუთრებულია ამ რეგიონისთვის, ხშირი მწვანე ხეებით, სუროებითა და მცენარეებით, რომლებიც ბოლო გამყინვარებამდე არსებობდნენ.

შემდეგ ბილიკი სათაფლიის მღვიმეში შედის. შიგნით, გიდები გაჩვენებენ ათასობით წლის განმავლობაში წყლის წვეთების შედეგად წარმოქმნილ გასაოცარ ფორმებს, რომლებსაც სტალაქტიტები (ჭერიდან ჩამოკიდებული) და სტალაგმიტები (იატაკიდან ამოსული) ეწოდება. მღვიმე განათებულია მისი სილამაზის ხაზგასასმელად და შესაძლოა გულის ფორმის სტალაგმიტიც კი შენიშნოთ! მღვიმის შემდეგ ბილიკი მიდის თანამედროვე საოცრებამდე: კლდის პირას აგებულ შუშის პანორამულ გადასახედამდე. შუშის იატაკზე დგომა ამაღელვებელ შეგრძნებას განიჭებთ და წარმოუდგენელ ხედებს გთავაზობთ ქუთაისზე, მდინარე რიონის ხეობასა და მიმდებარე ბორცვებზე.

სათაფლიამდე ქუთაისიდან მისვლა ადვილია და ის გთავაზობთ კარგად ორგანიზებულ გამოცდილებას ვიზიტორთა ცენტრით, კაფეთი და მკაფიო ბილიკებით. ეს შედარებით მცირე ტერიტორიაა, რაც აადვილებს ყველა ძირითადი ღირსშესანიშნაობის ნახვას სულ რაღაც რამდენიმე საათში. ეს შესანიშნავი მაგალითია იმისა, თუ როგორ იცავს საქართველო თავის ბუნებრივ და ისტორიულ მემკვიდრეობას და უზიარებს მას მსოფლიოს.

1. ძირითადი იდენტიფიკაცია

• ოფიციალური სახელი: სათაფლიის აღკვეთილი (ხშირად მოიხსენიებენ უბრალოდ როგორც სათაფლიას). ადმინისტრაციულად იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების ნაწილია. (შენიშვნა: მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიული სახელი მოიცავს “სახელმწიფო ნაკრძალს”, მისი ამჟამინდელი ოფიციალური კატეგორია და ფუნქცია შეესაბამება აღკვეთილს).
• დაცული ტერიტორიის ტიპი: აღკვეთილი (IUCN კატეგორია IV). ამ ტიპის ტერიტორია ფოკუსირებულია ბუნებრივი მახასიათებლების დაცვაზე, მდგრადი ტურიზმის, განათლებისა და რეკრეაციის დაშვებით.
• დაარსების თარიღი: ნაკრძალი პირველად დაარსდა 1935 წელს. თანამედროვე სავიზიტორო კომპლექსი და ინფრასტრუქტურა გაცილებით გვიან განვითარდა.
• მმართველი ორგანო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA), იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაციის მმართველობის ქვეშ.

2. მდებარეობა და ხელმისაწვდომობა

• გეოგრაფიული მდებარეობა: საქართველო, იმერეთის მხარე, წყალტუბოს მუნიციპალიტეტი.
• რუკა/კოორდინატები: დაახლოებით 42∘18′ ჩრდილოეთ განედი, 42∘40′ აღმოსავლეთ გრძედი. რუკები ხელმისაწვდომია ვიზიტორთა ცენტრში და დაცული ტერიტორიების სააგენტოს ვებგვერდზე.
• უახლოესი ქალაქები/დასახლებები: ქუთაისი (სიდიდით მესამე ქალაქი საქართველოში) დაახლოებით 10 კმ-ში მდებარეობს. საკურორტო ქალაქი წყალტუბო ასევე ახლოსაა.
• როგორ მივიდეთ: ძალიან ხელმისაწვდომი. ქუთაისიდან მანქანით მგზავრობას დაახლოებით 15-20 წუთი სჭირდება. ქუთაისიდან ადვილად ხელმისაწვდომია ტაქსები, მიკროავტობუსები (მარშრუტკები) ან ორგანიზებული ტურები. გზა ასფალტირებულია და გამოდგება ყველა ტიპის მანქანისთვის. ქუთაისის საერთაშორისო აეროპორტი (KUT) უახლოესი აეროპორტია.

3. ზომა და ფიზიკური აღწერა

• ფართობი: აღკვეთილი მოიცავს დაახლოებით 330 ჰექტარს (3.3 კმ²). ძირითადი ტურისტული მარშრუტი და ობიექტები ამ ტერიტორიის მცირე ნაწილს იკავებს.
• ტოპოგრაფია: მდებარეობს სათაფლიის მთაზე, რომელიც არის შედარებით დაბალი, კირქვის ბორცვი, დაფარული ტყით, კოლხეთის დაბლობის კიდეზე. სიმაღლე ზღვის დონიდან დაახლოებით 350-500 მეტრია.
• გეოლოგია და ძირითადი მახასიათებლები: კარსტული ლანდშაფტი (კირქვა). ძირითადი მახასიათებლებია:
  • სათაფლიის მღვიმე: კარსტული მღვიმე, რომელიც ცნობილია თავისი სპელეოთემებით (სტალაქტიტები და სტალაგმიტები).
  • დინოზავრის ნაკვალევი: კირქვის ფენებში შემონახული გაქვავებული ნაკვალევი (ცარცული პერიოდის).
  • შუშის პანორამული გადასახედი: თანამედროვე ნაგებობა, რომელიც ფართო ხედებს გთავაზობთ.
• ჰიდროლოგია: დომინირებს მიწისქვეშა კარსტული წყლის სისტემები, რომლებმაც შექმნეს მღვიმე. მცირე ნაკადულები შეიძლება ადგილობრივად ამოვიდეს ზედაპირზე.
• კლიმატი: ნოტიო სუბტროპიკული კლიმატი. ზამთარი რბილი და ნალექიანია; ზაფხული ცხელი და ნოტიოა. მონახულება შესაძლებელია მთელი წლის განმავლობაში, თუმცა წვიმიანი დღეები ხშირია.

4. მიზანი და მნიშვნელობა

• დაარსების მიზეზი: პალეონტოლოგიური მემკვიდრეობის (დინოზავრის ნაკვალევი), გეოლოგიური მახასიათებლების (კარსტული მღვიმე) და მიმდებარე კოლხური ტყის ეკოსისტემის უნიკალური კომბინაციის დაცვა, ვიზიტორებისთვის საგანმანათლებლო და რეკრეაციული შესაძლებლობების შეთავაზებით.
• ძირითადი ღირებულებები: ძალიან მნიშვნელოვანია თავისი:
  • პალეონტოლოგიით: იშვიათი, ხელმისაწვდომი დინოზავრის ნაკვალევი.
  • სპელეოლოგიით: ლამაზი და ხელმისაწვდომი კარსტული მღვიმე.
  • ბიოლოგიით: შემონახული კოლხური ტყის ჰაბიტატი.
  • განათლებით: შესანიშნავი ადგილი გეოლოგიის, პალეონტოლოგიისა და ადგილობრივი ეკოსისტემების შესასწავლად.
  • რეკრეაციით: პოპულარული ტურისტული დანიშნულების ადგილი უნიკალური ატრაქციონებით.
• საერთაშორისო აღიარება: როგორც იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების ნაწილი, ის ხელს უწყობს ფართო რეგიონის ეკოლოგიურ ღირებულებას, რომელიც აღიარებულია კავკასიის ბიომრავალფეროვნების ცხელი წერტილის ნაწილად. სავარაუდოდ შედის საქართველოს ზურმუხტის ქსელის (Emerald Network) ტერიტორიებში.

5. ბიომრავალფეროვნება (ფლორა და ფაუნა)

• ეკოსისტემები/ჰაბიტატები: კოლხური ფართოფოთლოვანი ტყე; მღვიმის ეკოსისტემა.
• ძირითადი მცენარეული სახეობები: დომინირებს ისეთი ხეები, როგორიცაა რცხილა, მუხა, წიფელი, წაბლი, ცაცხვი და ნეკერჩხალი. ქვეტყე მდიდარია მარადმწვანე ბუჩქებით, როგორიცაა პონტოს როდოდენდრონი, წყავი, ბაძგი, სურო და სხვადასხვა სახეობის გვიმრა. მრავალი მცენარე რელიქტური სახეობაა (გამყინვარების პერიოდებს გადარჩენილი).
• ძირითადი ცხოველური სახეობები:
  • ძუძუმწოვრები: გავრცელებული ტყის სახეობებია შველი, მაჩვი, კვერნა, მელა, ტურა. მღვიმეში ბინადრობენ ღამურები.
  • ფრინველები: ფოთლოვანი ტყეებისთვის დამახასიათებელი სხვადასხვა სახეობები.
  • მღვიმის ფაუნა: ღამურები და მღვიმის ცხოვრებას ადაპტირებული სხვადასხვა უხერხემლოები, ზოგიერთი პოტენციურად ენდემური მღვიმისთვის ან რეგიონისთვის.
• საფრთხის ქვეშ მყოფი/იშვიათი სახეობები: მღვიმეში ნაპოვნი ღამურების ზოგიერთი სახეობა შეიძლება იყოს ეროვნულ ან საერთაშორისო დონეზე დაცული. თავად კოლხური ტყე წარმოადგენს მნიშვნელოვან რელიქტურ ეკოსისტემას.

6. ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის

• ვიზიტორთა ცენტრ(ებ)ი: დიახ, შესასვლელ კომპლექსში არის თანამედროვე ვიზიტორთა ცენტრი. გთავაზობთ ბილეთებს, ინფორმაციას, გიდის მომსახურებას (აუცილებელია მღვიმისთვის), კაფეს, ტუალეტებს და მცირე საგამოფენო სივრცეს/მუზეუმს. საკონტაქტო ინფორმაცია ხელმისაწვდომია დაცული ტერიტორიების სააგენტოს ვებგვერდზე.
• სამუშაო საათები და სეზონები: ღიაა მთელი წლის განმავლობაში, ჩვეულებრივ დილის 10:00-დან საღამოს 18:00-მდე (ბოლო შესვლა შეიძლება უფრო ადრე იყოს). როგორც წესი, დაკეტილია ორშაბათობით – აუცილებელია ვიზიტამდე შეამოწმოთ ოფიციალური APA ვებგვერდი მიმდინარე სამუშაო საათებისა და დღეების შესახებ.
• შესვლის საფასური და ნებართვები: საჭიროა შესვლის საფასური. საფასური ჩვეულებრივ მოიცავს დინოზავრის ნაკვალევის პავილიონში შესვლას, სათაფლიის მღვიმის გიდის თანხლებით დათვალიერებას, ტყის ბილიკზე გავლას და შუშის პანორამულ გადასახედზე ასვლას. ბილეთები იყიდება ვიზიტორთა ცენტრში. ფასები ხელმისაწვდომია APA ვებგვერდზე.
• ბილიკები და მარშრუტები: კარგად მოვლილი, წრიული მარშრუტი აკავშირებს ყველა მთავარ ატრაქციონს. ბილიკი ძირითადად მოასფალტებულია ან ხის ფიცრულებითაა დაფარული. მთლიანი გასეირნება დაახლოებით 1.5-დან 2 საათამდე გრძელდება და ითვლება მარტივი სირთულის, შესაფერისი ვიზიტორთა უმეტესობისთვის.
• აქტივობები: დინოზავრის ნაკვალევის დათვალიერება, სათაფლიის მღვიმის გიდის თანხლებით ტური, კოლხური ტყის ბილიკზე გასეირნება, შუშის პანორამული გადასახედის მონახულება, მცირე მუზეუმის ექსპონატების დათვალიერება.
• განთავსება: თავად აღკვეთილის ტერიტორიაზე განთავსების საშუალება არ არის. ფართო არჩევანი (სასტუმროები, საოჯახო სასტუმროები, ბინები) ხელმისაწვდომია ახლომდებარე ქალაქ ქუთაისსა და დაბა წყალტუბოში.
• ინფრასტრუქტურა: ვიზიტორთა ცენტრი, კაფე, სუვენირების მაღაზია, ტუალეტები, მოასფალტებული ბილიკები, საინფორმაციო ნიშნები, სკამები, დინოზავრების მოდელები (პარკის ტერიტორიაზე), შუშის გადასახედი, განათება მღვიმეში.
• უსაფრთხოების რჩევები: ატარეთ კომფორტული სასიარულო ფეხსაცმელი. ბილიკები შეიძლება სველი იყოს და სრიალებდეს, განსაკუთრებით მღვიმეში. იარეთ მონიშნულ ბილიკებზე. მღვიმეში მიჰყევით გიდის მითითებებს. შუშის გადასახედს აქვს მაქსიმალური ტევადობის ლიმიტი.

7. წესები და რეგულაციები

• ქცევის კოდექსი: იარეთ მონიშნულ ბილიკებზე. არ შეეხოთ მღვიმის წარმონაქმნებს (სტალაქტიტებს/სტალაგმიტებს) ან დინოზავრის ნაკვალევს. გადაყარეთ ნაგავი მხოლოდ დანიშნულ ურნებში. მოერიდეთ ხმაურს ბუნებისა და სხვა ვიზიტორების პატივისცემის ნიშნად.
• აკრძალვები: მოწევა აკრძალულია შენობებსა და მღვიმეში. მღვიმის წარმონაქმნებზე ან ნაკვალევზე შეხება მკაცრად აკრძალულია. აკრძალულია მცენარეების, ქვების ან ნებისმიერი ბუნებრივი ობიექტის შეგროვება. ცხოველების კვება არ არის რეკომენდებული. შინაური ცხოველები შეიძლება არ დაიშვან მღვიმეში ან ნაკვალევის პავილიონში (შეამოწმეთ პოლიტიკა). დრონების გამოყენება სავარაუდოდ საჭიროებს ადმინისტრაციისგან სპეციალურ ნებართვას. დაუშვებელია ცეცხლის დანთება.
• ზონირება: ძირითადი სავიზიტორო ზონა მიჰყვება კონკრეტულ მარშრუტს. ფართო ტყის აღკვეთილის ტერიტორიაზე წვდომა შეიძლება შეზღუდული იყოს.

8. კონსერვაცია და მართვა

• მმართველი ორგანო: იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაცია, საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს (APA) დაქვემდებარებაში. ადგილზე იმყოფება პერსონალი, მათ შორის ადმინისტრატორები, გიდები და რეინჯერები.
• კონსერვაციის ძალისხმევა: ფოკუსირებულია მყიფე მღვიმის გარემოს დაცვაზე (ტემპერატურის, ტენიანობის, CO2 დონის მონიტორინგი, განათების მართვა), დინოზავრის ნაკვალევის დაცვაზე გამოფიტვისა და დაზიანებისგან, კოლხური ტყის სიჯანსაღის შენარჩუნებაზე, ვიზიტორთა ნაკადის მართვაზე გარემოზე ზემოქმედების მინიმიზაციისთვის და საგანმანათლებლო პროგრამების შეთავაზებაზე.
• საფრთხეები/გამოწვევები: ვიზიტორთა დიდი რაოდენობის მართვა მგრძნობიარე მღვიმისა და ნაკვალევის დაზიანების გარეშე. სპეციალიზებული ინფრასტრუქტურის (გადასახედი, მღვიმის განათება) შენარჩუნება. ვანდალიზმის ან შემთხვევითი დაზიანების პრევენცია. კლიმატის ცვლილების პოტენციური გრძელვადიანი ზეგავლენა ტყესა და მღვიმის მიკროკლიმატზე.

9. ისტორია და კულტურა

• მოკლე ისტორია: დინოზავრის ნაკვალევი 1930-იან წლებში აღმოაჩინა ადგილობრივმა ბუნებისმეტყველმა პეტრე ჭაბუკიანმა. ნაკრძალი ოფიციალურად დაარსდა 1935 წელს. მღვიმე ადგილობრივად გაცილებით ადრე იყო ცნობილი. ძირითადი განვითარება თანამედროვე ტურისტული ინფრასტრუქტურით (ვიზიტორთა ცენტრი, შუშის გადასახედი, განახლებული მღვიმის ბილიკი) ძირითადად 2000-იან და 2010-იან წლებში მოხდა.
• კულტურული მნიშვნელობა: სახელი “სათაფლია” (თაფლის ადგილი) ასახავს ტრადიციულ კავშირს ბუნებასთან (გარეული ფუტკრები/მეფუტკრეობა). მიუხედავად იმისა, რომ თავად სათაფლია უპირატესად ბუნებრივი და სამეცნიერო მნიშვნელობისაა, ის მდებარეობს ქუთაისთან ახლოს, ქალაქთან, რომელსაც უდიდესი კულტურული და ისტორიული მნიშვნელობა აქვს საქართველოში (მაგ., ბაგრატის ტაძარი, გელათის მონასტერი – იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები).

10. უნიკალური მახასიათებლები/საინტერესო ფაქტები

• სათაფლია გთავაზობთ დინოზავრის ნაკვალევის, ულამაზესი კარსტული მღვიმის, კოლხური ტყის და თანამედროვე შუშის გადასახედის იშვიათ კომბინაციას ერთ, ადვილად ხელმისაწვდომ ადგილას.
• ეს არის მსოფლიოში ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან ადგილთაგანი, სადაც ნამდვილი დინოზავრის ნაკვალევი შემონახულია და ადვილად დასათვალიერებელია საზოგადოებისთვის.
• სახელი სათაფლია ნიშნავს “თაფლის ადგილს”.
• შუშის გადასახედიდან იშლება სანახაობრივი, ოდნავ ამაღელვებელი ხედები იმერეთის რეგიონზე.
• აქ არსებული კოლხური ტყე შეიცავს მცენარეთა სახეობებს, რომლებიც გადაურჩნენ ბოლო გამყინვარების პერიოდს.