კინტრიშის დაცული ტერიტორიები

კინტრიშის დაცული ტერიტორიები მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში, აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში, კონკრეტულად ქობულეთის მუნიციპალიტეტში. მდინარე კინტრიშის თვალწარმტაც ხეობასა და მესხეთის ქედის მიმდებარე ციცაბო კალთებზე განლაგებული ეს დაცული ტერიტორიების კომპლექსი კავკასიის რეგიონის ერთ-ერთ ყველაზე უნიკალურ და ბიომრავალფეროვან ტენიან ეკოსისტემას წარმოადგენს. ის მოიცავს ორ ძირითად კომპონენტს განსხვავებული დაცვის რეჟიმით: კინტრიშის სახელმწიფო ნაკრძალს, რომელიც 1959 წელს დაარსდა, და მის მიმდებარე კინტრიშის დაცულ ლანდშაფტს, რომელიც მოგვიანებით (დაახლოებით 2007 წელს) შეიქმნა ბუფერული ზონის ჩამოყალიბებისა და მიმდებარე ტერიტორიებზე რეგულირებული ტურიზმისა და ტრადიციული საქმიანობის დასაშვებად.

კინტრიშის დაარსების ძირითადი მიზანია მისი განსაკუთრებულად მდიდარი კოლხური ტყის ეკოსისტემების დაცვა, რომლებიც ხარობენ უკიდურესად ტენიანი კლიმატის წყალობით, რაზეც გავლენას ახდენს შავი ზღვის სიახლოვე და მთიანი რელიეფი, რაც ძალიან მაღალ წლიურ ნალექს განაპირობებს. ეს ტყეები მესამეული პერიოდის რეფუგიუმის ნაშთებია და ინახავენ რელიქტური და ენდემური მცენარეთა სახეობების სიმდიდრეს. ლანდშაფტი უპირატესად მთაგორიანია, ხასიათდება მდინარე კინტრიშისა და მისი შენაკადების მიერ ღრმად ჩაჭრილი ვიწრო ხეობებით, რომლებიც დაფარულია ხშირი, მრავალიარუსიანი ტყეებით, რომლებიც მაღალ სიმაღლეებზე სუბალპურ და ალპურ მდელოებში გადადის. დაცული ტერიტორიების ფარგლებში აღსანიშნავი ბუნებრივი ობიექტია მცირე ზომის, პეიზაჟური ალპური ტბა ტბიქელი, რომელიც 2000 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე მდებარეობს.

ბიომრავალფეროვნება გამორჩეულია. ტყეებში დომინირებს აღმოსავლური წიფელი, წაბლი, რცხილა, კავკასიური სოჭი და აღმოსავლური ნაძვი, მნიშვნელოვანი მარადმწვანე ქვეტყით, მათ შორის პონტოს როდოდენდრონი, წყავი, კოლხური ბზა და ბაძგი. აქ ასევე გვხვდება რელიქტური სახეობები, როგორიცაა ურთხელი (უთხოვარი). ფაუნა მოიცავს ტყის ტიპურ ბინადრებს, როგორიცაა მურა დათვი, შველი, ფოცხვერი, გარეული ღორი, ასევე ტენიან გარემოსთან ადაპტირებულ სახეობებს, მაგალითად, კავკასიური სალამანდრა. მდინარე კინტრიში ცნობილია კალმახის პოპულაციით.

სტატუსიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ნაკრძალში შესვლა მკაცრად შეზღუდულია და ძირითადად სამეცნიერო კვლევებისთვისაა განკუთვნილი ამ უნიკალური, მინიმალურად დარღვეული ეკოსისტემების შესასწავლად. მიმდებარე დაცული ლანდშაფტი კი ვიზიტორებს საშუალებას აძლევს, რეგულირებული აქტივობების მეშვეობით შეიგრძნონ ტერიტორიის ბუნებრივი სილამაზე. მარკირებული საფეხმავლო და საცხენოსნო ბილიკები იძლევა კვლევის საშუალებას და მიემართება ისეთი ღირსშესანიშნაობებისკენ, როგორიცაა ტბიქელის ტბა, ჩანჩქერები და ისტორიული ქვის თაღოვანი ხიდები. ვიზიტორთა ინფრასტრუქტურა მოიცავს ვიზიტორთა ცენტრს სოფელ ცხემვანში, გამოყოფილ საკემპინგე ადგილებს და ტურისტულ თავშესაფარს ტბიქელის ტბასთან. საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ მართვა ფოკუსირებულია ნაკრძალის ბირთვის მთლიანობის შენარჩუნებაზე, დაცულ ლანდშაფტში მდგრადი ტურიზმისა და ტრადიციული საქმიანობის მართვაზე, ისეთ გამოწვევებთან გამკლავებაზე, როგორიცაა კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება და პოტენციური ანთროპოგენური წნეხი.

1. ძირითადი იდენტიფიკაცია:

• ოფიციალური სახელი: კინტრიშის დაცული ტერიტორიები. მოიცავს კინტრიშის სახელმწიფო ნაკრძალს და კინტრიშის დაცულ ლანდშაფტს.
• დაცული ტერიტორიის ტიპი: კომპლექსური, შეიცავს სახელმწიფო ნაკრძალს (IUCN კატეგორია Ia) და დაცულ ლანდშაფტს (IUCN კატეგორია V).
• დაარსების თარიღი: სახელმწიფო ნაკრძალი: 1959 წ.; დაცული ლანდშაფტი: დაახლოებით 2007-2008 წწ.
• მმართველი ორგანო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA).

2. მდებარეობა და ხელმისაწვდომობა:

• გეოგრაფიული მდებარეობა: ქვეყანა: საქართველო; რეგიონი: აჭარა (ავტონომიური რესპუბლიკა); მუნიციპალიტეტი: ქობულეთი. მდებარეობს მდინარე კინტრიშის ხეობასა და მესხეთის ქედის მიმდებარე დასავლეთ კალთებზე.
• რუკა/კოორდინატები: ვიზიტორთა ცენტრი (ცხემვანი): დაახლ. $41°46\prime$ ჩ.გ., $41°58\prime$ ა.გ. ტბიქელის ტბის მიდამოები: დაახლ. $41°45\prime$ ჩ.გ., $42°02\prime$ ა.გ.
• უახლოესი ქალაქები/დაბები: ქობულეთი არის მთავარი ახლომდებარე ქალაქი და მისასვლელი პუნქტი. ბათუმი (რეგიონის დედაქალაქი) უფრო სამხრეთით მდებარეობს. სოფელი ცხემვანი მასპინძლობს ვიზიტორთა ცენტრს.
• როგორ მივიდეთ: ცხემვანის ვიზიტორთა ცენტრამდე მისვლა შესაძლებელია ქობულეთიდან სამანქანო გზით (დაახლ. 24 კმ). დაცული ლანდშაფტის შიგნით გადაადგილება ხშირად მოითხოვს ლაშქრობას ან 4WD ავტომობილს გრუნტის გზებზე, განსაკუთრებით მაღალ სიმაღლეებზე, როგორიცაა ტბიქელის ტბა. ცხემვანამდე საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ვარიანტები შეიძლება შეზღუდული იყოს; ხშირია კერძო ავტომობილით ან ტაქსით მგზავრობა ქობულეთიდან. უახლოესი აეროპორტი და რკინიგზის სადგური ბათუმშია.

3. ზომა და ფიზიკური აღწერა:

• ფართობი: კინტრიშის დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი: დაახლ. 18,893 ჰექტარი (188.93 კმ²). კინტრიშის სახელმწიფო ნაკრძალი: 13,893 ჰა. კინტრიშის დაცული ლანდშაფტი: დაახლ. 5,000 ჰა.
• ტოპოგრაფია (რელიეფი): მთაგორიანი რელიეფი ციცაბო კალთებითა და ღრმა, ვიწრო მდინარის ხეობებით. სიმაღლის მნიშვნელოვანი დიაპაზონი, დაახლოებით 300 მეტრიდან ვიზიტორთა ცენტრის სიახლოვეს 2600 მეტრზე მეტ სიმაღლემდე მიმდებარე მწვერვალებზე (მაგ., მთა ხინო 2598 მ სიმაღლით ახლოს მდებარეობს).
• გეოლოგია და ძირითადი მახასიათებლები: აჭარა-თრიალეთის ნაოჭა სისტემის ნაწილი, დამახასიათებელია ვულკანური და დანალექი ქანები. გამოირჩევა ციცაბო ხეობებით, ჩანჩქერებით, კლდოვანი გამონაშვერებით და ალპური ტბა ტბიქელით.
• ჰიდროლოგია: დომინირებს მდინარე კინტრიში და მისი შენაკადები (ხეისქური, კვირიკე და სხვ.). ხასიათდება მრავალრიცხოვანი ნაკადულებით, კასკადებითა და წყლის მაღალი დინებით უხვი ნალექების გამო. მოიცავს ტბიქელის ტბას, მცირე მყინვარულ/ცირკულ ტბას.
• კლიმატი: ტენიანი სუბტროპიკული საზღვაო კლიმატი. ხასიათდება ძალიან მაღალი წლიური ნალექიანობით (შეიძლება აღემატებოდეს 3000-4000 მმ-ს), რაც მას საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე ტენიან ადგილად აქცევს. ზამთარი რბილია დაბალ სიმაღლეებზე, მაგრამ თოვლიანი და ცივია მაღალ ზონებში. ზაფხული თბილი და ძალიან ნოტიოა. ნისლი და წვიმა ხშირია მთელი წლის განმავლობაში.

4. დანიშნულება და მნიშვნელობა:

• დაარსების მიზეზი: უნიკალური ტენიანი კოლხური ტყის ეკოსისტემების, მდიდარი ბიომრავალფეროვნების (მაღალი ენდემიზმისა და რელიქტური სახეობების ჩათვლით), პირველყოფილი მთის მდინარეთა ხეობებისა და სპეციფიკური ბუნებრივი ობიექტების, როგორიცაა ტბიქელის ტბა, დაცვა. ნაკრძალი ფოკუსირებულია კონსერვაციასა და კვლევაზე, ხოლო დაცული ლანდშაფტი მიზნად ისახავს კონსერვაციის ინტეგრირებას მდგრად ტურიზმთან და ტრადიციულ მიწათსარგებლობასთან.
• ძირითადი ღირებულებები: გამორჩეული ეკოლოგიური და ბიომრავალფეროვნების ღირებულება (კოლხური რეფუგიუმი). მაღალი სამეცნიერო-კვლევითი პოტენციალი. პეიზაჟური ლანდშაფტის ღირებულება. რეკრეაციული და საგანმანათლებლო პოტენციალი (ძირითადად დაცულ ლანდშაფტში).
• საერთაშორისო აღიარება: კინტრიშის ნაწილი შეტანილია კოლხეთის ტროპიკული ტყეებისა და ჭარბტენიანი ტერიტორიების იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის შემადგენლობაში, რაც აღიარებს მის გლობალურ მნიშვნელობას რელიქტური და ენდემური ბიომრავალფეროვნებისთვის. ის ასევე სავარაუდოდ ზურმუხტის ქსელის ნაწილია.

5. ბიომრავალფეროვნება (ფლორა და ფაუნა):

• ეკოსისტემები/ჰაბიტატები: კოლხური ტენიანი ფართოფოთლოვანი ტყეები (დომინირებს წიფელი, წაბლი, მუხა, რცხილა სხვადასხვა სარტყელში), შერეული ტყეები (სოჭი, ნაძვი, წიფელი), მარადმწვანე ქვეტყის იარუსები (როდოდენდრონები, დაფნისებრნი, ბზა, ბაძგი), სუბალპური ტყეები (არყი, ნეკერჩხალი), მაღალმთის როდოდენდრონის ბუჩქნარები, სუბალპური და ალპური მდელოები, მდინარისპირა ეკოსისტემები, ალპური ტბის ეკოსისტემა (ტბიქელი).
• მცენარეთა ძირითადი სახეობები: აღმოსავლური წიფელი (Fagus orientalis), კულტურული წაბლი (Castanea sativa), კავკასიური რცხილა (Carpinus caucasica), კავკასიური სოჭი (Abies nordmanniana), აღმოსავლური ნაძვი (Picea orientalis), ურთხელი/უთხოვარი (Taxus baccata – რელიქტი), კოლხური ბზა (Buxus colchica), წყავი (Laurocerasus officinalis), პონტოს როდოდენდრონი/შქერი (Rhododendron ponticum), კავკასიური როდოდენდრონი/დეკა (R. caucasicum), კოლხური ბაძგი (Ilex colchica), ლაფანი (Pterocarya pterocarpa), მრავალი ენდემური და რელიქტური გვიმრა და ბალახოვანი მცენარე.
• ცხოველთა ძირითადი სახეობები: ძუძუმწოვრები: მურა დათვი, შველი, გარეული ღორი, ფოცხვერი, მგელი, ტურა, ტყის კვერნა, მაჩვი, კავკასიური ციყვი. ფრინველები: მრავალფეროვანი ტყის ორნიტოფაუნა, მტაცებელი ფრინველები, მათ შორის მთის არწივი, ჩექოსანი არწივი, პოტენციურად ორბი. ამფიბიები: კავკასიური სალამანდრა აღსანიშნავი სახეობაა. ქვეწარმავლები: სხვადასხვა ხვლიკები და გველები, ადაპტირებული ტენიან პირობებთან. თევზები: კალმახის (Salmo trutta) პოპულაციები მდინარე კინტრიშში.
• საფრთხის ქვეშ მყოფი/იშვიათი სახეობები: მურა დათვი, ფოცხვერი ეროვნულ დონეზეა შეტანილი სიაში. კავკასიური სალამანდრა რეგიონის ენდემია. ურთხელისა და კოლხური ბზის პოპულაციები საფრთხის წინაშე დგას (ამ უკანასკნელის შემთხვევაში ბზის ალურას გამო). კალმახის პოპულაციები საჭიროებს ფრთხილ მართვას. რამდენიმე მცენარეთა სახეობა საქართველოს ან კავკასიის ენდემია.

6. ინფორმაცია ვიზიტორებისთვის:

• ვიზიტორთა ცენტრ(ებ)ი: მდებარეობს სოფელ ცხემვანში, ქობულეთის მუნიციპალიტეტში. გთავაზობთ ინფორმაციას, რუკებს, რეგისტრაციას, ნებართვებს, გიდის მომსახურებას (საფეხმავლო, საცხენოსნო), საბაზისო აღჭურვილობის ქირაობას (კარვები, საძილე ტომრები და სხვ.). აუცილებელია პირველ რიგში აქ მისვლა.
• სამუშაო საათები და სეზონები: ვიზიტორთა ცენტრი, როგორც წესი, მუშაობს მთელი წლის განმავლობაში სტანდარტულ საათებში. ბილიკებზე მოგზაურობისთვის საუკეთესო დროა გვიანი გაზაფხულიდან ადრეულ შემოდგომამდე (მაისი/ივნისი – სექტემბერი/ოქტომბერი). მაღალი ზონები (ტბიქელის ტბა) თოვლისგან თავისუფალია მხოლოდ ივლისიდან სექტემბრამდე. ნებისმიერ დროს მოსალოდნელია ძლიერი წვიმა.
• შესვლის საფასური და ნებართვები: დაცულ ტერიტორიებზე შესასვლელად (ეროვნული პარკი/დაცული ლანდშაფტი) ვრცელდება შესვლის საფასური (შეამოწმეთ მიმდინარე ტარიფები APA/VC-თან). დამატებითი საფასურია კემპინგზე, თავშესაფრის გამოყენებაზე, ცხენის დაქირავებაზე, გიდის მომსახურებაზე. სახელმწიფო ნაკრძალში შესვლა ტურისტებისთვის აკრძალულია.
• ბილიკები და მარშრუტები: მარკირებული ბილიკები ძირითადად დაცული ლანდშაფტის ფარგლებშია:
  • თამარის თაღოვანი ხიდი და ბზის კორომი: მოკლე, შედარებით მარტივი ბილიკი ვიზიტორთა ცენტრის სიახლოვეს (დაახლ. 1-2 საათი).
  • ტბიქელის ტბის ბილიკი: რთული მრავალდღიანი (ჩვეულებრივ 2 დღე) საფეხმავლო ან საცხენოსნო მარშრუტი ალპურ ტბამდე (დაახლ. 12-15 კმ ერთი მიმართულებით გარკვეული საწყისი წერტილებიდან). მოითხოვს კარგ ფიზიკურ მომზადებას. ტბასთან ხელმისაწვდომია თავშესაფარი.
  • შესაძლოა არსებობდეს სხვა მოკლე ბილიკები ჩანჩქერებისკენ ან კონკრეტული ხედებისკენ. ინფორმაცია ხელმისაწვდომია ვიზიტორთა ცენტრში.
• აქტივობები: ლაშქრობა/ტრეკინგი, საცხენოსნო ტურები, ფრინველებზე დაკვირვება, ბოტანიკური ტურები, კემპინგი (გამოყოფილ ადგილებში), ბუნების ფოტოგრაფია. ცურვა (მაგ., ტბიქელის ტბაში) შესაძლებელია, მაგრამ წყალი ძალიან ცივია. თევზაობა სავარაუდოდ რეგულირდება/აკრძალულია, განსაკუთრებით ნაკრძალში (შეამოწმეთ მიმდინარე რეგულაციები).
• განთავსება: ტურისტული თავშესაფარი ტბიქელის ტბასთან (საბაზისო, ტევადობა ~10-12 ადამიანი, აუცილებელია დაჯავშნა ვიზიტორთა ცენტრის მეშვეობით). გამოყოფილი საკემპინგე ადგილები ბილიკების გასწვრივ. საოჯახო სასტუმროები ხელმისაწვდომია ახლომდებარე სოფლებში (ცხემვანი, ხინო) და მეტი ვარიანტია ქალაქ ქობულეთში, სანაპიროზე.
• ინფრასტრუქტურა: საბაზისო ტუალეტები/საპიკნიკე ადგილები საკვანძო წერტილებში/თავშესაფრებთან. წყლის წყაროები (ნაკადულები) ზოგადად უხვადაა ბილიკების გასწვრივ, მაგრამ წყლის დამუშავება რეკომენდებულია. მობილური კავშირი დაცული ტერიტორიების უმეტეს ნაწილში ძალიან შეზღუდულია ან არ არსებობს.
• უსაფრთხოების რჩევები: მოემზადეთ ამინდის სწრაფი ცვლილებისთვის (წვიმა, ნისლი). ბილიკები შეიძლება იყოს ციცაბო, ტალახიანი და მოლიპული. აუცილებელია შესაბამისი წყალგაუმტარი ტანსაცმელი და მყარი სალაშქრო ფეხსაცმელი. ზოგიერთ მარშრუტზე შესაძლოა საჭირო გახდეს მდინარის გადაკვეთა. უფრთხილდით ველურ ბუნებასთან პოტენციურ შეხვედრებს (დათვები აქ ბინადრობენ). იქონიეთ რუკა, კომპასი/GPS და აცნობეთ ვიზიტორთა ცენტრს თქვენი გეგმებისა და დაბრუნების სავარაუდო დროის შესახებ.

7. წესები და რეგულაციები:

• ქცევის კოდექსი: მკაცრად დაიცავით “არ დატოვო კვალის” პრინციპები. იმოძრავეთ მარკირებულ ბილიკებზე. გაიტანეთ ყველა ნარჩენი. პატივი ეცით ველურ ბუნებასა და მცენარეებს.
• აკრძალვები: სახელმწიფო ნაკრძალში შესვლა აკრძალულია არასამეცნიერო მიზნებისთვის. ცეცხლის დანთება შეიძლება შეზღუდული იყოს გამოყოფილ ადგილებში ან სრულად აკრძალული მაღალი რისკის პერიოდებში. ნადირობა და თევზაობა აკრძალულია ან მკაცრად რეგულირდება. არ შეაწუხოთ ცხოველები და არ მოწყვიტოთ მცენარეები. დრონების გამოყენება სავარაუდოდ საჭიროებს სპეციალურ ნებართვას. შეამოწმეთ შინაური ცხოველების შესახებ მიმდინარე პოლიტიკა APA-სთან.
• ზონირება: მკაფიო განსხვავება სახელმწიფო ნაკრძალს (ტურისტული წვდომის გარეშე) და დაცულ ლანდშაფტს (რეგულირებული ტურისტული წვდომა მარკირებულ ბილიკებზე) შორის.

8. კონსერვაცია და მართვა:

• მმართველი ორგანო: საქართველოს დაცული ტერიტორიების სააგენტო (APA), კინტრიშის დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაციის მეშვეობით, რომელიც მდებარეობს ცხემვანის ვიზიტორთა ცენტრში.
• კონსერვაციის ძალისხმევა: რეინჯერთა პატრულირება უკანონო საქმიანობის (ხე-ტყის ჭრა, ბრაკონიერობა) აღსაკვეთად. ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი. ბილიკების მოვლა და ვიზიტორთა მართვა დაცულ ლანდშაფტში. კვლევითი საქმიანობა სახელმწიფო ნაკრძალში.
• საფრთხეები/გამოწვევები: უკანონო ხე-ტყის ჭრა და ბრაკონიერობა (ისტორიულად/პოტენციურად მნიშვნელოვანი საფრთხეები, საჭიროებს მუდმივ სიფხიზლეს). ზეწოლა მიმდებარე მიწათსარგებლობიდან. კლიმატის ცვლილების ზემოქმედება ტენიანობაზე დამოკიდებულ ეკოსისტემებსა და სახეობებზე. ინვაზიური სახეობები (მაგ., ბზის ალურა, რომელიც აზიანებს Buxus colchica-ს). ტურიზმის ზემოქმედების მართვა დაცულ ლანდშაფტში ბუნებრივი ღირებულებების დეგრადაციის თავიდან ასაცილებლად. შეზღუდული რესურსები ფართო მონიტორინგისა და მართვისთვის რთულ რელიეფზე.

9. ისტორია და კულტურა:

• მოკლე ისტორია: ტერიტორია ისტორიულად გამოიყენებოდა ტრადიციული მეტყევეობისა და საძოვრებისთვის. სახელმწიფო ნაკრძალი დაარსდა 1959 წელს საბჭოთა პერიოდში უნიკალური ტყეების დასაცავად. დაცული ლანდშაფტი მოგვიანებით დაემატა მდგრადი განვითარების ხელშესაწყობად.
• კულტურული მნიშვნელობა: დაცული ტერიტორიების ფარგლებში ან მის სიახლოვეს არსებობს რამდენიმე ისტორიული ქვის თაღოვანი ხიდი, რომლებსაც ხშირად თამარ მეფეს უკავშირებენ (თუმცა უმეტესობა სავარაუდოდ გვიანი შუა საუკუნეების ან ოსმალური პერიოდის ნაგებობები/რეკონსტრუქციებია). შესაძლოა არსებობდეს მცირე ეკლესიების ან სამლოცველოების ნანგრევები (მაგ., სოფელ ხინოსთან). მიმდებარე რეგიონში არსებობს ტრადიციული აჭარული სოფლები და ცხოვრების წესი.

10. უნიკალური მახასიათებლები/საინტერესო ფაქტები:

• კინტრიში საქართველოსა და კავკასიის ერთ-ერთი ყველაზე ტენიანი ადგილია, რომელიც ნამდვილ კოლხურ ტროპიკულ ტყის პირობებს ინარჩუნებს.
• შეიცავს რელიქტური სახეობების მნიშვნელოვან პოპულაციებს, როგორიცაა ურთხელი (Taxus baccata) და კოლხეთის სიმბოლური მარადმწვანეები, როგორიცაა ბზა და წყავი.
• მოიცავს პეიზაჟურ მაღალმთიან ტბიქელის ტბას, პოპულარულ, მაგრამ რთულ სალაშქრო დანიშნულების ადგილს.
• მოიცავს რეგიონისთვის დამახასიათებელ კარგად შემონახულ ისტორიულ თაღოვან ხიდებს.
• მისი, როგორც გლობალურად მნიშვნელოვანი კოლხური ბიომრავალფეროვნების რეგიონის ნაწილის სტატუსი (მათ შორის UNESCO-ს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთან კავშირი).