ახ.წ. 284–361: საქართველოს პირველი ქრისტიანი მეფე და ხოსროიანთა დინასტიის დამფუძნებელი

თუ ფარნავაზ I ქართული სახელმწიფოს მამაა, მირიან III ქართული სულის მამაა. მისი მეფობა საქართველოს ისტორიის გამყოფი ხაზია — მომენტი, როცა ერმა ზურგი აქცია აღმოსავლეთის ცეცხლის ტაძრებს და სახე დასავლეთის ჯვრისკენ იბრუნა. ის თითქმის 80 წელი მეფობდა და განიცადა ტრანსფორმაცია წარმართი ქვეყნის სამართავად გამოგზავნილი სპარსი უფლისწულიდან წმინდანამდე, რომელსაც მთელი ქრისტიანული სამყარო აღიარებს.

მირიანის ისტორია ეპიკური მასშტაბისაა: ის მოიცავს აკრძალულ სიყვარულს, მაგიურ დაბნელებებს, წმინდა ქალებსა და კავკასიის ისტორიაში უდიდეს გეოპოლიტიკურ შემობრუნებას. მირიან III-ის გაცნობა თანამედროვე საქართველოს გულისცემის გაგებას ნიშნავს.

სპარსი უფლისწული ქართულ ტახტზე

მირიანი უცხოელად დაიბადა. ის სასანიანთა სპარსეთის დიდი შაჰის (შაპურ I-ის ან ბაჰრამ I-ის) ვაჟი იყო. როცა უკანასკნელი არშაკიანი მეფე, ასფაგური, ისე გარდაიცვალა, რომ მხოლოდ ქალიშვილი დარჩა, სპარსეთის შაჰმა იბერიის მშვიდობიანი ანექსიის შანსი დაინახა. მან 7 წლის მირიანი მცხეთაში გაგზავნა.

მირიანმა ცოლად შეირთო ქართველი პრინცესა აბეშურა, რითაც დამპყრობლების სისხლი ადგილობრივი მეფეების სისხლს შეუერთა. მეფობის პირველ ნახევარში მირიანი ერთგული სპარსი ვასალი იყო. ის იბრძოდა სასანიანებისთვის რომის წინააღმდეგ და თავისი იბერიული არმია ეგვიპტემდეც კი ჩაიყვანა. ის თაყვანს სცემდა ზოროასტრულ ცეცხლს და ქართულ კერპებს — არმაზსა და ზადენს. ის იყო სრულყოფილი წარმართი მეფე — ძლიერი, მდიდარი და შიშისმომგვრელი.

ქალი კაბადოკიიდან

შემდეგ გამოჩნდა ნინო. ტყვე (ან მისიონერი) ქალი კაბადოკიიდან მცხეთაში შემოვიდა. ის არ ქადაგებდა მახვილით; ის ქადაგებდა ვაზის ჯვრით, რომელიც საკუთარი თმით შეეკრა. ის სამეფო ბაღში, მაყვლის ბუჩქის ქვეშ, ასკეტურად ცხოვრობდა.

ნინოს გავლენა სასწაულებით დაიწყო. მან განკურნა დედოფალი ნანა (მირიანის მეორე ცოლი, ბოსფორის სამეფოდან) მომაკვდინებელი სენისგან, როცა ყველა კარის ექიმი და მოგვი უძლური აღმოჩნდა. ამან შეძრა მირიანი, მაგრამ ის ჯიუტად რჩებოდა წარმართი ღმერთების ერთგული.

დაბნელება თხოთის მთაზე

გარდამტეხი მომენტი სანადიროდ ყოფნისას, თხოთის მთაზე (მცხეთასთან ახლოს) დადგა. მატიანის მიხედვით, როცა მეფე ნადირობდა, შუადღისას მთაზე ზებუნებრივი სიბნელე ჩამოწვა. ეს იყო მზის სრული დაბნელება (ისტორიული გამოთვლებით სავარაუდოდ ახ.წ. 319 წლის 6 მაისი). მარტო დარჩენილი, შეშინებული და სიბნელისგან დაბრმავებული მირიანი ევედრებოდა თავის ღმერთებს — არმაზსა და ზადენს — მაგრამ სიბნელე არ იფანტებოდა.

სასოწარკვეთილმა მეფემ „ნინოს ღმერთს“ შესთხოვა შველა. მზე მყისიერად გამობრწყინდა. მირიანი მუხლებზე დაეცა. ის დედაქალაქში დაბრუნდა არა როგორც ამაყი სპარსი შაჰი, არამედ როგორც ახალმოქცეული ქრისტიანი.

იბერიის ნათლისღება

მირიანმა არ დააყოვნა. მან ელჩები გაგზავნა არა თავის სპარსელ ნათესავებთან, არამედ კონსტანტინე დიდთან, რომის იმპერატორთან, და მღვდლების გაგზავნა სთხოვა ხალხის მოსანათლად. გახარებულმა კონსტანტინემ ეპისკოპოსები და რელიკვიები (მათ შორის ძელი ჭეშმარიტის ნაწილი) გამოგზავნა.

დაახლოებით ახ.წ. 337 წელს, მირიანმა ქრისტიანობა იბერიის სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა. მან მოაწყო ხალხის მასობრივი ნათლობა მდინარე არაგვში. ეს არ იყო მხოლოდ სულიერი აქტი; ეს იყო პოლიტიკური მიწისძვრა. ქრისტეს არჩევით მირიანმა უარყო სპარსეთი. მან საქართველო რომისა და დასავლეთისკენ შეაბრუნა — გეოპოლიტიკური ორიენტაცია, რომელიც დღემდე გრძელდება.

სვეტიცხოვლის სასწაული

მირიანს სურდა პირველი ეკლესია თავის სამეფო ბაღში აეგო. როცა მშენებლებმა ცენტრალური ხის სვეტის აღმართვა სცადეს, ის ადგილიდან არ იძვროდა. წმინდა ნინომ ილოცა და სვეტი ჰაერში აიწია, სინათლეს ასხივებდა. ამ „ცხოველსმყოფელი სვეტიდან“ დაიბადა საქართველოს პირველი ტაძარი — სვეტიცხოველი.

მირიან III გარდაიცვალა ახ.წ. 361 წელს. ის საქართველოში მოვიდა როგორც სპარსი დამპყრობელი, მაგრამ გარდაიცვალა როგორც მისი ქრისტიანი მხსნელი.