ძვ.წ. 109–90: რელიგიური ამბოხი, სპარსული გავლენა და პირველი ფარნავაზიანთა დინასტიის ტრაგიკული დაცემა
ყველა დინასტიას აქვს მომენტი, როცა ზღვარს გადადის. ფარნავაზიანებისთვის ეს მომენტი მეფე ფარნაჯომთან დადგა. ის იყო მეფე, რომელმაც სცადა ერის ისეთ ყალიბში მოქცევა, რომელიც მას არ ერგებოდა. მისი მეფობა არის კულტურული იდენტობის, რელიგიური კონფლიქტისა და ხალხის ნების იგნორირების სასიკვდილო შედეგების მომხიბლავი და ტრაგიკული მაგალითი.
ფარნაჯომი არ დაცემულა სისუსტის გამო; ის დაეცა იმიტომ, რომ საქართველოს სულის შეცვლა სცადა. ეს არის ისტორია მეფისა, რომელმაც ყველაფერი ახალ ღმერთზე დადო — და წააგო.
სპარსული გავლენა
ფარნაჯომი ტახტზე მამის, მირიან I-ის სტაბილური მეფობის შემდეგ ავიდა. მაგრამ განსხვავებით მამისგან, რომელიც სპარსული სისხლის მიუხედავად პატივს სცემდა ადგილობრივ წეს-ჩვეულებებს, ფარნაჯომმა მეტისმეტად მჭიდროდ ჩაიკრა გულში სპარსული მემკვიდრეობა. მან შეხედა ფარნავაზის მიერ დადგენილ ქართულ პანთეონს — არმაზს, აინინას, დანინას — და ის არასაკმარისად მიიჩნია.
მან მზერა აღმოსავლეთისკენ, სპარსეთის ზოროასტრული ცეცხლებისკენ მიაპყრო. მან შემოიტანა ახალი რელიგია და ახალი ღვთაება: ზადენი (ასოცირდება ზოროასტრულ იაზატასთან ან ანგელოზთან). ეს არ იყო მხოლოდ პირადი რწმენა; ეს იყო სახელმწიფო პოლიტიკა, რომლის მიზანიც საქართველოს სპარსულ იმპერიასთან კულტურული და პოლიტიკური დაახლოება იყო.
ზადენის კერპი და ურჩობის ციხესიმაგრე
ფარნაჯომი აღმშენებელი იყო. ახალი ღმერთისთვის მან მასიური მშენებლობა წამოიწყო. მან ააგო ზადენ-ციხე მაღალ მთაზე, რომელიც მცხეთასა და არაგვის ხეობას გადმოჰყურებს (დღევანდელი ზედაზენი). იქ მან ზადენის უზარმაზარი კერპი აღმართა.
ეს გამომწვევი აქტი იყო. უცხო ღმერთის აღმართვით მთაზე, რომელიც მეტოქეობას უწევდა არმაზის (ეროვნული ღმერთის) მთას, ფარნაჯომმა გამოწვევა ესროლა დადგენილ წესრიგს. მემატიანეები წერენ, რომ მას „შეუყვარდა სჯული სპარსთა“. მან სამეფო კარი სპარსი მოგვებითა და ასტრონომებით გაავსო, რითაც გააღიზიანა ადგილობრივი ქართველი დიდებულები და უბრალო ხალხი.
ეროვნული წინააღმდეგობა
რეაქცია მძაფრი იყო. ქართველებმა ეს აღიქვეს არა როგორც სიახლე, არამედ როგორც ღალატი. „ფარნავაზის ენისა“ და „ფარნავაზის ღმერთების“ დაცვა მათი იდენტობის ცენტრალური ნაწილი იყო. ერისთავებმა ცნობილი ფრაზა წარმოთქვეს: „ჩვენ არ უარვყოფთ მამა-პაპათა ღმერთებს უცხო კერპებისთვის“.
ფარნაჯომმა არასწორად გათვალა. მას ეგონა, რომ მეფის ძალაუფლება აბსოლუტური იყო, მაგრამ ქართული მონარქია ძლიერი ფეოდალების თანხმობას ეყრდნობოდა. მათ კულტურაზე შეტევით მან ისინი თავის წინააღმდეგ გააერთიანა.
დიდი ღალატი და სამოქალაქო ომი
უკმაყოფილება ღალატში გადაიზარდა. ქართველმა დიდებულებმა იცოდნენ, რომ ფარნაჯომს მარტო ვერ დაამარცხებდნენ — მას სპარსეთის ზურგი ჰქონდა. ამიტომ მათ მეზობელ სომხეთს მიმართეს.
მათ ფარული გზავნილი გაუგზავნეს სომხეთის მეფე არტაშეს I-ს (ზოგიერთი წყარო არშაკს ასახელებს): „ჩვენმა მეფემ უღალატა ჩვენს ღმერთებსა და სისხლს. მოგვეცი შენი ძე, არშაკი, მეფედ და ჩვენ დაგეხმარებით ფარნაჯომის ჩამოგდებაში“. სომხეთის მეფე მყისიერად დათანხმდა. ეს იყო შანსი, ქართულ ტახტზე საკუთარი დინასტია (არტაშესიანი) დაესვა.
დაიწყო სასტიკი ომი. ფარნაჯომმა დახმარებისთვის სპარსელ მოკავშირეებს უხმო და დაქირავებული ჯარი შეკრიბა. სომხური არმია, რომელსაც აჯანყებული ქართველი დიდებულები შეუერთდნენ, ქართლში შევიდა. ქვეყანა გაანადგურა სამოქალაქო ომმა, რომელშიც ტრადიციონალისტები მეფის პრო-სპარსულ ფრაქციას ებრძოდნენ.
მეფის დაცემა
გადამწყვეტი ბრძოლა სწორედ იმ ციხესიმაგრესთან გაიმართა, რომელიც ფარნაჯომმა ააგო. მიუხედავად მომზადებისა და სპარსული მხარდაჭერისა, ბედი მის წინააღმდეგ იყო. ფარნაჯომი მამაცურად იბრძოდა, მაგრამ დამარცხდა და ბრძოლაში დაიღუპა. მისი სიკვდილით დროებით შეწყდა პირველი ფარნავაზიანთა დინასტიის პირდაპირი მამრობითი ხაზი (თუმცა მისი ძე, მირვანი, გადარჩა დევნილობაში და მოგვიანებით ტახტი დაიბრუნა).
გამარჯვებული, სომეხი უფლისწული არშაკ I, ტახტზე ავიდა, რითაც იბერიაში არტაშესიანთა დინასტიის მმართველობა დაიწყო.
ტურისტული გზამკვლევი: ზადენის მთა
ფარნაჯომის მემკვიდრეობა მცხეთის ლანდშაფტზეა აღბეჭდილი:
- ზედაზნის მონასტერი: აუყევით ტყიან გზას მცხეთიდან ზედაზნის მთის წვერამდე. აქ, სადაც ფარნაჯომმა ზადენის წარმართული კერპი აღმართა, ახლა საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული მონასტერი დგას (დაარსებული წმინდა იოანე ზედაზნელის მიერ მე-6 საუკუნეში). ქრისტიანობის გამარჯვება ფარნაჯომის წარმართობაზე აქ ფიზიკურად თვალსაჩინოა.
- ზადენ-ციხის ნანგრევები: მონასტრის გარშემო ჯერ კიდევ შეგიძლიათ გაჰყვეთ ფარნაჯომის მიერ აგებული ციხესიმაგრის მასიურ კედლებს. აქედან იშლება ულამაზესი ხედი — მოჩანს მცხეთა, ჯვარი და თბილისი. ეს იდეალური ადგილია იმის გასაგებად, თუ რატომ აირჩია მან ეს ადგილი თავისი ღმერთისთვის.
- მცხეთა: ეწვიეთ მუზეუმს ამ პერიოდის არტეფაქტების სანახავად, სადაც ჩანს ძლიერი სპარსული გავლენა (ვერცხლის თასები, ცეცხლის სამსხვერპლოები), რომლის დამკვიდრებასაც ფარნაჯომი ცდილობდა.
ფარნაჯომის მეფობა არის შეხსენება აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის არსებული დაძაბულობისა, რომელიც საქართველოს ისტორიას გასდევს. მან სცადა საქართველო აღმოსავლეთისკენ შეებრუნებინა, მაგრამ ქვეყანამ ეს კურსი ძალადობრივად გაასწორა.
0 Comment