თბილისის ზღვა

თბილისის ზღვა ბუნებრივი ტბა კი არა, დიდი ხელოვნური წყალსაცავია, რომელიც საქართველოს დედაქალაქის, თბილისის, ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს. ის 1953 წელს შეიქმნა ხეობის გადაკეტვისა და რამდენიმე მცირე მლაშე ტბის დატბორვის შედეგად, და ძირითადად მდინარე ივრის წყლით ივსება არხის მეშვეობით. მისმა მნიშვნელოვანმა ზომამ მას პოპულარული სახელი „თბილისის ზღვა“ შესძინა. წყალსაცავი ქალაქისა და მიმდებარე ტერიტორიებისთვის რამდენიმე სასიცოცხლო ფუნქციას ასრულებს: ის თბილისის სასმელი წყლით მომარაგების ერთ-ერთი მთავარი წყაროა, წყალს აწვდის ვრცელ სამგორის სარწყავ სისტემას, რომელიც აღმოსავლეთით სოფლის მეურნეობისთვისაა მნიშვნელოვანი, და წარმოადგენს დედაქალაქის მოსახლეობისთვის მთავარ, ადვილად ხელმისაწვდომ სარეკრეაციო ცენტრს. თბილ თვეებში მისი ნაპირები აქტიურობით გამოირჩევა, სთავაზობს პლაჟებს ცურვისა და მზის აბაზანებისთვის, ნაოსნობის, თევზაობისა და სხვადასხვა წყლის სპორტისთვის განკუთვნილ ტერიტორიებს. წყალსაცავს გადმოჰყურებს საქართველოს მატიანეს შთამბეჭდავი მონუმენტი, რომელიც მნიშვნელოვანი კულტურული ღირსშესანიშნაობაა. მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნურია, მან საკუთარი ეკოსისტემა განავითარა და ქალაქისთვის როგორც სასიცოცხლო რესურსებს, ასევე მართვის გამოწვევებს წარმოადგენს.

იდენტიფიკაცია და მდებარეობა

• სახელწოდება: ოფიციალური სახელია თბილისის წყალსაცავი. საყოველთაოდ ცნობილია როგორც თბილისის ზღვა.
• მდებარეობა:
  • ქვეყანა: საქართველო
  • რეგიონი: თბილისი (ქალაქის ადმინისტრაციულ ტერიტორიაზე).
  • უახლოესი ძირითადი ღირსშესანიშნაობა/არეალი: მდებარეობს თბილისის ცენტრის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ისეთ უბნებთან ახლოს, როგორიცაა თემქა და ვაზისუბანი. გადმოჰყურებს საქართველოს მატიანეს მონუმენტი.
  • კოორდინატები: დაახლოებით 41∘44′ ჩ.გ., 44∘51′ ა.გ.
• კავშირები: ძირითადად ივსება მდინარე ივრის წყლით სამგორის ზედა მაგისტრალური არხის მეშვეობით. მისგან წყალი გაედინება თბილისის მუნიციპალური წყალმომარაგების სისტემაში, სამგორის სარწყავ სისტემაში და პოტენციურად ქვემო დინების ჰიდროელექტროსადგურებისკენ.

ფიზიკური მახასიათებლები

• ზედაპირის ფართობი: დიდი, დაახლოებით 11.6 – 11.8 კვადრატული კილომეტრი. (სიგრძე დაახლოებით 8.75 კმ, მაქსიმალური სიგანე ~2.85 კმ).
• მაქსიმალური სიღრმე: შედარებით ღრმა, აღწევს დაახლოებით 45 მეტრს.
• საშუალო სიღრმე: დაახლოებით 26.6 მეტრი.
• მოცულობა: წყლის შენახვის მნიშვნელოვანი მოცულობა, შეფასებულია დაახლოებით 308 მილიონ კუბურ მეტრად.
• სიმაღლე ზღვის დონიდან: წყლის ზედაპირის დონე, როგორც წესი, დაახლოებით 530-540 მეტრია.
• სანაპირო ზოლის სიგრძე: ვრცელი, დაახლოებით 25-30 კილომეტრი, რომელიც მოიცავს როგორც კეთილმოწყობილ პლაჟებს, ასევე უფრო ბუნებრივ მონაკვეთებს.
• წყლის წყარო(ებ)ი: ძირითადად მდინარე ივრის წყალი სამგორის არხით; ასევე ნალექები და ადგილობრივი ზედაპირული ჩამონადენი.
• გამომდინარე ნაკადული(ებ)ი: კონტროლირებადი გასვლები მუნიციპალური წყალმომარაგებისთვის (თბილისი), სამგორის სარწყავი სისტემისთვის და პოტენციურად ქვემო დინების გამოყენებისთვის.
• წყლის ტიპი: მტკნარი.
• აუზის გეოლოგია: ხელოვნური წყალსაცავი, რომელიც შეიქმნა ბუნებრივი ღრმულის/ხეობის გადაკეტვით, სადაც მანამდე მცირე მლაშე ტბები (ავლაბრის, კუკიის, ილმეტოვსკოეს) მდებარეობდა.

ეკოლოგიური ინფორმაცია

• ფლორა: სანაპირო მცენარეულობა მრავალფეროვანია, მოიცავს რეკრეაციულ ზონებში დარგულ ხეებს, ნატურალიზებულ ბალახებსა და ბუჩქებს, და შესაძლოა სტეპის ფლორის ნარჩენებს. წყლის მცენარეულობა (მაკროფიტები, წყალმცენარეები) წარმოდგენილია, მისი სიუხვე დამოკიდებულია საკვები ნივთიერებების დონესა და წყლის გამჭვირვალობაზე.
• ფაუნა: თევზის პოპულაციები არსებობს, რომლებზეც მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია ისტორიულმა გაშვებამ სამოყვარულო თევზჭერის მიზნით. გავრცელებული სახეობებია კობრის სხვადასხვა სახეობა (ჩვეულებრივი, თეთრი, ბალახის), ლოქო, ფარგა, ქორჭილა და სხვა. წყალსაცავი იზიდავს სხვადასხვა წყლის ფრინველს, როგორიცაა თოლიები, ჩვამები, იხვები და წარმოადგენს ზოგიერთი გადამფრენი სახეობის გასაჩერებელ ადგილს. მიმდებარე ტერიტორიაზე შესაძლოა ბინადრობდეს ურბანული/გარეუბნის ტიპური ფაუნა.
• ტროფული დონე: განიხილება როგორც მეზოტროფული, პოტენციურად ევტროფულამდე, მდინარე ივრიდან და შესაძლო ადგილობრივი ჩამონადენიდან შემოსული საკვები ნივთიერებების გამო.
• წყლის გამჭვირვალობა: ცვალებადი. შეიძლება შემცირდეს არხიდან შემოსული ნალექების, ქარის მიერ płytობებში ამღვრევის ან თბილ პერიოდებში წყალმცენარეთა აყვავების გამო. ზოგადად ზომიერი.
• წყლის ტემპერატურა: ახასიათებს ტიპური სეზონური სტრატიფიკაცია. ზედაპირი მნიშვნელოვნად თბება ზაფხულში (საცურაოდ ვარგისი). ყინულის საფარი, როგორც წესი, მინიმალური ან ნაწილობრივია და მხოლოდ განსაკუთრებით ცივ ზამთარში წარმოიქმნება.
• pH დონე: სავარაუდოდ ნეიტრალურთან ან ოდნავ ტუტესთან ახლოს.
• გახსნილი ჟანგბადის დონე: ზოგადად საკმარისია ზედა ფენებში, მაგრამ ღრმა წყლებში შეიძლება შემცირდეს, განსაკუთრებით ზაფხულის სტრატიფიკაციის დროს.
• უნიკალური ეკოლოგიური მახასიათებლები: დიდი, ღრმა, ხელოვნური წყლის გარემო დიდი ურბანული ცენტრის უშუალო სიახლოვეს. უზრუნველყოფს მნიშვნელოვან სარეკრეაციო თევზჭერას.
• კონსერვაციული სტატუსი: არ გააჩნია სპეციფიკური ბუნების დაცვის სტატუსი, როგორიცაა ეროვნული პარკი, მაგრამ იმართება როგორც კრიტიკული ინფრასტრუქტურა (წყალმომარაგება) და გამოყოფილი სარეკრეაციო ზონა. წყლის ხარისხის მონიტორინგს შესაბამისი უწყებები ახორციელებენ.
• ინვაზიური სახეობები: რამდენიმე ინტროდუცირებული თევზის სახეობა კარგად არის დამკვიდრებული. არსებობს ინვაზიური წყლის მცენარეების ან უხერხემლოების პოტენციალი.

ადამიანთან ურთიერთქმედება და მნიშვნელობა

• ისტორიული მნიშვნელობა: საბჭოთა ეპოქის (დასრულდა 1953 წელს) ძირითადი ინფრასტრუქტურული პროექტი, რომელმაც ფუნდამენტურად შეცვალა თბილისის ლანდშაფტი და წყლის რესურსების მართვა. ახლომდებარე საქართველოს მატიანეს მონუმენტი თანამედროვე კულტურულ მნიშვნელობას სძენს.
• მიმდინარე გამოყენება: უკიდურესად მნიშვნელოვანია მრავალი მიზნისთვის:
  • უზრუნველყოფს თბილისის სასმელი წყლის დიდ ნაწილს.
  • ამარაგებს სამგორის სარწყავ სისტემას, რომელიც ხელს უწყობს სოფლის მეურნეობას ქალაქის აღმოსავლეთით.
  • თბილისის მოსახლეობის მთავარი სარეკრეაციო ზონა (პლაჟები, ცურვა, ნაოსნობა, თევზაობა, პიკნიკი, აკვაპარკი, იახტ-კლუბები).
  • ადგილობრივი ტურისტული ღირსშესანიშნაობა.
• გარემოსდაცვითი საკითხები: წყლის ხარისხი მთავარი საზრუნავია, პოტენციური დაბინძურებით სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის ჩამონადენი, რეკრეაციული აქტივობები და მდინარე იორზე ზემოქმედება. ევტროფიკაციისა და წყალმცენარეთა აყვავების რისკი. მკვებავი არხიდან სედიმენტაციამ შეიძლება დროთა განმავლობაში შეამციროს მოცულობა. წყლის დონის მართვა მომარაგებისა და ირიგაციისთვის შეიძლება გავლენას ახდენდეს სანაპირო ჰაბიტატებსა და რეკრეაციაზე. რეკრეაციულ ზონებში დანაგვიანება გავრცელებული პრობლემაა.
• მართვისა და კონსერვაციის ძალისხმევა: იმართება მუნიციპალური და სახელმწიფო უწყებების მიერ, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან წყლის რესურსებზე, ირიგაციასა და რეკრეაციაზე. არსებობს წყლის ხარისხის მონიტორინგის პროგრამები. მოქმედებს რეგულაციები თევზჭერაზე, ნაოსნობასა და სანაპირო ზოლის განაშენიანებაზე. საჭიროა მუდმივი ძალისხმევა დაბინძურების წყაროების აღმოსაფხვრელად და რეკრეაციული წნეხის სამართავად.
• ადგილობრივი თემები: წარმოადგენს თბილისის მოსახლეობისთვის სასიცოცხლო და უაღრესად პოპულარულ სარეკრეაციო ადგილს. ხელს უწყობს მის ნაპირებზე არსებულ მრავალ ბიზნესს, რომელიც დაკავშირებულია დასვენებასა და სტუმართმოყვარეობასთან. უზრუნველყოფს აუცილებელ წყალმომარაგებისა და სარწყავ მომსახურებას.

საინტერესო ან უნიკალური ფაქტები

• მიუხედავად მისი გავრცელებული სახელწოდებისა, ის ხელოვნური წყალსაცავია და არა ბუნებრივი ზღვა ან ტბა.
• შეიქმნა ხეობის დატბორვით, სადაც თავდაპირველად სამი მცირე მლაშე ტბა მდებარეობდა.
• წარმოადგენს საქართველოს დედაქალაქის სასმელი წყლის მთავარ წყაროს.
• გამოირჩევა მნიშვნელოვანი რეკრეაციული ობიექტებით, მათ შორის პლაჟებით, კლუბებითა და აკვაპარკით.
• მას გადმოჰყურებს საქართველოს მატიანეს გრანდიოზული მონუმენტური კომპლექსი.