ძვ.წ. 63–30: რომსა და პართიას შორის მოქცეული და არტაშესიანთა დაცემა

თუ მეფე არტაგის მეფობა რომის გამოჩენით გამოწვეულ შოკს უკავშირდებოდა, მის ვაჟს, ფარნავაზ II-ს (ქართულ მატიანეებში ბარტომს) შედეგებთან ცხოვრება მოუწია. კლიენტი სახელმწიფოს მართვა არასდროს არის ადვილი, განსაკუთრებით მაშინ, როცა სამყაროს ტიტანების შეჯახება ანადგურებს. ფარნავაზ II-ის მეფობა ემთხვევა რომის რესპუბლიკის უკანასკნელ, სისხლიან დღეებსა და რომის იმპერიის აღზევებას. ის იყო მეფე, რომელსაც აიძულეს მხარე აერჩია თამაშში, სადაც ორივე შედეგი სიკვდილს ნიშნავდა.

ფარნავაზ II ტრაგიკული ფიგურაა. მან სცადა ქვეყნის სუვერენიტეტის დაბრუნება რომის მოსისხლე მტერზე, პართიაზე ფსონის დადებით. ეს იყო აზარტული თამაში, რომელიც მას ყველაფრად დაუჯდა.

დიდი თამაში: რომი პართიის წინააღმდეგ

პომპეუსის წასვლის შემდეგ იბერია ტექნიკურად დამოუკიდებელი, მაგრამ რომზე დამოკიდებული დარჩა. ფარნავაზ II-ს ეს არ მოსწონდა. მან მზერა აღმოსავლეთით, პართიის იმპერიისკენ (ირანი) მიაპყრო, რომელმაც ცოტა ხნის წინ გაანადგურა რომაელი გენერალი კრასუსი კარეს ბრძოლაში. ხედავდა რა, რომ რომი საკუთარი სამოქალაქო ომებით (კეისარი პომპეუსის წინააღმდეგ) იყო გართული, ფარნავაზ II პართიელებს დაუკავშირდა რომის უღლის გადაგდების იმედით.

მაგრამ რომს გრძელი მეხსიერება აქვს. ძვ.წ. 36 წელს, ცნობილმა რომაელმა ტრიუმვირმა მარკუს ანტონიუსმა პართიის წინააღმდეგ მასიური კამპანია წამოიწყო. მან თავისი სანდო გენერალი, პუბლიუს კანიდიუს კრასუსი გაგზავნა კავკასიაში ჩრდილოეთ ფლანგის დასაცავად. ლეგიონები კვლავ მცხეთისკენ დაიძრნენ.

კანიდიუსის შემოსევა

მამის, არტაგისგან განსხვავებით, ფარნავაზ II-ს დაუპირისპირდა რომაელი გენერალი, რომელიც დაუნდობელი და ეფექტური იყო. კანიდიუს კრასუსმა გადაუარა რეგიონს და ფარნავაზ II ბრძოლაში დაამარცხა. იბერიის მეფე იძულებული გახდა დანებებულიყო. მაგრამ კანიდიუსს მხოლოდ მორჩილება არ სურდა; მას ჯარისკაცები სჭირდებოდა.

ფარნავაზ II იძულებული გახდა გამხდარიყო „socius“ (მოკავშირე) ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. მას თავისი ქართული არმიით რომაელების გვერდით უნდა ეომა ალბანეთის (დღევანდელი აზერბაიჯანი) მეფის, შემდეგ კი პართიის წინააღმდეგ. წარმოიდგინეთ დამცირება: იბრძოლო და მოკვდე იმ იმპერიისთვის, რომელმაც დაგიპყრო, იმ მეზობლების წინააღმდეგ, რომლებიც შენი მოკავშირეები უნდა ყოფილიყვნენ.

შურისმაძიებლის დაბრუნება

სანამ ფარნავაზ II რომაული ომებით იყო გართული, საფრთხე სახლთან ახლოს იზრდებოდა. ფარნავაზიანთა თავდაპირველი დინასტია, რომელიც არტაშესიანებმა ათწლეულების წინ განდევნეს, არ გამქრალა. უფლისწული მირვანი, მოკლული მეფე ფარნაჯომის ვაჟი, სპარსეთის კარზე გაიზარდა. ის ახლა ზრდასრული მეომარი იყო და მამის ტახტის დაბრუნება სურდა.

როდესაც მარკუს ანტონიუსის კამპანია პართიაში კატასტროფით დასრულდა და რომის ყურადღება ანტონიუსსა და ოქტავიანეს (ავგუსტუსს) შორის სამოქალაქო ომზე გადავიდა, პართიელებმა შანსი დაინახეს. მათ მირვანს არმია მისცეს.

გადამწყვეტი ბრძოლა

ძვ.წ. 30 წელს მირვანი იბერიაში სპარსული მხარდაჭერით შემოიჭრა. ფარნავაზ II იზოლირებული აღმოჩნდა. რომი ზედმეტად იყო დაკავებული საკუთარი თავთან ომით, რომ კავკასიელი კლიენტი მეფისთვის ეშველა. იბერიის ხალხმა, რომელიც დაიღალა რომაული ომებით და ახსოვდა ფარნავაზ I-ის უძველესი შთამომავლობა, მხარი დაუჭირა დაბრუნებულ დევნილს.

ფარნავაზ II მირვანს ბრძოლაში შეხვდა და დაიღუპა. მისმა სიკვდილმა დაასრულა არტაშესიანთა დინასტია იბერიაში. გვირგვინი პირველი მეფის სისხლის ხაზს დაუბრუნდა, რითაც საქართველოს ისტორიის ძალადობრივი თავი დაიხურა.

ტურისტული გზამკვლევი: გონიოს ციხის კავშირი

თუმცა დედაქალაქი მცხეთა იყო, რომაული ყოფნა ამ ეპოქაში სანაპირომდეც ვრცელდებოდა:

  1. გონიო-აფსაროსის ციხე: ბათუმთან ახლოს მდებარე ეს ციხესიმაგრე საქართველოში ყველაზე კარგად შემონახული რომაული ფორტიფიკაციაა. თუმცა ამჟამინდელი კედლები უფრო გვიანდელია, ეს ადგილი პომპეუსისა და მარკუს ანტონიუსის დროს მთავარი რომაული ფორპოსტი იყო. ისტორიულად, ეს იყო რომის ძალაუფლების ღუზა, რომელიც ფარნავაზ II-ის მსგავს მეფეებს აკონტროლებდა. აქ კედლებზე სიარული გაკავშირებთ იმ გლობალურ იმპერიასთან, რომელმაც ფარნავაზის მეფობა შეიწირა.
  2. მცხეთის არქეოლოგიური მუზეუმი: მოძებნეთ „რომაული პერიოდის“ არტეფაქტები. თქვენ ნახავთ მარკუს ანტონიუსის მიერ მოჭრილ რომაულ მონეტებს — ფიზიკურ მტკიცებულებას იმ გეოპოლიტიკური ქსელისა, რომელშიც ფარნავაზ II გაება.

ფარნავაზ II-ის ისტორია შეხსენებაა იმ საფრთხეებისა, რაც ბუფერულ სახელმწიფოდ ყოფნას ახლავს. მან სცადა ზესახელმწიფოების ერთმანეთთან დაპირისპირება, მაგრამ საბოლოოდ მათ შორის მოყვა და განადგურდა.