ახ.წ. 106–116: ქართული ექსპანსიის პიკი და პართიული კამპანია

მეფე ამაზასპ I ხანმოკლე, მაგრამ ფეთქებად ათწლეულს მართავდა. მან მემკვიდრეობით მიიღო მამის, მირდატ I-ის ძლიერი, რომთან დაკავშირებული სამეფო და ეს ალიანსი მის ლოგიკურ დასასრულამდე — ტოტალურ ომამდე მიიყვანა. მისი მეფობა ემთხვევა რომის იმპერატორ ტრაიანეს მმართველობას, დამპყრობლისა, რომელმაც რომის საზღვრები მაქსიმალურად გააფართოვა.

ამაზასპი არ დაკმაყოფილდა მცხეთის კედლების მიღმა ჯდომით. ის იყო მეომარი მეფე, რომელმაც თავისი არმია უფრო შორს წაიყვანა სამხრეთით, ვიდრე ნებისმიერმა იბერიელმა მეფემ მისამდე, და პართიის ტერიტორიის სიღრმეში იბრძოდა.

ტრაიანეს თანამებრძოლი

როდესაც იმპერატორმა ტრაიანემ ახ.წ. 114 წელს პართიის წინააღმდეგ მასიური კამპანია წამოიწყო, მან მოკავშირეებს უხმო. ამაზასპ I-მა უპასუხა. იბერიული არმია შეუერთდა რომაულ ლეგიონებს და სომხეთსა და მესოპოტამიაში შევიდა. ეს იყო ქართული სამხედრო ძალის პროექციის პიკი ანტიკურ სამყაროში.

ისტორიული ჩანაწერები ფრაგმენტულია, თუმცა მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ ამაზასპი (ან ამავე სახელის მქონე მაღალი რანგის უფლისწული, რომელსაც ხშირად მასთან აიგივებენ) ქალაქ ნიზიბისში (დღევანდელი თურქეთ-სირიის საზღვარი) გარდაიცვალა ტრაიანესთან ერთად ლაშქრობისას. რომში აღმოჩენილი ბერძნული ეპიტაფია იხსენებს იბერიელ დიდგვაროვანს, სახელად ამაზასპს, და მას მეფე მითრიდატეს ძმას უწოდებს, რომელიც „ნიზიბისში, წმინდა მოგზაურობისას აღესრულა“. თუმცა ისტორიკოსები დაობენ, ეხება თუ არა ეს თავად მეფეს თუ მის ბიძას/ძმას, კავშირი უდავოა: იბერიის სამეფო სახლი რომისთვის სისხლს ღვრიდა ფრონტის წინა ხაზზე.

მეომრის მემკვიდრეობა

ამაზასპ I-ის მეფობა ამტკიცებს, რომ იბერია არ იყო პასიური ვასალი. ეს იყო აქტიური სამხედრო ძალა, რომელსაც შეეძლო ძალის დემონსტრირება საზღვრებიდან ასობით კილომეტრის დაშორებით. მისმა მონაწილეობამ ტრაიანეს ომში უზრუნველყო იბერიის დამოუკიდებლობა და პრესტიჟი მომავალი თაობისთვის, რითაც გარანტია შექმნა, რომ რომი საქართველოს ეპყრობოდა როგორც პარტნიორს და არა ქვეშევრდომს.

ტურისტული გზამკვლევი: რომაული საზღვარი

თუმცა ამაზასპი სახლიდან შორს გარდაიცვალა, მისი მემკვიდრეობა იგრძნობა საქართველოს სტრატეგიულ სიღრმეში:

  1. არმაზის არქეოლოგიური ძეგლი: მოძებნეთ „სერაფიტის სტელა“ (არმაზის ბილინგვა). თუმცა ის ოდნავ გვიანდელი პერიოდით თარიღდება (ახ.წ. 150), ის ახსენებს იბერიის „მეფეთა მეფეს“ და ძლევამოსილ პიტიახშებს, რაც აჩვენებს სამეფო კარის იმ დახვეწილ სტრუქტურას, რომლის განმტკიცებასაც ამაზასპ I-მა თავისი ომებით შეუწყო ხელი.
  2. უფლისციხე: ეს უძველესი კლდეში ნაკვეთი ქალაქი ამაზასპის დროს მთავარი რელიგიური ცენტრი იყო. როცა მეფე უცხოეთში იბრძოდა, აქაური ქურუმები მის გამარჯვებას შესთხოვდნენ ღმერთებს. მის დარბაზებში გავლა ამ ეპოქის სულიერ ცხოვრებასთან გაკავშირებთ.